Делфи және мәліметтер қоры

 

7– кесте - Студент қатынасы

 

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
Fio	Мәтін	20
Data	Мерзім	Автоматты түрде
Naz	Мәтін	10
Adres	Мәтін	25
N_bilet	Санаушы	+

 

 

8 – кесте - Мамандық қатынасы

 

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
Fakult	Мәтін	50
Spez	Мәтін	7
Kurs	Бүтінсан	Автоматты түрде
Group	Мәтін	5
N-bilet	Бүтінсан	Автоматты түрде
N_dog	Мәтін	5

 

9 – кесте - Ақы қатынасы

 

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
N_dog	Мәтін	5
Forma_opl	Мәтін	20
Summ	Бүтінсан	Автоматты түрде
Lgota	Мәтін	3
Vid_lgot	Мәтін	50

 

10 – кесте - Жатақхана қатынасы

 

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
N_bilet	Мәтін	5
Obshag	Мәтін	3
Data_viezda	Мерзімдік	Автоматты түрде
Srok_proj	Мәтін	15
N_kom	Мәтін	4

 

Келесі кезеңде деректердің логикалық моделі қатынастар  схемасы түрінде тұрғызылады. Ақпараттық объектілердің реляциялық мәліметтер моделі 3-суретте көрсетілген.

Бұл құрылатын қорда аномалия жоқ, кестелер қалыптандырылған болып саналады. Енді мәліметтер қорынбасқару жүйесін таңдап, ол бағдарламаның көмегімен физикалық жобалауға көшуге болады.

Үлкен көлемді мәліметтерді сақтау, өңдеу және іздеу үшін компьютерде арнайы бағдарламалар бар. Мұндай бағдарламалар мәліметтер қорын басқару жүйелері деп аталады.

Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) – бағдарламалық жабдық, оның көмегімен мәліметтер қоры құрылып, оны әрі қарай бағдарламалық басқаруға болады, соның негізінде ақпаратты іздеу жүйесі құрылады. Ақпаратты іздеу жүйесі дегеніміз – мәліметтер қорының жиынтығы және оларға қызмет көрсетуші бағдарламалар. Қолдану түріне байланысты МҚБЖ дербес және көпшілік қолданушы деп бөлінеді. Дербес МҚБЖ бір компьютерде жұмыс

3-сурет - Реляциялық мәліметтер қоры кестелерінің байланыс сызбасы

 

істейтін локальді (желілік) мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді. Дербес МҚБЖ-не Paradox, dbase, FoxPro, Acces және т.б. жатады. Көпшілік қолданушы МҚБЖ клиент-сервер архитектурасында жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруға мүмкіндік береді. Көп қолданушы МҚБЖ-не Oracle, Inter Base, Microsoft SQL, Server, Informix және т.б. жатады.

 

2-БӨЛІМ. DELPHI ОРТАСЫНДА МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫНА РҰҚСАТ АЛУ МЕХАНИЗМДЕРІ

 

Delphi7 бағдарламалау ортасында бірнеше  мәліметтер қорына қатынау механизмдері  бар: InterBase, Informix, IB Server, BDE, ODBC және де ADO технологиясы. Солардың ішінен  біразына тоқталып өтейік.

BDE және ODBC механизмдері

Delphi көмегімен құрылған және  файл-серверлік мәліметтер қорымен  жұмыс істеуге арналған бағдарламалар  арнайы BDE (Borland Database Engine – Borland корпорациясының  мәліметтер қорының машинасы) бағдарламалар  кітапханасына негізделеді. BDE әр түрлі форматтағы төмен деңгейлі DLL кітапханасының жиынтығын ұсынады. BDE Delphi-ді орнатып жатқан кезде автоматты түрде орнатылады және Windows-тің 32-разрядты нұсқамасында тіркеледі. BDE МҚБЖ-ның көптеген кестелерімен жұмыс атқара алады, мәселен, файл-серверлік (dBase, Paradox, FoxPro, Clipper), сондай-ақ клиент-серверлік (Inter Base, Microsoft SQL Server, Oracle және т.б). BDE механизмінде SQL тілінің өзінің интерпретаторы бар, яғни соның арқасында тек мәліметтер қорының серверіне ғана емес, сонымен бірге, файл-сервер кестелеріне де сұраныс құра алады.

Компьютерде BDE орнатылмаса және тіркелмесе Delphi-де жасалған және BDE механизмін қолданатын бірде бір мәліметтер қоры жұмысын жалғастыра алмайды. Бұл жағдай бағдарламаны таратуды қиындата түседі, себебі бағдарламамен бірге BDE кітапханасының жиынтығын да бірге жіберу керек болады.

BDE механизміне ұқсас ODBC (Open Data Base Connection – мәліметтер қорымен ашық  байланысу) драйверлер жүйесі де  қолданылады. ODBC драйверлері де BDE механизмінің  функцияларын, яғни төмен деңгейлі мәліметтер қорына қатынас құрады және бағдарламамен бірге таратылады.

Microsoft фирмасының өңдеуімен жасалынған  МҚБЖ мүмкіндіктерінің өзара  байланысы болып табылады. Ол  қолданып отырған МҚБЖ мен  деңгей қосымшаларының арасындағы  байланысты орнатады. ODBC қызметі - қосымшалардан таңдалып алынған ақпарат бойынша сұраныстар қабылдау және оларды мәліметтер қоры ядросының тіліне аудару .

ODBC механизмінің негізгі тағайындалуы: қосымшаларды абстрогирлейді, яғни  сол арқылы серверлік мәліметтер қоры кез келген клиенттік қосымшаларға ашық, қол жеткізімді бола алады.

ODBC механизмінің артықшылығы болып  оның қосымшаларды өңдеудегі  қарапайымдылығы және МҚБЖ-ның  кез келген қорына қатынау  мүмкіндігінің болуы табылады.

Негізгі МҚБЖ-ның мүмкіндіктерін пайдаланып, клиент-серверлік қосымша, ал SQL Server-дің мүмкіндіктерін пайдаланып, сервер бөлігін тағайындауға болады.

Негізгі кемшілігі мәліметтер қорына қатынау жылдамдығын баяулататын сұраныстар трансляциясы болып табылады. Клиент-сервер жүйесінде бұл олқылық сұранысты клиент-компьютерінен сервер компьютеріне ауыстыру арқылы жойылады.

Delphi7-де BDE мен ODBC- ден басқа кеңірек  қарастырылып отырған ADO  механизмі  қолданылады.

ADО механизмі.

Delphi-де  мәліметтер қорына қатынаудың Borland Database Engine және ODBC сияқты дәстүрлі құралдары сияқты Microsoft ActiveX Data Objects (ADO) технологиясын да қолдануға болады, яғни бұл технология СОМ мүмкіндіктеріне, соның ішінде OLE DB интерфейсіне негізделген.

ADO технологиясы әмбебаптылығының  арқасында өңдеушілер арасында танымалдылыққа ие болды. Енді OLE DB интерфейсінің базалық жинақтамасы Microsoft операциялық жүйесінің барлығында бар десек те болады. Сондықтан да  осы жолмен мәліметтерге қатынау үшін тек ADO байланыс провайдерін көрсетіп, қажет мәліметтер қоры мен ADO орнатылған кез келген компьютерге бағдарламаны тасымалдай аламыз.

Delphi компоненттерінің палитрасында  мәліметтерге ADO арқылы қатынасатын, мәліметтер қорының толық қосымшасын жасай алатын компоненттер жиынтығынан тұратын ADO парағы бар.

Microsoft ActiveX Data Objects (ADO)  МҚ қосымшаларынан мәліметтерге әмбебап қатынауды қамтамасыз етеді. ADO технологиясы мен OLE DB интерфейсі қосымшаға әр типті мәліметтер негізіне бірегей қатынау әдісін қамтамасыз етеді (4-сурет).            

Мысалы, ADO-ны қолданатын қосымша корпоративті SQL серверде сақталатын мәліметтерге де, электронды кестелерге де, жергілікті МҚБЖ-ға да бірдей қиындықты операцияларды қолдана береді. ADO арқылы кез келген мәліметке жіберілген SQL сұраныс орындалады.

Мынадай сұрақ туындауы мүмкін: бұл сұранысты деректер көзі қалай атқара алады?

МҚ серверлерін көп ойлап қажеті жоқ, SQL сұраныстарын өңдеу – олардың басты міндеті. Файлдық тізбек, электронды кесте, электронды почта және т.б. үшін ADO механизмі мен OLE DB интерфейсі шақырылады. OLE DB мәліметтерді өңдеудің стандартты функцияларын инкасулирлейтін арнайы СОМ объектілер жиынтығы мен объектілер арасында деректер алмасуды қамтамасыз етіп отыратын арнайы деректер көзінің функциялары мен интерфейстерді ұсынады.

ADO технологиясына сәйкес кез келген дерек көзі (мәліметтер қоры, электронды кесте, файл), мәліметтер провайдерінің көмегімен қосымшаға қатынасатын мәліметтер қоймасы деп аталады. Қосымшадағы минимальді компоненттер құрамына байланыс объектісі, деректер тобының объектісі, сұраныстар процессорының объектілері кіреді.

Жалпы, ADO технологиясы тек өзіне OLE DB объектілерін ғана емес, қосымша мен деректер объектілерінің өзара қатынасын реттейтін механизмдерді де енгізеді.

Мұндай архитектура объектілер жиынтығы мен интерфейсті ашып әрі кеңейтеді. Объектілер жиынтығы мен сәйкес провайдер кез келген деректер қоймасына ағымдағы ADO құрылымын өзгертпей-ақ құрылуы мүмкін. Осы кезде–ақ мәліметтер ұғымы кеңейе түседі, яғни дәстүрлі емес кестелік деректерге объектілер жиынтығы мен интерфейсті өңдеп шығуға болады. Мысалға, геоақпараттық жүйенің графикалық деректері, жүйелік реестрдегі

 

ADO негізі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4–сурет-Мәліметтерге ADO арқылы қатынау схемасы

 

ағаштық құрылымдар немесе CASE – құралдарының деректері және т.б. болуы мүмкін.

ADO технологиясы Windows-тің жүйелік  механизмі болып табылатын СОМ  стандартты интерфейстеріне негізделгендіктен  бағдарламалық кодтың көлемін  азайтып, МҚ қосымшаларын қосымша  бағдарламалар мен кітапханалардың көмегінсіз таратуға мүмкіндік береді.

OLE DB спецификациясы объектілерді  келесі типтерге бөледі:

• Тізімдеуші (Enumenator) дректер көзін немесе басқа да тізімдеуіштерді іздестіреді. ADO провайдерлерінің функционерленуін қамтамасыз етіп отырады;
• Деректер көзі объектісі (Data Source Object) деректер қоймасын ұсынады;
• Сессия(Session) бір деректер қоймасына жүгінетін объектілер жиынтығын біріктіреді;
• Транзакция (Trasaction) транзакцияны орындау механизмдерін инкапсулирлейді;
• Команда (Command) өзінің бұйрық мәтініне ие және оның орындалуын қадағалайды. Команда ретінде SQL сұранысы, мқ кестелік ұсынысы және т.б. болуы мүмкін;
• Қатарлар жиыны (Rowset) - ADO бұйрығының орындалу нәтижесі болатын деректер жолының жиынтығы;
• Объект қатесі (Error) ерекше жағдай жайлы ақпаратты қамтиды.

 

Өзін өзі бақылау сұрақтары

 

1. Дельфи ортасында деректер қоры кестесіне қалай қатынауға болады.
2. Рұқсат алу механизмдері деген не?
3. InterBase механизмі қалай жұмыс істейді?
4. BDE механизмі қалай жұмыс істейді?
5. ODBC механизмі қалай жұмыс істейді?
6. ADO механизмі қалай жұмыс істейді?

 

 

2.1 ADO провайдерлері

 

ADO провайдерлері мәліметтерді ADO арқылы  қолданатын қосымшаны деректер  көзімен (SQL сервермен, жергілікті МҚБЖ  –мен, файлдық жүйемен және т.б.) байланыстырады. Әр мәліметтер қоймасында ADO провайдері болуы тиіс.

Провайдер деректер қоймасының қайда орналасқанын және оның мазмұнын «біледі», сұранысы бар мәліметтермен жұмыс істеп, қосымшаға оны қайтару мақсатында ақпаратты интерпретациялайды.

Операциялық жүйеде орнатылған провайдерлер тізімі TADOConnection компонентімен байланыс орнатқан кезде мүмкін болады.

Microsoft ActiveX Data Objects инсталляциясы кезінде  операциялық жүйеде келесі стандартты  провайдерлер орнатылады:

• Microsoft Jet OLE DB Provider ОАО технологиясының жабдықтауымен Access  МҚБЖ мәліметтеріне байланыс орнатады;  
• Microsoft OLE DB Provider for Microsoft Indexing Service файлдарға және Microsoft Indexing Service Internet-ресурстарына тек оқу қатынасын орнатады;  
• Microsoft OLE DB Provider for Microsoft Active Directory Service каталогтар қызметінің ресурстарына қатынас орнатады (Active Directory Service);  
• Microsoft OLE DB Provider for Internet Publishing, Microsoft FrontPage, Microsoft Internet Information Server, HTTP-файлдары ұсынатын ресурстарды қолдануға мүмкіндік береді;  
• Microsoft Data Shaping Service for OLE DB мәліметтердің иерархиялық жиынын қолдануға мүмкіндік береді;  
• Microsoft OLE DB Simple Provider OLE DB-ның тек базистік мүмкіндіктерін қолдайтын деректер көзіне қатынау ұйымдарына арналған;  
• Microsoft OLE DB Provider for ODBC drivers ODBC драйверлерінің көмегімен «жазылып қойған»мәліметтерге қатынас орнатады.

Бірақ осындай жат нұсқалар байланысын пайдалану қиындыққа әкеледі. ODBC драйверлерінің өзі ақырын жұмыс істегендіктен қосымша сервистердің қажеті де болмайды; Microsoft OLE DB Provider for Oracle Oracle серверімен қатынас орнатады.

ADO-ны Dеlphi-де жүзеге асыру.

Мәліметтерге ADO арқылы қатынасатын механизмдер, көптеген объектілер, интерфейстер, Dеlphi-дің ADO беттерінде, VCL-де компоненттер жиыны ретінде орналасқан. Компоненттер жұмысын қамтамасыз етіп тұрған барлық интерфейстер \Delphi7\Source\Vcl бумасында OleDB.pas және ADODB.pas файлдарында көрсетілген.

ADO компоненттері.

TADOConnection компоненті тізімдеуіштің, деректер көзінің және транзакцияны  қабылдау мүмкіншіліктері бар  сессияның мүмкіндіктерін жинақтады. ADO-ның мәтіндік командалары  TADOConnection компонентінде жасақталған.