Желілік техника негіздері пәні бойынша электрондық оқулық

Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрілігі

Ақтөбе Мұнай және Газ колледжі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ   ЖОБА

 

             Тақырыбы: “Желілік техника  негіздері  пәні бойынша электрондық оқулық”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Орындаған: 4040 тобының, 4 курс,

3706002 “ЕТ және АТ бағдарламалау

қамтамасыз ету” мамандығы бойынша

студенті

 

Тексерген: Қонысов Ә.А.

 

 

 

 

 

 

Ақтөбе-2006 ж.

Мазмұны

 

 

Кіріспе………………………………………………………………………………..3

 

1 Тарау. Бағдарламаға жалпы сипатама………………………………………..4

§  1.1 Электронды оқулықтарды құру технологиялары

негізгі сатылары...........................................................................................................4

 

2 Тарау.  Әзірлеме ортасын тандау………………………………………………8

§ 2.1 Математикалық әдістерді таңдау…………………………………………….8

§ 2.2 Бағдарламалау тілін тандау…………………………………………………12

 

3 Тарау. Бағдарлама құру………………………………………………………..16

§ 3.1 Бағдарламаның жалпы қызмет ету алгоритімнің әзірлемесі......................16

§ 3.2 Пайдаланушы интерфейсінің әзірлемесі.......................................................20

 

4 Тарау. Бағдарламалық бұйым әзірлемесі процесін сипаттау…………….24

§ 4.1 Бағдарламаны сипаттау.......................................................................24

§ 4.2  Қолданылатын әдістер, алгоритмді сипаттау..................................25

§ 4.3 Құрамдас бөліктерді және олардың арасындағы байланыстарды сипаттау......................................................................................................................26

§ 4.4 Бағдарламаның блок-схемасы............................................................26

§ 4.5 Шығыс және кіріс мәліметтерін сипаттау.........................................26

§ 4.6 Бағдарламалау тілін сипаттау.............................................................27

§ 4.7  Пайдаланушы жетекшілігі.................................................................28

§ 4.8  Бағдарламашы жетекшілігі................................................................29

 

5 Тарау. Д.К. Жұмыс істеу кезіндегі  экономикалық шығындар...................31

 

6 Тарау. Д.К. жұмыс істеу кезіндегі  еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы  және өртке қарсы шаралар....................................................................................34

 

7 Тарау. Жалпы қортындылар………………………………………………….40

§ 7.1 Бағдарлама листингі…………………………………………………………40

§ 7.2 Есептеу қортындылары……………………………………………………...63

 

Әдебиет тізімі………………………………………………………………………64

Қосымшалар……………………………………………………………………….66

Бағдарламасы бар дискета  немесе басқа тасуалы

             

Кіріспе

 

Мәліметер базасының бағдарламасы Delphi – 7 бағдарламасы әзірлемесінің интегралдық ортасының негізінде құрастырылады (құралады) және колледж оқушылары контигентінің есебіне жүргізу үшін қосымша қолданбалы бағдарлама болып табылады. Ол оқушылар журналы қажетті ақпаратты енгізуге, өндеуге, жоюға  іздеуге мүмкіндік береді. Мәліметтер базасының бағдарламасы Delphi – 7 интегралдық орта негізінде құрылған. Мәліметтер базасының бағдарламасын құрастыру кезінде Borland Delphi  пакетінің келесі бағдарламалар пайдаланылады:

• ВDЕ Administrator;
• DataBase Desktop (№2 қосымшаны қараңыз);
• Image Editor.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Тарау Бағдарламаның жалпы сипатамасы

 

 

 

1. Электронды оқулықтарды құру технологиялары

негізгі сатылары

 

 

Мультимедия ортасындағы оқыту курстары әзірлеу ұзақ та қымбат тұратын процесс, сондықтан компьютерлік оқу курсын құрудың барлық негізгі сатыларын және әзірлеменің әр сатысындағы қабылданатын шешімдерді ұсынған дұрыс.

Алғашқы сатыда мультимедия ортасына ұсыну үшін оқу курсын танда жүзеге асырылады. Берілген пән бойынша курстар анықталу қажет, курс құруға қажетті шығын мен уақыт сонымен қатар курс орналасқан аудитория мен мүмкін болатын тираж, айқындалуы тиіс, аудитория типі мультимедия деген жалпы қойылатын талапты анықтауға мүмүкіндік береді. Жалпы білім беру курстары оқушылардын жалпы дайындық деңгейімен байланысты, оқыту ерекшеліктерін олардын компьютерлік білім деңгейін ескерулері қажет, оқушылардын білімін бағалау үшін алдын ала тестілеу жүргізуге қажет. Арнаулы білім беру курстары дайындық деңгейін ескеруі тиіс, белгілі тақырыптары қайталауға мүмкіндік бермеу және осы пәндік саладағы соңғы хабарлармен қамтамасыз ету қажет.

Дайындық сатысында курс мәтіннің жазу, бейнелеу және анықтамалық материалдарды іріктеу, интерфейс есккиздерін және оқыту бағдарламаларының сценариін, бөлік блоктардың сценариін құру жоспарланады (анимациялық фрагментер, бейне фрагментер, компьютерлік модельдеу, білім тексеру блоктары). Осы сатыда қажетіне қарай оқушының психологиялық типіне сәйкес формасына және мазмұны бойынша оқу материалдарының әртүрлі вариантары әзірленеді, осы жағдайда психологиялық кіріс тестілеуді өткізу қажет болуі мүмкін. Оқу курсының мәтінмен жұмыс істеу кезінде осы курста баындалуы тиіс, барлық қажетті тақырыптардың нақты тізбесін, анықтау арқылы оның құрулымдануын тарауларға, параграфтарға бөліп орындаған жөн. Студент қандай білім және дағдыларды қабылдауы мүмкіндігі алғашынанн белгілі болса, барлық оқу курсы әрбір тарау мақсатқа жетті деп есептеуге болады. Әртүрлі мнемоникалық әдістерді, шрифтік бөлулерді, графикаларды, суреттерді және мультипликацияларды қолдану мақсатына сай. Бұл мақсаты үшін қорытындыларды жалпылауды күшейткен жөн: негізгі формуларың жиналған еңгізу, негізгі ережелерді қалыптастыру, кестені құру, мәтінге әрі қарай үлкен өзгерістер еңгізбеу үшін өндеу отырған дұрыс. Соңғы өнделген мәтін гипермәтінге айналады. Курс мәтіннің жазумен қатар, мультимедия  сценарий курстын тақырыптары мен сәйкес компоненттерінің толық тізбесін және оның құрылымын сипаттауды көрсетеді, бұған анимациялық, аудио және бейне фрагменттерді сипаттау жатады. Сценарийді жазу қолдағы шығыс материалдардан және таңдалған бағдарламамен қамтамас ету мүмкіндіктерін пайдалана отырып жүргізіледі. Курстын толық сценарий жай мәтінді және байланыста тақырыптарға сілтемелері бар, гипермәтінді тараулармен түсініктерді, дыбыстар мен бейне фрагменттерді, кестелік ақпараттарды, бейнелік материалдарды (графиктерді, кестелерді, суреттерді, сызабаларды), анимациялық суреттерді   компьютерлік фотоматериалдарды, аудио және бейне фрагменттердің комьютерлік модельдерді қолдануды көздейді, негізгі сатыда тікелеу курс құру жұмыстары жүргізіледі. Ұсынылатын материал формасы қатан құрастырылуы тиіс, жазылған парақта оқушының назарын аударатындй артық ақпарат (графикалық немесе текстік) артық ақпарат болмау тиіс, фон бір қалыпты болуі тиіс, ақ болуы міндетті емес, бірақ ақшыл фонды қолданған дұрыс және мәтін қара немесе қаракөк түспен жазылуы тиіс, бірақ қараңғы фон мен ақшыл шрифты қолданбау керек, ол оқушының көзін шаршатады. Шрифт гарнитурын таңдау кезінде кішкентай мөлшердегі шрифтерді қолданудан аулақ болған дұрыс. Бағдармаларға графикалық бейнелерді еңгізген кезде олардын беттері әртүрлі графика жүйеде қаралатының ескере отырып үйрететін бағдарламаларды қолданушылардын көбісіне бар аппаратты құралдарды басшылыққа алған жөн. Графикалық форматтарды пайдалану үйрету бағдарламаларының жалпы көлемін қысқартуға мүмкіндік береді.

Жағдайды имитациялау және объектілердің қозғалысын көрсету кезінде анимация өзінің шексіз мүмкіндігін көрсетеді, көрерменге фрагментін мәтінін мен дыбысын визуальды көрсетуге мүмкіндік береді. Әртүрлі компьютерлік платформалары үшін екіөлшемді және үшөлшемді анимацияны құруды бағдарламалық құралдары көп: компьютерер және графикалық станциялар, бейне фрагменттерді құру үшін компьютерлік бейне монтаждын бағдарламалық техникалық кешендері пайдаланылады, бұл жағдайда монтаж кезінде қажет болатын, бейнелер мен дыбыстар кітапханаларын және алдын ала дайындап қалған дұрыс. Монтаж сапасын қамтамас ету бойынша негізгі жүктемені бағдарламалық қамтамас ету жауауп береді. AdobePrimere 4.0 және VideoStudio 2.0 секілді дестелерді қолданған мақсатқа сәйкес болып табылады. Материалдарды қабылдауға белсенді әсірететін элементі бірі дыбыс болып табылады, диктор  айтқан дыбыс фраза түрінде, диалог түрінде немесе бейне фрагменттердің дыбысы түрінде көрінуі мүмкін, дыбыс пен байлнысты жұмыстары үшін дыбыстарда жазуға синтездеуге мүмкіндік беретін әртүрлі бағдарламалық қамтамасыз ету қолданылады.

Мультимедиа-курстардың әртүрлі элементтерін құру параллельді  түрде жүзеге асырылады. Олардың бірігуі соңғы сатыда жүргізіледі. Курс тақырыптарға бөлініп, гипермәтіндік сылтемелер жүйесі қалыптасады. Оқу мульмимедиа курстарына арналған ақпараттардың үлкен  көлеміне алдын ала ойластырылған интерфейстің және новегация жүйесінің бар кезінде ғана қол жеткізіледі. Соңғы саты өткізілегн соң тестілеу және курсты өңдеу жүргізіледі. Тестілеуден өткізілген мультимедиа-курс интеллектуальды меншік ретінде тіркеледі. Бірақ бұл жағдайда мультимедиа-курсты құруға қатысқан әзірлеушілер ұжымының авторлық құқығын ескерген жөн. Курсты тераждалған соң “легальды” пайдаланушылар үшін қамтамасыз еткен дұрыс: жіберілген қателерді жылдам дұрстау, жаңа қосымша модульдеді еңгізу анықтамалық ақпараттарды жаңарту және т.б.

Дайындық сатысындағы жұмыстарға ұсыныстар. Әрбір оқытушы WEB-бағдарламалау техникасын қажетті көлемде игеруі мүмкін емес, бірақ қазіргі заманға сай мультимедиа курстарын құруға қажетті жұмыстардың көп бөлігін әрбір адам орындай алады. Төменде осындай дайындық жұмысына керекті ұсыныстар мысалға келтірілді.

1. Word –97 текстік редакторындағы курстың электронды версиясын немесе оның соңғы версиясын құрастырыңыз. Бұл жағдайда суреттер, формулалық редактор бейнелерді орнына қана мүмкіндігін құруға қажетті құрал-саймандарды пайдаланған жөн. Курстық  WEB версиясын ескере отырып құрылымдық материалға – оны тарауларға, тармақтарға бөлінуіне, тараулардың мазмұнын құрастыруға ерекше назар аударылады. Әрбір кішкентай логикалық бөлім (тармақша) бір файл ретінде есептеледі, барлық құрастырылған файлдарды бір каталогқа орналастырған жөн.

    Құралдарды құрылымдау  кезінде әрбір файлдың көлеме WEB браузердегі бейнесі үш төрт экраннан аспауы керек. Бұл doc   файлдағы 12 шрифтпен басылған мәтіннің екі-үш бетіне сәйкес келеді.

2. Бөлек тараулар арасында және Интернеттегі қажетті ресурстар арасындағы байланыс орналастыратын гипермәтіндік сілтемелерді құруңыз.

Бұл Word құрал-сайман панеліндегі “Гипер сілтемені қосу” таңбасын тышқанды шерту арқылы іске асырылатын жай операция.

Сілтеме жасалған сөз, фраза, бөлініп көрсетілуі қажет.

3. Байланыс орнатылған файл каталогта  орналасу қажет. Осымен материал  мәтінмен жүргізілген жұмыс соңғы  сатыда бітуі қажет. Егер оқытушы  бағдарламашымен бірге өз еркімен  белсенді түрде әрі қарай жұмыс  жүргізгісі келсе мәтінді HTML-форматта өңдеу операциясын жүргізген дұрыс. Ол үшін файл менюінде “Қалай сақтау керек” режимін таңдап “құжатты сақтау” терезесіндегі “файл түрі” алаңында “HTML-Document”    орнатыңыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Тарау. Өңдеу ортасын таңдау

 

2.1 Математикалық әдістерді таңдау

 

Delphi екі жолды қолдана алады. Бұл жолы екі жүйемен де  жұмыс істеуге болатын әмбебап  жолды пайдалануға болады. Бұл  жағдайда сіз мәліметтер базасына  оның аты намесе бүркеншік  атына (alias) назар аударасыздар, бұлай  назар аудару жеке файлға және көп файл – кестелер бар каталогқа да жатады. Delphi қолданатын жол пайдаланылатын мәліметтер форматына тәуелді.

• Paradox және dBASE мәліметтер базасын католог секілді, ал әрбір кестені бөлек файл сияқты қарастырады (егер сіз жеке файларда сақталатын индекстерді немесе басқа да атрибуттарды пайдалансаңыз).
• Аccess Interbase және басқа SQL сервелер кестелері мен индекстер бар үлкен бір файлды пайдаланады.

Delphi қосымшалары мәліметтерге назар  аудармайды, бұл мақсат үшін BDE қолданады. Мәліметтер базасы термині Pascal тілінің жазба файлмен салыстыруға болады. Кестеде көп жазбалар, жодар, жиын бағаналар көрсетілген. Кестеде ағымдық жазба (Current record – пайдаланушының дәл осы уақытта жұмыс істейтін жазбасы) және ағымдық алаң (curren fielch -  бұл ағымдық жазбаның белсенді алаңы) деген түсініктер бар.

 

 

 

Delphi бағдармасында мәліметтер базасымен  жұмыс істейтін жиындықтар бар. Access Data беттерінде мәліметтер базасында  өзара әрекет жасауда қолданылатын  компоненттер бар. Олардың көбісі  визуальды болып келеді, себебі кестелерді, сауалдарды сипаттайды. Delphi – де сонымен қатар, базадағы мәліметтерді қарайтын және өңдейтін компоненттер бар. Data Controls  беттерінде ( мәліметтермен байланысты) басқарушы элементтер мәліметтерді қарау және өңдеуге арналған визуальды компоненттер бар ол мәліметтермен байланысты компоненттер деп аталады ( dіte – aware). Delphi мәліметтер базасын қарау үшін сізге Date Source компонентіндегі мәліметтер қайнар көз қажет. Бірақ,  бұл компонет тікелей мәліметтерді көрсетпейді. Бұл Data Set компонентіне жатады. Бұл кесте, сауал қорыбындысы, жойылған серверден алынған мәліметтер (Client Data Set компонентінің көмегімен) немесе мәліметтер спецификалық жиынтық болуы мүмкін.

      Table немесе Query  компоненттерін  формаға орналастырып, мәліметтер қайнар көзін Datasource компонентінің Dataset қасиетінің көмегімен мәліметтер қайнар көзін Datasource компонентінің Dataset қасиетінің көмегімен мәліметтер жинағын байланыстыруға болды.

Object Inspector  бұл қасиет үшін  ағымдық формадағы немесе модульдағы мәліметтер ішіндегі қажетті жинақтықтар аталған.

Delphi - ге Table компонентін қолдану  арқылы мәліметтерге жол беруді  жүзеге асыру оңай. Бұл компонент  мәліметтер базасының кестесін  көрсетеді. Table  компонентін қолдану  кезінде мәліметтер базасының атауын Database Name қасиетінде жасауға болады. Бүркеншік ат енгізуге болады немесе мәліметтер базасының кестесіндегі каталыққа жол сілтеуге болады. Object Inspector де бұл қасиет үшін BDE – де анықталған бүркеншік аттардың тізімдері беріледі. Мәліметтер базасының атауынан басқа Table Name қасиетіндегі кестенің атын беру байланысты кестенін ішкі атауы немесе ол файылдың атауы. Olject Jnspector – да бұл қасиет үшін сіз таңдауған мәліметтер базасындағы кесте атауларын, сонымен бірге алдымен Database Name қасиетін, кейін Table Name  қасиетін мәліметтер жиынтығы болып табылатын сауал – Query компоненті сауалдар кестеден көрі күрделі, себебі оның мазмұнында SQl тілінің командасы бар, бірақ осы командаларға сай сауалды талапқа сәйкес орнатуға болады. Query Table компоненттерінде Database Name қасиеті бар, ол Table Name қасиеті жоқ. Пайдаланылған кестелер SQL-да көрсетілген  SQL-ды жобалау ( SQL жолдық редакторында ) және орындау кезінде анықтауға болады. Мысалы сіз  SQL белгісін былай жазба аласыздар: Seleсt* from Country                                                                                                                       

Country -кесте атауы (*) жұлдызша белгісі  сіздің кестенің барлық жалағын  пайдаланатыныңызды білдіреді. Егер  сіз  SQL-ды жақсы игерген болсаңыз, онда  Query компонентін жиі қолдануыңызға болады, бірақ кесте немесе  саулды қолдану нәтежелігі сіз пайдаланған мәліметтер базасының типіне байланысты. Table компаненті жергілікті кестелермен, ал Queryкомпоненті SQL серверлермен жылдамырақ жұмыс істейді. Жай мысалдарда ( жалақтардың) үлкен бөлігі қызықтарын болса, кестелер пайдалынылады. Сауалдар күрделі өлшемдер бойынша жазбалардың бөлігін алып тастау қажет болған жағдайда қолданылады.

Сауалдар осындай бірлестіктердің нәтижесін қарау және бірнеше кестелерді біріктіру үшін жиі қолданылады.  Table компаненті мәліметтер базасыныңкестесіне жатады. Бұл мәліметтер базасында жоқ кестені қарауға мүкіндік береді және екі кестенің бірігуі секілді есептеулер біраз уақытты қажет етеді. Мәліметтер жиынын анықтайтын үшінші компонент Storedprac ,болып табылады.  Бұл Sol – сервердің мәліметтер базасының сақтаулы процедураларына жатады. Осы процедуралараларды пайдалана отырып, кесте ретіндегі нәтиже шығаруға болады. Storedprac компанентін тек  Sol – серверлермен ғана пайдалануға болады.