Ақпараттық жүйе (АЖ) негіздері. Қазіргі заманғы АЖ жобалау әдістемелігі

Кейбір пәндік облыстың құрылымын және бүтіндеу шектігін бейнелеу, осы құрылымды жүзеге асыруды анықтау пәндік облыстың инфологиялық үлгісін құрайды. Инфологиялық үлгі пәндік облыс құрылымы мен динамикасын, сипаттамасын қолданушы жүйелерінің терминдерден ақпараттық қажеттіліктер сипатын және нақтылы таңдалған мәліметтер қорымен басқару жүйесі құралдарына тәуелді емес сипаттамасын бейнелейді. Инфологиялық үлгінің белгілеуінен шығатын негізгі талаптар:

• пәндік облыстың бейнеленуі;
• үлгінің интеграциясы, яғни ол жүйені қолданушылардың көзқарастары мен қажеттіліктерін бейнелеуі тиіс;
• инфологиялық үлгі ақырғы қолданушылар үшін де, әзірлеушілер үшін де коммуникациялық құрал болып табылады. Оның құрамында автоматтандырылған АЖ-ні арықарай жобалау үшін қажетті және жеткілікті ақпарат болуы тиіс.

Инфологиялық  үлгінің құрауыштарын келесі түрде  көрсетуге болады:

Объектілерді  және байланыстарды сипаттау

Қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктерін сипаттау

Көрсеткіштердің алгоритмдік байланыстары

Бүтіндеу шектігі

Инфологиялық үлгі

Сурет 3 Инфологиялық үлгінің құрауыштары

Даталогиялық  және физикалық жобалау. Инфологиялық үлгі алдыңғы кезеңдерде құрылады да, содан кейін анағұрлым соңғы кезеңдерде нақтыланады. Инфологиялық үлгі негізінде даталогиялық үлгі құрылады. Одан кейін физикалық үлгі және концептуалдық сызба құрыла алады. Даталогиялық үлгі объектілер арасындағы байланыстарды олардың мазмұны мен сақтау ортасына қарамай-ақ бейнелейді. Даталогиялық үлгіні сақтау ортасына байланыстыру үшін мәліметтердің физикалық үлгісі қолданылады, олар сақтаушы құрылғылардың қолданылуын, сақтау ортасында мәліметтерді физикалық ұйымдастыру тәсілін анықтайды. Физикалық деңгей үлгісі даталогиялық үлгі сияқты мәліметтер қорын басқару жүйесі мүмкіндігін ескере отырып құрылады. Төменде пәндік облысты құрудың сызбасы келтірілген:

Пәндік облыс

Инфологиялық жобалау

Талдау

Даталогиялық жобалау

Талдау

Физикалық жобалау

Концептуалдық сызба

Сурет 4 Пәндік облысты құру сызбасы

Пәндік облысты сипаттау кезінде оның логикалық сипатын қолдану көркемдірек болады. Формальды логикалық сипаттау концептуалдық сызба деп аталады. Сонымен инфологиялық үлгіні құру келесі тапсырмалардың орындалуы арқылы жүзеге асады:

1. объектілерді таңдау;
2. әрбір объектіге қажетті қасиеттерді анықтау;
3. объектілерге қойылатын шектеулерді анықтау;
4. объектілер арасындағы байланыстарды анықтау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақпараттық  жүйелердің өмірлік циклі (АЖӨЦ). ӨЦ үлгілері.

Ақпараттық  жүйені жобалау – ұзақ мерзімді және динамикалық үрдіс. Қазіргі  уақытта қолданылатын жобалау технологиялары жүйені кезеңдік жасауды ұсынады. АЖӨЦ дегеніміз - ААЖ–ні (автоматтандырылған ақпараттық жүйе) жасау қажеттілігінен бастап оның келесі сатысына көшу  уақытымен бітетін кезең. Мемлекеттік стандарт жасайтын ұйымдардың ұсынысы бойынша ISO 9646, ISO 12119, ANSI | IEEE 100P .

АЖӨЦ  келесі кезеңдерден тұрады:

1. Жоба алдындағы кезең;
2. Жобаны әзірлеу кезең;
3. Жобаны пайдалануға беру кезеңі;
4. Жаңа сатыға көшу кезеңі.

Ақпараттық жүйенің ӨЦ-нің  кезеңдері

Жоба алдындағы  кезең

Жобаны әзірлеу  кезеңі

Жобаны пайдалануға  беру кезеңі

Жаңа сатыға көшу кезеңі

ТЭТ

ТТ

Эскиздік жобалау

Техникалық  жобалау

Жұмыс жобалауы

Тәжірибелік пайдалану

Өндірістік  пайдалану

Есеп берулерді  дайындау және пайдалану нәтижелері

Жаңа ТЭТ  жасауға көшу

 

1. Жоба алдындағы кезеңде екі құжат дайындалады:

а) Техника - экономикалдық тұжырымдама (ТЭТ)

б) Техникалық тапсырма (ТТ)

ТЭТ  пәндік аймағының мамандарымен жасалады және де қызмет қағазы ретінде басқарма бөліміне жіберіледі. Бұл құжаттың ішінде ААЖ жасау қажеттілігі, оның мақсаты, ол жұмысты жүзеге асыру  үшін  керекті қаржылар жиынтығы дәлелденеді. ТЭТ бойынша дұрыс  шешім қабылданған жағдайда пәндік аймағы мамандарына ТТ құжатын жасауға  бұйрық беріледі. Бұл құжаттың ішінде мекеме жұмысының талдауы, оның құрылымы және де керекті ААЖ сипаттамасы  беріледі. ТТ рәсімделіп, мамандар мен  басқарушы жағынан қол қойылып  заңды құжат деп саналады. Бұл  құжат ААЖ–ні әзірлеушілерге ұсынылады. Жобаның орындаушысы табылған жағдайда АЖӨЦ-нің екінші кезеңі басталады.

в) Эскиздік жобалау болашақ ААЖ-нің қандай да бір клмпьютерлік үлгісін алу  мақсатында мәліметтерді құрылымдауды ұсынады.

2. Жобаны әзірлеу кезеңі екі шағын кезеңнен тұрады:

- Техникалық  жобалау;

- Жұмыс жоблауы;

Техникалық  жобалау кезеңінде келесі жұмыстар орындалуы тиісті:

• Ақпараттық қамсыздандыру – дайын өнімдерді жіктеу, нормативті-анықтамалық ақпаратты дайындау;
• Техникалық қамсыздандыру – бұл кезеңде АЖ-ні жүзеге асыру қандай техникалық құралдар жиынтығы  керектігі анықталады, олардың сипаттамасы  белгіленеді және де оларды  сатып алуға келісім шарттар үлгілері дайындалады.
• Ұйымдастырушылық қамсыздандыру – бұл кезеңде ААЖ жобалау жұмыстары жоспарланып, олардың орындалу мерзімі бекітіледі және де орындаушысы мен басқарушысы тағанйындалады.
• Персоналды оқыту – бұл кезеңде болашақ ААЖ (жобалау жұмыстары жоспарланып, олардың орындалу мерзімі)  пайдаланатын персоналдың квалификациясы және олардың саны анықталады. Техникалық жобалау кезеңінде  жасалған жұмысының нәтижесі техникалық жоба деген құжат түрінде көрсетіледі.

Бұл құжатта  заңды құжат деп есептеледі және  келесі жұмыстардың орындалуын талап  етеді:

а) Программа  жасау және оны өңдеу;

б) Дайын  программаны пайдаланушыға тапсыру  және де толық нұсқауларды дайындау;

в) Жобалау  кезеңінде тәуекел болжам жасау  және де жоспарланбаған шығындарды талдау.

Жұмыс жоспарлау  кезеңі «тапсыру-қабылдау акті» құжаты арқылы тәжірибелі қолдануға тапсырылады.

3. Жобаны пайдалануға беру кезеңі, екі шағын кезеңнен тұрады:

• Тәжірибелік пайдалану;

• Өндірістік пайдалану;

Орындаушылар  өндіріске қажетті прграмманы құрғаннан  кейін, тапсырысшы оны тексереді. Тексергеннен кейін тапсырысшыларды толық  қанағаттандырса, онда программа өндірістік пайдалану кезеңінде қолданылады. Уақыт өте келе бұл программаның қызмет көрсету функциялары ескіре бастайды, енді пайдаланушылар бұдан  жақсы программаны талап етеді. Осы кезден бастап жаңа сатыға өту  кезеңі басталады.

4. Жаңа сатыға өту кезеңінде келесі есеп беру формалары дайындалады:

• Программаның өндірістік пайдалану кезеңіндегі алынған нәтижесінің салыстырмалы талдауы;

• Программаның архивтік нұсқауы;
• Жаңа сатыға өтудің қажеттілігін дәлелдейтін техника–экономикалық тұжырымдамасы дайындалады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақпараттық жүйелердің қамтамасыздандыру белгісі бойынша  жіктелуі.

Ақпараттық  жүйелерді зерттеу барысында  түрлі белгілері бойынша жіктелуін  қарастырады. Бұл жіктелу АЖ-нің  функцияларының орындалуын қамтамасыз ететін АЖ-нің ішкі жүйелерін сипаттайды. АЖ-нің жіктелуі 2 бағыт бойынша  сүйемелденеді:

1. Функционалдық  белгісі бойынша;
2. Қамтамасыздандыру белгісі бойынша.

АЖ-нің құрылымын қамтамасыздандыратын ішкі жүйелердің жиынтығы ретінде келесі сызба арқылы көрсетуге болады: АЖ

Ақпараттық  қамтамасыздандыру

 

Лингвистикалық  қамтамасыздандыру

 

Математикалық қамтамасыздандыру

 

Бағдарламалық қамтамасыздандыру

 

Техникалық  қамтамасыздандыру

 

Технологиялық қамтамасыздандыру

Эргономикалық қамтамасыздандыру

Ұйымдастырушылыққамтамасыздандыру

 

Құқықтық  қамтамасыздандыру

 

 

Ақпараттық қамтамасыздандару  – бұл біртұтас жүйенің жіктелуі және ақпараттық қор құжаттамаларының унифицирленген жүйесінің, ақпаратты кодтаудың жиынтығы. Құжаттаманың унифицирленген жүйелеріне мемлекеттік, республикалық және аймақтық деңгейде құрылатын әртүрлі классификаторлар жатады. Ақпаратық қамтамасыздандырудың мақсаты әртүрлі АЖ-дің өндірістік саласының көрсеткіштерін салыстыру. Ақпараттық қамтамасыздандыру негізінде келесі нәтижелерге жетуге болады:

1. Мәліметтердің қайталанбауын қамтамасыз ету.
2. Ақпараттың жіктелуін және тиімді көрсетілуін қамтамасыз ету.

Математикалық қамтамасыздандыру – түрлі есептерді шығаруға қолданылатын математикалық әдістер, үлгілер, алгоритмдер жиынтығы жатады. Математикалық қамтамасыздандыру құралдарына келесілер жатады:

1. Есептерді шығару әдістері мен үлгілері.
2. Есептерді шешу алгортимдері.
3. Математикалық қамтамасыздандыру әдістерін таңдау: есептердің типтерін анықтау әдістері, есептеудің күрделігін бағаалау әдістері, нәтижелердің растығын бағалау әдістері.

Бағдарламалық қамтамасыздандыру – бағдарламалар кешені және оларды ЭЕМ-да қолдану нұсқаулары. Бағдарламалық қамтамасыздандыру құрамына: жалпыжүйелік және қолданбалы бағдарламалар жатады. Жалпыжүйелік бағдарламаларға келесі бағдарламалар жатады: компьютердің функционалдық мүмкіндіктерін кеңейтетін және мәліметтерді өңдеу үрдістерін бақылайтын және басқаратын бағдарламалар; операциялық жүйелер, қызметтік утилиттер, қабықша (оболочка) бағдарламалар, МҚБЖ, желілік бағдарламалар.

Қолданбалы  бағдарламаларға бағдарламалау  құралдары, тілдері арқылы жасалған қандай да бір пәндік аймақтың жұмысын  автоматтандыратын бағдарламалар  жиынтығы жатады (1С Бухгалтерия).

Техникалық қамтамасыздандыру – АЖ-нің жұмысына арналған техникалық құралдар және оларды қолдануға негізделген техникалық құжаттама жиынтығы. Техникалық құралдар келесі топтарға бөлінеді:

1. Ақпаратты өңдейтін құралдар (кез келген үлгідегі компьютерлер).
2. Ақпаратты жинақтау, өңдеу, жіберу және шығару құралдары (дискілер, принтерлер).
3. Ақпараттарды байланыс жүйелері арқылы тасымалдау құралдары.
4. Ұйымдастырушы құралдар (ксерокс).

Ақпаратты сақтау, жинақтау келесі бағытта дамып  келе жатыр: мәліметтер қорында орталықтанған  түрінен қашықтатылған клиент-серверлік  технологияға көшу.

Технологиялық қамтамасыздандыру – бұл АЖ-нің функцияларын жүзеге асыратын технологиялардың және нақты есептерді шешу әдістерінің жиынтығы. Технологиялық қамтамасыздандыруға АЖ-ні сипаттауды әртүрлі ақпараттарды өңдеуді технологиялық кезең бойынша дайындау жатады:

• шығыс және кіріс ақпараттардың типін сипаттау, оларды орындау мерзімі, уақытында дайындауға жауапкершілік;
• нормативті мәліметтерді дайындау;
• мәліметтер қорын дайындау кезеңдерін анықтау.

Эргономикалық қамтамасыздандыру – АЖ-нің эргономикалық қамтамасыздандыру элементтері ретінде кәсіпорында демалу жағдайларын жасауды есептеуге болады. Мысалы, мекемеде жұмысшыларға түскі үзіліс кезінде демалыс бөлмелерін ұйымдастыру, спортпен шұғылдануға жағдай жасау бағытында іс-шараларды жүзеге асыру.

Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру – жұмысшылардың арасында өзара техникалық құралдармен қатынастарды регламенттейді және де ақпараттық жүйелерді жобалау мен пайдалану үрдістерін сипаттайды. Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру құрамында 3 бөлім бар: