Эколого-экономическая оценка воздействия автотранспорта на воздушную среду Южно-Казахстанской области

В Южно-Казахстанской  области с 2004-2007гг. произошло значительное увеличение количества автомобилей работающих на газовом топливе, если в 2004г. было 400ед. автотранспортных средств, то в 2007г. стало 15473 автомобилей.

8. Представленные автором  диссертации материалы представляют  новую информацию о городском  автотранспорте, его техническом  состоянии и эксплуатационном режиме, административных рычагах управления работой городского автотранспорта по снижению негативного влияния выбросов автотранспорта в воздушную среду города Шымкент.

Список опубликованных работ по теме диссертации

 

1 Автотранспорт – основной загрязнитель атмосферного воздуха // Вторые Рыскуловские чтения: Международный научный форум. –  Алматы: КазЭУ, 2007, с.69-71 - 0,3 п.л.

2 Режимы движения автомобилей  в транспортном потоке и анализ  его токсичности // Перспективы  и проблемы конкурентоспособной национальной экономики: материалы Международной научно-практической конференции // Жетысуский государственный университет им.И.Жансугурова. – Талдыкорган,  2007, с.43-48 - 0,31 п.л.

3 Эколого-экономическая  оценка современного состояния  загрязнения окружающей среды Южно-Казахстанской области (на примере г.Шымкент) // Вестник КазАТК №6, 2007, с.255-261 - 0,5 п.л.

4 Эколого-экономическая  оценка влияния загрязнения от  автотранспорта на здоровье населения  (на примере г.Шымкент) //  КазЭУ  Хабаршысы №5,  2007, с.293-297 - 0,44 п.л.

5 Эколого-экономическая  модель регулирования транспортных  потоков // Вестник САЯСАТ №12, 2007, с.38-41 - 0,6 п.л.

6 Эколого-экономические  методы снижения негативного  влияния автотранспорта на воздушную  среду города // КазЭУ Хабаршысы № 6, 2008, с.154-158 - 0,5 п.л.

7 Эколого-экономическая эффективность внедрения сжиженного нефтяного и природного газа в качестве автомобильного топлива // III Рыскуловские чтения: Международный научный форум. – Алматы: КазЭУ, 2008, с.275-282 - 0,45 п.л.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТҮЙІНДЕМЕ

 

Айтмуханбетова  Дамира Алматаевна

 

Оңтүстік Қазақстан  облысының әуе кеңістігіне автокөліктің

әсерін экологиялық-экономикалық бағалау

(Шымкент қаласы  мысалында)

 

08.00.19 – Табиғатты пайдалану  және қоршаған ортаны қорғау  экономикасы

 

Зерттеудің  өзектілігі. Автокөліктерден шығатын ластаушы заттардан атмосфералық ауаны қорғаудың өзектілігі жылдан-жылға арта түсуде. Соңғы жылдары автокөліктер қаланың атмосфералық ауасын ластайтын зиянды заттарды шығару көзіне айналды. Кейбір қалаларда атмосфералық ауаны ластауда автокөліктердің үлесі 50-90%-ға жетуде. Оның басты себебі автокөлік санының жылдам қарқынмен артуымен тікелей байланысты. Автокөлік санының артуы қаладағы қоршаған орта жағдайын төмендетіп, қала тұрғындарының денсаулығының нашарлауына алып келеді. Мұндай жағдайлар қаланың, еліміздің қоршаған ортамен байланысты экологиялық, экономикалық және әлеуметтік мәселелерін тудырады.

Қоршаған орта жағдайына  автокөліктердің әсерін анықтау үшін ең алдымен, көлік құралдарының әсерінен қоршаған ортаның ластануынан болатын зияндарға және бағалауларға назар аудару қажет.

Автокөліктердің теріс  әсерін бағалау критерийі болып  қоршаған ортаға тасталынатын экологиялық  зиян табылады. Сондықтан күрделенген экологиялық және әлеуметтік мәселелерді шешу үшін табиғат қорғау шараларын бағалау әдістері мен әлеуметтік экономикалық тиімділігін жетілдіру қажеттілігі туындайды. Міне, осыған байланысты, зерттеу тақырыбы өзекті болып табылады.

Зерттеудің  мақсаты. Шымкент қаласының әуе кеңістігіне автокөліктің әсерін бағалау, қоршаған ортадағы ластанудан болған экологиялық-экономикалық зиянды анықтау және оны төмендетудің экономикалық механизмін әзірлеу.

Зерттеу міндеттері. Қойылған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттерді шешу көзделінді:

- автокөліктен атмосфераға шығарылатын зиянды заттарды реттеу көздері мен компоненттерінің жүйелік жіктемесін әзірлеу;

- автокөлікпен ластанған қала экожүйесіндегі әуе кеңістігінің адам денсаулығына ықпалын анықтау;

- көлік ағындарының экологиялық қауіпсіздігін басқарудың экологиялық-экономикалық механизмін жетілдіру;

- Шымкент қаласындағы автокөліктерден шығатын зиянды заттардың ағымын есептеу;

- Шымкент қаласындағы автокөліктерден шығатын ластаушы көздердің экологиялық  зиянын бағалау;

- Шымкент қаласының экожүйесіне автокөліктің теріс әсерін төмендету жөніндегі кешенді табиғатты қорғау іс-шараларын әзірлеу.

Зерттеу пәні автокөліктен шығатын ластаушы заттардан Шымкент қаласының қоршаған ортасын қорғау жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және ластанудан болатын зиянды бағалау болып табылады.

Зерттеудің теориялық әдіснамалық негіздерін автокөліктің әуе кеңістігіне әсерін экологиялық-экономикалық бағалау, автокөліктің экологиялық қауіпсіздігін басқару жүйесінің экономикалық нәтижелілігін анықтау теориясы және тәжірибесі саласындағы отандық және шетелдік ғалым-экономистердің еңбектері, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары, қоршаған ортаны қорғау саласындағы ҚР Үкіметінің Қаулылары және заңдық- нормативтік актілер жинақтары құрайды.

Зерттеудің  ғылыми жаңалығы. Автокөліктерден шығатын ластаушы заттардың өсуін шектейтін ұтымды жолдарды таңдау негізінде Оңтүстік Қазақстан облысының әуе кеңістігіне автокөліктің әсерін экологиялық-экономикалық бағалаудың кешенді әдістерін әзірлеу болып табылады.

Қорғауға ұсынылған  ғылыми нәтижелер. Зерттеу барысында қорғауға ұсынылатын келесідей нәтижелер алынды:

- автокөліктен шығатын ластаушы заттарды реттеу көздері мен компоненттерінің жүйелік жіктемесі әзірленіп, негізделді, көпдеңгейлі иерархиялық құрылым автокөліктерден шығатын ластаушы көздердің өсуін шектейтін ұтымды жолдарды таңдауды қамтамасыз етеді;

- экономикалық зиян мөлшерін сандық және сапалық анықтауға мүмкіндік беретін қоршаған ортаның автокөліктен шығатын зиянды заттармен ластануынан болатын зияндарды есептеу әдістемесі жетілдірілді:

- экологиялық қауіпсіздік және үнемділік шарттарына қол жеткізуге бағытталған көлік ағындарынан қоршаған ортаның ластану деңгейін төмендетудің экологиялық экономикалық механизмі ұсынылды;

- Шымкент қаласының қоршаған ортасына автокөліктерден шығатын ластаушы заттардың теріс әсерін төмендетуге негізделген табиғатты қорғау іс-шараларының экономикалық тиімі және кешенділігі негізделді.

Диссертацияның  негізгі бөлімдерінің талқылануы және зерттеу нәтижелерінің тәжірибеге ендірілуі. Диссертациялық зерттеудің негізделген ұсыныстары Оңтүстік Қазақстан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу Департаментінің «Шымкент қаласының атмосфералық ауасына автокөліктердің теріс әсерін төмендету жөніндегі 2007-2015 жылдарға арналған Бағдарламасына» ендірілді. Сонымен қатар, зерттеу нәтижелері Қ. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің «Қолданбалы экология» кафедрасында «экология және тұрақты даму», «Кәсіпорындағы экологиялық нормативтік құжаттамалар», «Табиғатты пайдалану экономикасы» пәндерін оқыту үрдісінде пайдаланылады.

 

 

 

 

SUMMARY

 

Aitmukhanbetova Damira Almataevna

 

The Ecological and Economic Evaluation of the Motor Transport Influence on the Airspace of the South Kazakhstan Region

(on examples of Shymkent city)  

 

08.00.19 – Nature management economics and Environment Protection

 

Actuality of research theme. Protection of atmosphere from transport emission is becoming more vital. Currently automobiles are becoming one of the main sources of harmful emissions, which pollute atmosphere of cities. In some cities transport emission makes from 50-90% of atmosphere pollution. One of the main reasons of increasing the volume of emission, which pollute the atmosphere is fast growth of car numbers in the Republic of Kazakhstan. With the growth of automobile numbers, the environment of cities is worsening, as well as worsening the health of their population. It makes ecological, economic and social problem for the city and country as a whole.

Criteria of evaluation of negative influence of automobile transport may be ecological damage made for the environment. To solve the strained ecological and social problems, it is necessary to improve methods of evaluation of nature protective measures and their social economic effectiveness. On this ground the theme of dissertation work is quite vital.

The aim of the research: Evaluation of the motor transport influence on the airspace of Shymkent city, determination of ecological and economic damage to environment from motor transport emission and elaboration of economic mechanism to decrease the damage.

To achieve aims of research the following tasus were hut forward:

• elaborate system classification of sources and components to regulate motorcar emissions into atmosphere;
• define influence of pollution of atmosphere in city ecosystem made by motorcars on the health of the population;
• improve ecological economic mechanism of management by ecological security of transport streams;
• clarify calculation of annual volume of polluted substances emission made by car vehicles of Shymkent city;
• evaluate economic harm, made by motorcar emissions in Shymkent city;
• elaborate complex of economic nature protection measures to decrease negative influence of motorcars on city ecosystem of Shimkent.

The subject of research is evaluation of harm from pollution and elaboration of measures on protecting environment of Shymkent city from moto vehicles emissions.

The object of the research is the fleet of motor vehicles of Shymkent city as the main source of polluting the airspace. 

The theoretical and methodological basis of the research are the works of national and foreign scientists-economists in the field of theory and practice of ecological and economic evaluation of the motor transport influence on airspace, determination of economic efficiency of the system of managing the ecological security of the motor transport, as well as the legislative norms, Decrees of the President of the Republic of Kazakhstan, Enactments of the Government of the RK on problems of ecological security and environmental protection.

The scientific novelty of the dissertation lies in elaboration of a complex approach to the evaluation of the motor transport influence on the airspace of the South Kazakhstan region by choosing rational ways to decrease the automobile wastes.

Scientific results of research for defense: 

• a systematic classification of resources and components of regulating motor transport wastes, which will provide a full and diverse choice of rational ways of decreasing the automobile emission was elaborated and substantiated;

- a method of estimating the damages and payments for the pollution of the environment by motor transport was proposed. This method  will give a qualitative and quantitative determination of the economic wastes;

• ecological and economic mechanism of managing the process of pollution of the environment by the transport stream, which is oriented at the attainment of the conditions of economic and ecological security, was proposed;
• a complex of activities on decreasing a negative influence of motor transport on the environment of Shymkent city was substantiated.

Approbation of the main parts of the dissertation. Scientifically grounded proposals and recommendations of the dissertation were inculcated in the program of activities on environmental protection that will help to decrease the negative affect of the motor transport on environment of Shymkent city for 2007-2015. The program is being used by the South Kazakhstan Department of natural resources and regulation of the use of the nature. The results of the dissertation were introduced and are used for academic purposes in teaching “Ecology and the Steady Development” and “Ecological and Standard Documents in Industries” conducted by the chair of “Applied Ecology” in Kazakh National Technical University named after K. Satpaev.