Складанне праграмы аўтарскага курса на аснове казак і сродкі яе рэалізацыі

Міністэрства  адукацыі Рэспублікі Беларусь

Установа адукацыі

“Беларускі  дзяржаўны педагагічны універсітэт  імя Максіма Танка”

 

Факультэт эстэтычнай адукацыі

Кафедра этналогіі і фалькларыстыкі

 

 

СКЛАДАННЕ ПРАГРАМЫ АЎТАРСКАГА КУРСА

НА  АСНОВЕ КАЗАК

І СРОДКІ ЯЕ РЭАЛІЗАЦЫІ

 

 

Курсавая работа

па дысцыпліне “Методыка выкладання культуралагічных дысцыплін”

 

 

студэнткі 4 курса, 45 групы

Жарскай Маргарыты Аляксееўна

 

Навуковы кіраўнік:

Васілевіч У.А,

 кандыдат  філалагічных навук, дацэнт

 

 

 

 

Мінск 2011 
ЗМЕСТ

Уводзіны ………………………………………………………………………..3

І. Аналiз ўздзеяння казкi на дзяцей малодшага школьнага ўзросту…..…..5

1.1 Роль казак у выхаваўчым працэсе ……………………………………….5

1.2. Класіфікацыя казак беларускага фальклору……………………………6

1.3 Спецыфіка вучэбнай  дзейнасці  ў малодшым школьным ўзросце, яе змест і структура.………………………………………………………………………9

ІІ. Аўтарская  праграма курса “Куфэрак казак” …………………………....14

2.1. Тлумачальная запіска…………………………………………………….14

2.2. Тэматычны план…………………………………………………………...15

2.3. Змест праграмы……………………………………………………………16

2.4. Літаратура…………………………………………………………………18

ІІІ. Сродкі рэалізацыі праграмы ў агульнаадукацыйнай школе…………..20

3.1. Метады і формы арганізацыі вучэбнай дзейнасці па праграме аўтарскага курса…………………………………………………………………………….20

3.2. Выхаванне школьнікаў сродкамі тэатральнага мастацтва……………..22

Заключэнне………………………………………………………………….…..24

Літаратура…………………………………………………………………….....25

 

 

УВОДЗІНЫ

Галоўная мэта школьнага навучання –  фарміраванне асобы вучня. Казка нясе ў сабе вялікі развіваючы і выхаваўчы патэнцыял: далучае дзіця да маральнага вопыта чалавецтва, развівае яго мысленне. Чым глыбей і паўней успрынята чытачом тая ці іншая казка, тым большае ўздзеянне на асобу яна аказвае.  
           Вывучэнне эпасу ў школе пачынаецца з казак. Гэта мэтазгодна, маючы на ўвазе вучэбна – выхаваўчыя задачы, якія рашае настаўнік на уроках літаратурнага чытання.

Казкі адпавядаюць імкненню дзяцей да гераічнага, да усяго яркага і незвычайнага, іх здольнасці здзіўляцца, перабольшваць, фантазіраваць. Казачныя сітуацыі і канфлікты не толькі даступныя і зразумелыя дзецям, яны глыбока закранаюць іх пачуцці. У казцы зло караецца, справядлівасць аднаўляецца. Усім сваім паэтычным ладам казка вучыць дзяцей пасцігаць народнае ўяўленне пра добрае і злое; высокае, сумленнае і агіднае, нізкае; гуманнае і жорсткае.

Менавіта на прыкладах простых, даступных твораў, якімі і з’яўляюцца казкі, дзеці вучацца разумець змест твора, яго асноўную думку, знаёмяцца з галоўнымі дзеючымі асобамі, іх характарамі і ўчынкамі, ацэньваюць гэтыя ўчынкі. У элементарнай форме дзеці атрымліваюць уяўленне пра выяўленчыя сродкі мовы мастацкага твора.

Але мала проста чытаць і аналізаваць твор, неабходна  яшчэ ўмела спалучаць гэтыя віды работы з разнастайнымі прыёмамі і заняткамі, якія дапамагаюць дзецям глыбей разумець прачытанае, садзейнічаюць развіццю мовы, логікі мыслення і выхаванню пачуццяў.

          Грунтоўнае вывучэнне беларускай казкi, вывучэнне  яе кампазіцыйных і жанравых асаблівасцей, правядзенне практычных заданняў прыцягне ўвагу школьнікаў і выкліча цікавасць да новых спазнанняў , дазволіць пашырыць светапогляд дзяцей і стане нечым новым у iх жыцці. Дзецi змогуць праявiць сябе творча, крэатыўна, расшырыць свае пазнаннi ў веданнi культуры сваей Радзiмы.

  Мэта – складанне праграмы факультатыўнага  курса «Казачны куфэрак»

Задачы:     

• акрэсліць асаблівасці развіцця ў малодшым школьным узросце;
• скласці праграму аўтарскага курса;
• вылучыць сродкі, формы і метады рэалізацыі створанага курса.

Прадмет – аўтарскі факультатыўны курс  “Казачны куфэрак”.

                Аб’ект – даследаванні, метады, сродкі рэалізацыі факультатыўнага курсу.

Праграмма аўтарскага курса прадуглежвае акрамя класічных форм вядзення заняткаў яшчэ і выяздныя семінары, заняткі на прыродзе, фальклорныя экспедыцыі, наведванне фестываляў народнай творчасці. Разлічана на малодшы школьны ўзрост.

 

Глава 1. Аналiз ўздзеяння казак на дзяцей малодшага школьнага ўзросту

1. Роль казак у выхаваўчым працэсе

 

Беларуская  вуснапаэтычная творчасць –  важная частка духоўнай культуры нашага народа, яго жыцця. Здаўна яна служыць магутным сродкам вобразнага пазнання жыцця,праўдзіва адлюстроўвае думкі, імкненні і спадзяванні народу,садзейнічае выхаванню іх эстэтычных густаў і ідэалаў. На працягу многіх стагоддзяў вуснапаэтычная творчасць была амаль адзінай формай выражэння духоўнага жыцця людзей: яна з’яўлялася і з’яўляецца неад’емнай часткай культурнай спадчыны народа, яна спадарожнічае чалавеку на працягу ўсяго яго жыцця. Народна-паэтычная творчасць і сёння адыгрывае важную ролю ў духоўным жыццi.

Казка  нясе ў сабе вялікі развіваючы i выхаваўчы патэнцыял: далучае дзіця да маральнага вопыта чалавецтва, развівае яго мысленне. Чым глыбей i паўней успрынята чытачом казка, тым большае ўздзеянне на асобу яна аказвае. Казачныя сітуацыі i канфлікты не толькі даступныя ды зразумелыя дзецям, яны глыбока закранаюць іх пачуцці. У казках станоўчы герой трапляе ў вельмі складаныя сітуацыі, на яго шляху шмат перашкод i выпрабаванняў, але ён іх адольвае. У казцы зло караецца, справядлівасць аднаўляецца. Усім сваім паэтычным ладам казка вучыць дзяцей пасцігаць народнае ўяўленне пра добрае i зло; высокае, сумленнае i агіднае, нізкае;  гуманнае i жорсткае. Прычым у казцы гэта паказана “буйным” планам.                                                                         

Менавіта на прыкладах простых, даступных твораў, якімі з’яўляюцца казкі, дзеці вучацца разумець змест твора, яго асноўную думку, знаёмяцца з галоўнымі дзеючымі асобамі, іх характарамі i ўчынкамі,ацэньваюць гэтыя ўчынкі.

Школа разам  з сям’ёй з’яўляецца асноўным інстытутам выхавання,  яна заклікана выхоўваць у моладзі лепшыя рысы нацыянальнага характару. Нідзе так поўна не выяўляецца душа і характар народа, як у казках. І разам з тым гэта унікальны матэр’ял, у якім адлюстравана народная педагагогіка. На жаль, сучасная гарадская сям’я, ды, у вялікай ступені, і асіміляваная вясковая сям’я, не з’яўляецца носьбітам, ні захавальніцкай народнага педагагічнага вопыту. Менавіта школа і прызвана адрадзіць лепшыя традыцыі фальклору.

1.2  Класіфікацыя казак беларускага  фальклору

 

 Сярод апавядальных  жанраў беларускай вуснапаэтычнай  творчасці шырынёй ахопу  жыццёвых з’яў, глыбінёй абагульнення, яркасцю створаных вобразаў найбольш вылучаюцца казкі. Беларускія казкі можна падзяліць на некалькі вялікіх груп, улічваючы ідэйна-тэматычны змест i характар мастацкай выдумкі. Найбольш пашыранымі відамі беларускіх казак, на якіх неабходна спыніцца больш падрабязна, з’яўляюцца казкі аб жывёлах, чарадзейныя i сацыяльна- бытавыя.

_{Кожная  з групп беларускіх казак вылучаецца асаблівасцямі зместу, сістэмай вобразаў, характэрнымі прыёмамі мастацкага адлюстравання рэчаіснасці.}

_{Казкі пра жывёл}

З’яўляюцца самымі старажытнымі па паходжанню. Аб гэтым гаворыць не толькі прастата іх зместу, але  ў першую чаргу адлюстраванне ў гэтых казках старажытнейшых міфалагічных поглядаў i такіх уяўленняў, як анімізм, татэмізм i заамарфізм (увасабленне бажэстваў у вобразах звяроў).

Звычайна ў  беларускіх казках пра жывёл дзейнічаюць  звяры i птушкі, якія характарызуюць мясцовую фауну: мядзведзь, воўк, лісіца, заяц, дзік, жораў, чапля, цецярук, дзяцел, верабей, дрозд, а таксама хатнія жывёлы i птушкі: казёл, баран, конь, сабака, кот, певень i інш. Ужо нават адзін пералік «дзеючых асоб» гэтых твораў паказвае, наколькі моцна звязаны казкі з жыццём іх творцаў i з навакольнай прыродай .

Адна з асаблівасцей гэтых казак — замацаванне  за жывёламі пэўных якасцей, якія i вызначаюць паводзіны герояў у розных сітуацыях. Лісіца вызначаецца хітрасцю, i гэта амаль заўсёды прыносіць ей поспех у бойках I спрэчках з іншымі звярамі. Воўк дужы, але вёльмі прагны, неразумны, а таму яго часта абдурваюць лісіца, свіння i нават гусі. Не вызначаецца розумам I мядзведзь, галоўная рыса якога — незвычайная сіла. Наадварот, вельмі мудры, разважлівы кот; якi дае парады пакрыўджаным, нават выступае іх абаронцам.

Беларускія  казкі аб жывёлах, нягледзячы на сваю прастату, вызначаюцца займальнасцю, багаццем творчай выдумкі, яснасцю i канкрэтнасцю вобразаў, дасціпнасцю, жывасцю i  трапнасцю мовы.

_{Чарадзейныя казкі}

_{Сутнасць  цудадзейных (чарадзейных) казак заключаецца ў іх назве.  Навакольная рэчаіснасць у гэтых казках прапускаецца праз фантастычную прызму. Тут гаворыцца аб розных цудах, ператварэннях, незвычайных героях, пачварах і ўвогуле фантастычных істотах, аб перамозе казачных герояў над ворагамі. У гэтым своеасабліва адлюстроўваюцца рэальныя грамадскія і бытавыя адносіны і барацьба людзей за асваенне і падпарадкаванне прыроды. Фантастыка ў гэтых казках вызначае іх змест, вобразы, а часта і паэтыку.}

_{Характэрна, што ў цудадзейных  казках, як і ў  іншых народных казках, заўсёды перамагаюць героі — носьбіты лепшых рыс народа і выразнікі яго імкненняў. Гэтыя героі ўвасабляюць народныя паняцці аб сумленні, чэсці, справядлівасці, дабраце і гуманнасці, а іх ворагі — усё коснае, цёмнае, эгаістычнае. Перамога казачных герояў азначае перамогу маральна- этычных ідэалаў і свабодалюбівых імкненняў народа. Героям звычайна нялёгка дастаецца перамога, але затое ім служаць птушкі, звяры, расліны і нават міфічныя істоты.}

_{Героям  чарадзейных казак  амаль заўсёды  дапамагаюць цудоўныя памочнікі. Імі могуць быць людзі — мудрая дзяўчына, парады якой выратоўваюць асілка, старэнькі дзядок, што дорыць герою чароўныя прадметы (збанок, абрус, рог, торбу-саматруску, тапор-самасек, дыван-самалёт), а таксама жывёлы — карова, конь і інш.}

        _{Фантастыка гэтых казак не толькі надзяляе герояў незвычайнай сілай, яна дазваляе ім перадольваць за кароткі час вялікія адлегласці, кіраваць рознымі стыхіямі прыроды. У аснове гэтай фантастыкі трэба бачыць імкненне людзей да авалодання прыродай, падпарадкаваць сабе яе таямнічыя, незразумелыя для нашых далёкіх продкаў сілы.}

Чарадзейным казкам і казкам аб жывёлах у пэўным сэнсе  супрацьстаяць казкі бытавыя, і  гэта супрацьстаянне бачыцца не толькі ў асаблівасцях вобразнай сістэмы, паэтыкі, зместу і сюжэтнага складу, але перш за ўсё ў прынцыпах мастацкага адлюстравання рэчаіснасці. Мастацкая выдумка гэтых твораў не выходзіць за межы рэальнага або магчымага, яна не звяртаецца да звышнатуральных сіл, не стварае, як у чарадзейных казках, нейкага паралельнага рэальнаму ірэальнага свету. Такое стаўленне да рэчаіснасці дае падставы некаторым даследчыкам адносіць бытавыя казкі да рэалістычных, хаця пры гэтым і адзначаецца, што рэалізм іх своеасаблівы, далёкі ад таго, што мы называем рэалізмам у дачыненні, скажам, да літаратуры. Бытавыя казкі малююць рэальных людзей (селяніна, пана, салдата, купца), якія дзейнічаюць у звычайных абставінах, хаця сітуацыі, у якія яны трапляюць у казках, могуць быць экстрэмальнымі, неверагоднымі.

Сацыяльна-бытавыя казкі

У пераважнай большасці сатырычныя творы, аб'ектам сатыры ў якіх з'яўляліся пан, поп, суддзя і іншыя прадстаўнікі пануючых класаў і духавенства. Другая сюжэтна-тэматычная група - уласна бытавыя казкі, у якіх канфлікты, пакладзеныя ў аснову твораў, не набываюць такой сацыяльнай быстрыні, вырашаюцца ў межах сямейных або суседскіх адносін, адносін людзей аднаго сацыяльнага статуса. Тут пераважаюць праблемы маральна-этычнага плана.

Такім чынам, агульны  малюнак класіфікацыі казачнага  эпасу можа быць зведзены да наступнай  схемы. Казка як агульнае жанравае паняцце  аб'ядноўвае тры  асноўныя жанравыя разнавіднасці: казкі аб жывёлах, чарадзейныя  казкі,сацыяльна- бытавыя. Першыя дзве жанравыя разнавіднасці ў адлюстраванні рэчаіснасці абапіраюцца на старажытныя ўяўленні, на веру ў існаванне розных таямнічых звышнатуральных сіл, якія персаніфікуюцца ў казках.Трэцяя – адзначана вышэйшая жанравая разнавіднасць – казка сацыяльна- бытавая - яшчэ ў большай ступені, чым дзве першыя, аб'ядноўвае агульныя прынцыпы адлюстравання рэчаіснасці, якія практычна не пакідаюць месца для старажытных уяўленняў аб існаванні звышнатуральных сіл.

1.3 Спецыфіка вучэбнай дзейнасці ў малодшым школьным ўзросце, яе змест і структура

Малодшы школьны ўзрост – гэта перыяд пазітыўных змен. Важнейшыя змены ўзнікаюць ва ўсіх сферах псіхічнага развіцця: змяняецца інтэлект, сам чалавек, сацыяльныя адносіны. Галоўная роля вучэбнай дзейнасці ў гэтым працэсе не выключае таго, што малодшы школьнік актыўна ўключаны і ў другія віды дзейнасці (гульня, элементы трудавой дзейнасці, заняткі спортам, мастацтвам), у ходзе якіх замацоўваюцца новыя дасягненні дзіцяці.

 Таму такім важным з’яўляецца узровень дасягненняў, выкананых дзіцяцем у дадзены ўзроставы перыяд. Калі ў гэтым узросце дзіця не адчуе радасць пазнання, не авалодае уменнем вучыцца, не навучыцца сябраваць, не атрымае ўпэўненасці ў сваіх спасобнасцях, зрабіць гэта ў далейшым будзе значна цяжэй і будзе патрабаваць больш высокіх душеўных і фізічных затрат. Большасць гэтых пазітыўных дасягненняў (самакантроль,арганізованасць, дысцыпліна, інтарэс к атрыманню навыкаў) знешне могуць быць згублены дзіцям на вяршыне перастройкі падрастковага ўзроста. Чым болш пазітыўных навыкаў будзе ў малодшага школьніка, тым лягчэй ен справіцца з цяжкасцямі падрастковага ўзросту [1, с.226].

Дамінантнай функцыяй у малодшым школьным узросце становіцца мышленне. Завяршаецца пераход ад наглядна-вобразнага да вербальна-агічнаму мышленню. Вобразнае мышленне ўсе менш і менш з’яўляецца неабходным у вучэбнай дзейнасці. У канцы малодшага школьнага ўзросту праяўляюцца індывідуальныя адрозненні: сярод дзяцей псіхолагамі вылучаюцца групы "тэарэтыкаў" ці "мысліцеляў", якія легка рашаюць вучэбныя задачы ў тэарэтычным плане, "практыкаў", якім патрэбна апора на нагляднасць і практычныя дзеянні, "мастакоў" з яркім вобразным мышленнем. У дзяцей у сувязі з развіццем функцыі мышлення к канцу малодшага школьнага ўзроста развіваецца спасобнасць да аналізу (гэта праяўляецца, перш за ўсе, у аналізе мэт рашаемых задач), спецыфічная рэфлексія .