Атмосфералық ауаның радиациадан туындайтын онкологиялық аурулар

Мазмұны

 

Абстракт                                                                                                                 3

 

 Кіріспе                    6

 

Негізгі бөлім                                                    7

 

1 Қазақстандағы радиациалық жағдайы               7

 

2 Радиациялық әсері                 10

 

3 Радиактивті қалдық заттардан қорғау              12 

4 Степногордегі ашық уран өндірісі              16

 

5 Атмосфералық ауаның радиациадан туындайтын онкологиялық           

 аурулар                   24

 

Қорытынды                  34

 

Қолданылған әдебиеттер                36

 

Қосымша тапсырмалар                 37

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                    Абстракт

            Зерттеу мақсаты:Уран өндірудің бірінші жолын таңдаған елімізде жыл сайын онкологиялық аурулар қауіпі жоғарлап келуде. Осы онкологиялық аурулар көптеп тараған аудандар,олар негізінен осы уран өндіретін радиaциясы жоғары аудандар.Жетекші орындардың бірінде осы Степногорск тұр.Қатерлі ісік ауруымен ауратын адамдар арасында қазір жас балаларда көптеп кездесіп жатыр. - Елімізде қатерлі ісікке жылына 30 000 жуық адам шалдығады екен.

Зерттеу жұмыстың өзектілігі: Адамзат биологиялық түр және әлеуметтік қоғам ретінде қоршаған ортада өтіп жатқан процестермен тікелей байланысты болады да, оны үнемі өсіп жатқан масштабтарда оның қорларын алып тұрады, қалдықтармен, тіршілік әректінің өнімдермен ластандырады. Мұның бәрі “тіршілік кеңістігінің” өте жұқа қабаты биосферада өтеді.

XXI ғасырда жағдай өзгерді  қоршаған орта параметірінің  мәндерінің қайтымсыз өзгерістері  дәлелденді, ол  жиірек экологиялық  күйзелістерге және локальді  деңгейдегі (фотохимиялық смог, қышқылды  жауын – шашындар, судың биогендермен  ластануы және глобальді масштабта  парниктік эффектілерінің түзілуі,  стротосферадағы озон қабатының  бұзылуына) катастрофаларға әкеп  соғады. Экологиялық дүниетанымның эволюциясы байқалады – антропоцентризімнен (адам – ғаламшардың орталығы, яғни «табиғат патшасы») бастап қоршаған ортаның табиғи биотикалық реттелу теориясына (адам белгілі бір экологиялық тіршілік ету орнын (ниша) алып жатты және оның іс- әрекеті биота тұрақтылығының бұзылуына әкеп соқпауы  тиіс және қоршаған ортаның биосфералық шарушылық сыйымдылығы шектерінде қалып адам өмірін қалпына келтіру үшін табиғат негізі бұзылмайтын, тұрақты дамуы бар қоғамға қарай бағытталу.

Зерттеу мәселелері: 1. Уран өндіруіндегі радиациялық улы заттардың атмосферада таралуы

2. Уран өндіру кезінде  қоршаған ортаның жыл сайын  ластанып, экологияның бұзылуы тікелей  әсер етуде

3. Атмосфераның ластануы  уран өндіру кезіндегі радиациялық  улы заттардан туындайтын онкологиялық  аурулардың статистикалық тұрғыдан  көрсету

Зерттеу объектісі:Қазіргі уақытта уран Степногорск қаласында ашық турде өндірілуде,бұл қоршаған ортаға,сол жердегі халыққа өте көп зияндарын тигізуде.

Зерттеу жаңашылдығы:Степногорск атты қаланың бар екенiн бiреу бiлсе, бiреу бiлмеуi мүмкiн. Кезiнде жергiлiктi қазақтардың өзiне есiгi жабық болған бұл құпия қаланың карта бетiнде белгiленбегенi де шындық.

Зерттеу нәтижесі мен қорытындысы: Сонау 1964 жылы Орталықтың ықпалы арқылы сахара даланың төсiнде стратегиялық мақсатпен пайда болған Степногорскiнiң тұрғындары да негiзiнен Ресей жерiнен арнайы көшiп келгендер едi. Осы жерде аз уақыттың iшiнде бой көтерген уран кенiн өңдейтiн, қаланың негiзiн құраушы болып есептелетiн тау-кен-химия комбинаты, құпия түрде биологиялық қарулар жасаумен айналысқан «Прогресс» зауыты секiлдi кәсiпорындарда еңбек еткен де солар едi. Ежелден Одаққа аты белгiлi «Ақсу», «Бестөбе», «Жолымбет» секiлдi атақты алтын кенiштерi де осы аймақта орналасқан. Арасы қашықтау болса да, Ақмола облысының Сандықтау ауданындағы Шаңтөбе уран кенiшi де Степногорскiнiң иелiгiнде. Тәуелсiздiк алғаннан кейiн бұл қала таза қазақыланып кетпесе де, осы уақытта тұрғындарының 20-25 пайызға жуығы жергiлiктi ұлт өкiлдерi. Мысалы, Еуропа подшипник корпорациясының құрамына кiретiн Степногорск подшипник зауыты акциясының бақылау пакетi ресейлiк компаниялардың иелiгiнде, қаланы жарықпен және жылумен жабдықтайтын, уран өңдейтiн кәсiпорындардың шын иелерi де шекараның ар жағында отырған көрiнедi.

Жетекші орындардың бірінде  осы Степногорск тұр.Қатерлі ісік ауруымен ауратын адамдар арасында қазір жас балаларда көптеп кездесіп жатыр. - Елімізде қатерлі ісікке жылына 30 000 жуық адам шалдығады екен. Соның 300-350-і - балалар. Яғни үлкендерге қарағанда балаларда қатерлі ісік салыстырмалы түрде сирек кездеседі деуге болады. 15 жасқа дейінгі балаларда қатерлі ісік саны қатерсіз ісіктерге қарағанда 10 есеге дейін аз.

Зерттеу нәтижесінің  қолданылу аясы:  Аймақтық қоршаған ортаны қорғау басқармасы. Ақмола облыстық (онкологиялық ауруханасы)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            

 

         Abstract

Purpose: In our country, which has chosen the first line of production of uranium, cancer is increasing annually. Areas in which the level of cancer, radiatsiiochen high. and all because of the production of uranium. The city has the highest rates of Stepnogorsk

The scientific relevance of the work: human-biological being and social community associated with the environment. in the 21st century environment is often subjected to the environmental crisis (photochemical smog, acid rain, water pollution, nutrient, corruption in the stratosphere, the ozone layer).

Research objectives: 1.in the development of uranium distribution in the atmosphere.

2. in the development of uranium contamination of Ecology and the Environment

3. in the development of uranium distribution in the atmosphere and the formation of cancer

The object of work: Stepnagorsk city in which to develop uranium is clear

Novelty of the work: some do not know a city like Stepnogorsk. In 1964 he had just started to be marked on the maps. before development of uranium held in a secret location in a closed form, but now everything has changed.

Results and conclusion: residents Stepnogorsk mostly migrants from Russia. in this city during this time plant emitting the uranium mining and fossil-plant chemicals produced in secret biological weapons. For example take the plants “Progress”, “Aksu”, “Jolymbet”, “Bestobe”. And the area is Sandyktau Shantobe and there is also uran.produce plants for many people there are different diseases, such as onolagicheskie disease. and in the first place city of Stepnogorsk, also occurs in both children and adults. in our country with a tumor in the year 30 000 people could get sick.

                                                Кіріспе

XXI ғасырда жағдай өзгерді  қоршаған орта параметірінің  мәндерінің қайтымсыз өзгерістері  дәлелденді, ол  жиірек экологиялық  күйзелістерге және локальді  деңгейдегі (фотохимиялық смог, қышқылды  жауын – шашындар, судың биогендермен  ластануы және глобальді масштабта  парниктік эффектілерінің түзілуі,  стротосферадағы озон қабатының  бұзылуына) катастрофаларға әкеп  соғады. Мұның бәрі, сондай – ақ, адамның генетикалық бағдарламаларының  ыдырауының білінуі, экологиялық  кризистің басқа білінулері әлемнің  көптеген елдерінде экологиялық  тұрғыдан жақсы болуын қамтамасыз  ету сұрақтары нақты инженерлік  – техникалық бағдарламалар мен  шешімдерді қабылдаудың шектерінің  сыртына әкеп соғады да одан  сайын әлеументтік- экологиялық  тұрғыдан шығады,   іс әрекеттің  жаңа стериотиптерін жасақтайды.

Сонау 1964 жылы Орталықтың ықпалы арқылы сахара даланың төсiнде стратегиялық мақсатпен пайда болғандығын таныстыру болып табылады. Уран өндірудің бірінші жолын таңдаған елімізде жыл сайын онкологиялық аурулар қауіпі жоғарлап келуде. Осы онкологиялық аурулар көптеп тараған аудандар,олар негізінен осы уран өндіретін радияциясы жоғары аудандар. Жетекші орындардың бірінде осы Степногорск тұр.

Қатерлі ісік ауруымен ауратын  адамдар арасында қазір жас балаларда  көптеп кездесіп жатыр. - Елімізде қатерлі ісікке жылына 30 000 жуық адам шалдығады екен.:

Дербес медико-биологиялық  пән ретінде онкология XX ғасырда  ғана қалыптасты, ал ісіктер адамзатқа  көне дәуірден бері белгілі. Онкология  аумағындағы зерттеулер қазіргі  заманғы өзекті және елеулі проблемалар  қатарына жатады. Бүгінгі күні әрбір  бесінші қазақстандықта алдағы өмір бойына ракпен ауыру қауіп-қатері бар. ДДҰ сарапшыларының бағалауы бойынша, тиімді тамақтану, белсенді өмір салты  және темекішегушіліктен бас тарту  арқасында онкологиялық дерттердің 40% алдын алуға болады. Темекішегушілік  онкологиялық аурулар дамуының басты  қайтарымды себебі болып табылады. Темекіні тұтыну онкологиялық аурулардан жыл сайын болатын 1,5 миллион өлім жағдайларының фф науқастарға ем-дом көрсететін дәрігерлердің білімін, біліктілігін арттыруға ықпал етіп қана қоймай, ендігі жерде науқастардың көңілі қалаған дәрігер мен ең мықты деген онкологиялық емдеу мекемесін еркін таңдау мүмкіндігіне ие болды.

Бүгінгі күнде  Қазақстан онкологиясының негізгі  бағытының бірі – сүт безі ісігінен болатын өлім көрсеткішін төмендету. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап бұл ауру бірінші орында келеді. Ал, тоқ ішектің қатерлі ісікке шалдығуы дүниежүзіндегі онкологиялық аурулар ішінде үшінші орынды иеленіп  отыр. Жыл сайын 1 234 000 науқас аталған  аурумен дәрігерлік тіркеуге алынады. Науқастардың 50 пайызы, яғни жылына 639 мың науқас қайтыс болады. Дүниежүзінде жыл сайын жатыр мойнының рагына шалдыққан жарты миллион адам анықталса, соның 240 мыңы көз жұмады екен. Бақылау тұрғысынан алсақ, күніне жаңадан 4 науқас анықталып, 2 адам өмірмен  қоштасады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Қазақстандағы радиациалық жағдайы

Қазақстан территориясында  қуатты ядролық сынақтардың ең көп  мөлшері жасалды. Семей полигонында 1949 жылдан 1989 жылға дейін 470 ядролық  жарылыс, оның 90-ы ауада, 354-і жер  астында және 26-ы жер бетінде  жүргізілген. Олар Қазақстан территориясының  біраз бөлігінің радиациялық  ластануына әкелді. Шығыс Қазақстан  тұрғындары Хиросима-Нагасаки мен Чернобыльдан кейінгі ең үлкен йондаушы сәулелену  дозасын алған. Радияциялық әсерге байланысты туған аурулар туралы мәліметтер 1989 жылға дейін құпия  сақталып келді. Ресми емес көздердің  мәліметтеріне сүйенсек лейкемиядан  қайтыс болғандар саны ондаған мың  адамды құрайды.

Ол 1000км атмосфералық қабаттан лезде өтіп кетеді де жер шарына түгелдей таралды. Космонавтарды да космос сәулесін қорғау оңай шаруа емес екендігін өмірдің өзі көрсетіп отыр [3.,173б]. Әлем ғалымдарының болжаулары бойынша 21 ғасырдың алғашқы ширегінде планетамызда энергетикалық қордың  тапшылығы сезілу қаупі бар, оның шикізатына деген талас күшеюде.. [2.,5б]. Бүгінгі таңда иондаушы сәулелердің антропогендік көздері көптеп табылуда. Олар қоршаған ортаны ластаумен қатар әртүрлі биологиялық кері нәтижеліктің басты себепкері болуы әбден мүмкін. [2.,3б] 250-400 м бэр радияция алатыны сөзсіз [3.,175б]. Қазіргі кезеңнің өзекті мәселелерінің бірі – радияциялық ластану болып қалып отыр. Радиактивті ластанумен күресу тек алдын алу сипатында ғана болады. Себебі табиғи ортаның мұндай ластануын нейтралдайтын биологиялық ыдырату әдістері де, басқа да механизмдері де жоқ. [1.,290б] Радиоактивті ластану – қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Бұл ластану адам денсаулығы мен тірі организмдерге радиациялық сәулелену арқылы зиянды әсер жасайды. Радиациялық ластанудың мынадай топтарға бөледі:1) Радиоактивті заттардың бөлінуінің нәтижесінде пайда болатын альфа – (гелий ядросы), бетта –(жылдам электрондар) бөлшектердің және гамма – сәулеленулердің әсерінен болатын радиациялық ластану (физикалық ластану түрі);2) Қоршаған ортадағы радиоактивті заттардың мөлшерінің көбеюіне байланысты болатын ластану (химиялық ластану түрі). Ортаның радиациялық ластануына атом қаруын сынау аз үлесін қосқан жоқ, ол радионуклидті жауын-шашынның түсуіне әкелді. Радионуклидтер – бұл элементтердің электрондарды атомдардан шығарып, оларды басқа атомдарға оң және теріс йондар жұбын түзуімен қосаға қабілетті радиобелсенді сәулелену шығаратын изотоптары. Мұндай сәулеленуді иондаушы деп атайды. Кейбір заттарда барлық изотоптар радиобелсенді болып табылады. Атап айтқанда. Оларға технеций, прометий, сондай-ақ Д.И.Менделеев кестесінің полоний басталып трансурандылармен бітетін барлық элементтері жатады. Гелий ядроларының (альфа –сәулелену) немесе жылдам электрондардан (бетта – сәулелену) тұратын бөлшектер ағынын корпускулалық сәулелену деп атайды. Электромагнитті иондаушы сәулелену – бұл гамма – сәулелену мен оған жақын рентгендік сәулелену. Альфа және бетта-сәулелену организмнен тысқары тұрып та оған әсер ете алады. Иондаушы сәулелену жоғары дамыған ағзаларға, бірінші кезекте – адамға аса күшті әсер етеді. Оған микроағзалар төзімдірек келеді. Эксперименттік зерттеулер белсенділігі 3,7-1014 Бк (10 мың Ки) гамма сәулеленудің (кобальт-60, цезий-137) қуатты көздерінің қасында жоғарғы топтағы бірде-бір өсімдік немесе жануар тірі қалмайтындығын көрсеткен. Түрлі радинуклидтердің организмге әсері аса сан алуандығымен ерекшелінеді, әйтсе де жалпы алғанда, оларға мутагенді және бластомогенді эффект тән. Мысалы, 131-иодтың аз мөлшерінде қалқанша бездің қызметі бұзылады, ал көп мөлшерінде – зиянды ісіктер түзіледі.Радиациялық ластанудың көздері. Радиациялық қауіптердің әсерлері шыққан тегі бойынша табиғи және антропогенді болып бөлінеді. Табиғи факторларға қазба рудалары, жер қабаттарындағы радиоактивті элементтердің бөлінуі кезіндегі сәулелену және т.б. жатады. Радиациялық өндіруге және қолдануға, атом энергиясын өндіруге және ядер қаруын сынауға байланысты жұмыстар жатады. Бұлар қоршаған ортаны радиоактивті элементтермен және радияциялық сәулелермен ластайды.  [1.,290б].

2 Радиациялық әсері

Радиоактивті  заттектерден шығатын иондаушы сәулеленудің организмдерге әсері. Кейбір химиялық элементтердің және олардың изотоптарының  атом ядролары өздігінен иондаушы сәуле  шығарып, ыдырайды. Иондаушы сәулеленудің үш түрі бар: 1) көп электр зарядын  алып жүретін гелий ядросының  а – бөлшектер ағыны; 2) электрондар  мен позитрондардың в – бөлшектер  ағыны; 3) қысқа толқынды электромагниттік ү- сәулелері. а – бөлшектер ауада  не бары бірнеше сантиметр ғана ұшып, қағаз бетімен де ұсталуы мүмкін. Олар адамның киімі арқылы да, тері эпителий арқылы да өтпейді. Бұлар адам организміне киімі арқылы да, тері эпителий арқылы да өтпейді. Бұлар адам организміне тыныс алғанда немесе тамақпен бірге түскен жағдайда ғана зиянын тигізе алады, клеткалар радиациялық  зақымдануға ұшырайды. Себебі оның салдарынан организмде жүретін биохимиялық  патология орын алып, әр түрлі аурулар, соның ішінде сәулелік ауру пайда  болуы мүмкін. а – бөлшіктерімен  салыстырғанда в – бөлшектердің неу қабілеттілігі жоғары, организм ұлпасына 1– 2 см тереңдікте ене алады. Денеге ену салдарында бұл бөлшектер  теріні күйдіреді, пигментация немесе денеде жара пайда болады. Рентггендік  және ү – сәулелер иондану тығыздығы  ең төмен болғанымен ену қабілеті өте жоғары, оларды тек қалың қорғасын қабатымен немесе бетон плиталарымен ұстауға болады. Бірақ осы үш сәуле  түрінің бірдей дозаларын қарастыратын болсақ ең қауіптісі а – сәулелер саналады, оның қауіптігі басқа сәулелерден 20еседей артық. Адамда және қоршаған табиғи ортаны сақтау мақсатында ең негізгі  назар аударатын обьектілер болп шекті рауалы деңгейден жоғары сәулелену  дозасын беретін радиациялық  көздер саналады. Оларға ядролық сынақтар, атом реакторлары (электрстансаларында  немесе теңіз кемелерінде қондырылған), кәсіпорындарда , мекемелерде, т.б. жерлерде қолданылатын радиоактивті материалдар, аспаптар жатады. Қоршаған табиғи ортаның  сапа нормативтерінің ішінде ерекше орын алатын радиоактивті әсердің шекті  рауалы деңгейі (ШРД). Бұл нормативті санитариялық – эпидемиологиялық

қадағалау қызметтері белгілегенде негізгі алатын шамасы адам денсаулығына, оның генетикалық  фондына қауіптілік тигізбеуі қажет. Радиация деңгейі мен адам организміне  тиетін әсер арасындағы байланыстар  сипаттайтын шамалар кестеде  келтірілген.

Радиациялық ахуал. Облыс аумағында тек «Степногорский горно – химический комбинат» ЖШС – ғы ғана радиоактивті қалдықтар шығарады. Есепті мерзім ішінде аудан мамандарымен бірігіп 2 тексеріс жүргізілді. Дозиметриялық бақылау жасалады.

6 ай  ішінде  радиактивті қалдықтар 171 мың  т. Құрап, 2008 жылдан 17,7 мың тонна  артыпты. Бұл кәсіпорынның өнім  өндіруінің өсуімен байланысты. Қалдықтардың белсенділігі  832,98 кюрм құрайды. (1 кесте)