Кеменің көмекші энергетикалық жабдықтары

сұйық канал бойынша  жұмыс дӛңгелегімен айдалады және ӛктемді саңылау

арқылы 8 бұруға 6 және ӛктемді патрубкаға келеді 7.

9-сурет. Ашық типті құйынды  сораптардың сызбасы.

Құйынды жұмыстың NB процессіндегі  гидравликалық қуатты анықтау

ҥшін сұйықтың каналдағы тепе-теңдігі. Құйынды сораптың кӛбі ӛзі сорғыштық

қасиетке ие. Ӛзі сору ҥшін сорап қосылар алдында аз мӛлшерде сұйықпен

толтырылуы керек. Бұрын  қосылған кезде қалқан сораптарындағы сұйықтар да

жеткілікті.

Дӛңгелектің құйынды сораптардың ашық типі мен қалқандары сораптың

қалқандарынан кіру шартының айырмашылығы аз. Сондықтан қалқандық

сораптардың кавитациялық теориясы ашық типті құйындық сораптар ҥшін де

қолданылады.

Жабық типті сораптарда сұйық тікелей каналға келеді. Сондықтан ол

жұмыс дӛңгелегіне ҥлкен радиуспен, шеңберлі және қатыстық жылдамдықта

келіп тҥседі. Сондықтан жабық типті құйынды сораптардың кавитациялық

сапасы ӛте тӛмен. Жабық типті сораптардың кіріс учаскесінде жҥріс қиын.

Ӛйткені сорғыш патрубкадан каналға жҥретін сұйыққа кӛлденең құйын

салынады. Сол себепті  жабық типті сораптардың кавитациялық сапасының

аналитикалық есебі  қазіргі уақытта мҥмкін емес. Жабық типті сораптардың

кавитациялық сапасын  жақсарту ҥшін құйынды жұмыс дӛңгелегі алдында оны

орта жҥгіртпе сатысына қосады. Мұндай сорап орта жҥгіртпелі құйынды деп

аталады.

Бақылау сұрақтары

1. Құйынды сораптар  кандай басты бӛлшектерден тұрады ?

2. Құйынды сораптың  кемшілігі қандай?

18

№6 Практикалық  жұмыс

Су сақиналы сорап: құрылысы мен жұмыс принципі

Жұмыс мақсаты: Су сақиналы сораптың құрылысы мен  жұмыс принципімен

танысу.

Тапсырма:

1. Су сақиналы сораптардың принципиалды схемасын оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді  жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Су  сақиналы соарптар кӛрнекті жұмыстың және пайдалану

мінездемелеріне ие.

Вакуум 10 мбар (абс.) дейін қамтамасыз етеді және 810 м3/сағдейін

ӛндіргіштік.

Берілген агрегаттар келесі пайдалану аймағында болады:

— ӛндірістік қондырғылар;

— ауаны ыдыстардан кері айдау;

— конденсаторларда вакуумның пайда болуы;

— ағын суды кӛтеруге арналған қондырғы;

— дегазацияға  арналған қондырғылар;

— вакуумдық  сҥзу;

— дистилляттау

— Су сақиналы агрегаттар айырма ерекшеліктерге ие:

— гидравликалық  соғуларды сезбеуі ;

— айдалған газдың шаңмен және бӛлшектермен ластануына сезбегіштігі –

жұмыс процесі кезінде тіпті оларды жууға да болады;

— конструкциясының ӛте ҥлкен сенімділігі;

— тез тозатын  бӛлшектердің болмауы

— моноблокты конструкцияға шартталған конструкциялық бӛлшектердің аз

ғана саны, ыңғайлы сервитсік қызмет кӛрсету;

— рамасыз  және фундаментсыз ӛте қарапайым монтажды қамтамасыз ететін,

бӛлек тұратын агрегат;

— сораптан шығар  кезңндегі газдың аз ғана жылынуы.

Жұмыс дӛңгелегі сораптың жалғыз айналушы бӛлігі, айналу корпуспен

жақындаспай орындалады. Шеткі жақтағы жұмыс дӛңгелегінің қалқанынң

арасындағы  сығылу су сақинасының жұмыс дӛңгелегімен бірге сораптардың

корпусының  ішінде айналуының арқасында қамтамасыз етіледі. Су

сақинасының тұрақтылығын ұстап тұру ҥшін сұйық әрдайым сорылып тұрады

және кері айналу газымен ӛктемділік жағына лақтырылады. Жұмыс дӛңгелегі

корпуста нақты  эксцентристетпен орналасқаны ҥшін, дӛңгелектің айналатын

кезінде қалқанның  арасында әртҥрлі ӛлшемді аймақтар пайда болады, солардың

арқасында кері айналатын газдың сығылуы дӛңгелектің бір айналуында жҥзеге

асады.

19

10-сурет. Су сақиналы сораптың схемасы:

1-жұмыс сұйығы; 2-корпус; 3-сығылу камерасы; 4-жұмыс дӛңгелегінің втулкасы;

5-қалқандар; 6-сіңіру камерасы.

Бақылау сұрақтары

1. Су сақиналы  сораптың құрылысы мен жұмыс  принципітері қандай?

2. Су сақиналы сораптың кемшілігі қандай?

№7 Практикалық  жұмыс

Поршеньдік  сораптар: құрылғысы мен жұмыс  принципі

Жұмыс мақсаты: поршендік сораптың құрылысы мен  жұмыс принципімен

танысу.

Тапсырма:

1.Поршендік  сораптардың принципиалды схемасын  оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Поршеньдік  сораптарды адамзаттың ең ескі ӛнертабыстың бірі деуге

болады. Грек ӛнертапқышы Ктесибий б.з.д.III ғ екі поршеньді сорапты ӛрт

сӛндіруде қолданған. Сол кезден бастап поршеньді сораптар кӛп ӛзгеріске

ұшырады, бірақ  жұмыс принципі ӛзгеріссіз қалды.

Кең ассортиментте  шығарылатын поршеньдік сораптар конструкциясы

мен пайдалану  материалдар жӛні бойынша әртҥрлі. Поршеньді гидравликалық

машинаның жұмысы принципін тҥсіну ҥшін, қарапайым бірсатылы

қондырғының жұмыс  циклін қарау жеткілікті. Оқытылатын нұсқа жұмыс

камерасынан (циклден) қайтымды-келу жҥрісінің жасалатын поршенінен

тұрады. Әдетте қазіргі  заманғы құрылғыларда поршеньге  жҥрісті беріліс ҥшін

кривошипті-шатунды механизм пайдаланылады, ол айналу жҥрісін қайтымды –

келтіруге айналдырады. Камерада ӛктемді және сіңіру саңылауы бар, олар

клапанмен жабдықталған. Поршеннің  жҥрісінен және жұмыс цилиндрінің

аумағының ҥлкеюінен қысым тӛмендейді, соның әсерінен клапан ашылып,

ішіне белгілі бір мӛлшерде сұйық жіббереді.

20

Поршеннің керә айналуы  кезінде сораптың камерасында артық  қысым

пайда болады; сіңіру клапаны  жабылып, ал берілістер керісінше –  итергіш

құбырға сұйық ҥшін жол ашылады. Бұл жағдайда сұйық ӛктемділігі

коллекторға ҥзік келеді, бұл поршеннің жҥрістік жиілігіне байланысты.

Поршендік машинаның ПӘК-і кӛбейіп, ӛктемді құбырдағы қысым тұрақталу

ҥшін екіжақты әсерлі бірнеше цилиндрлі агрегатты сораптарды пайдалнады.

Екіжақты әсерлі сораптар жоғарыда кӛрсетілген сораптармен салыстырғанда

екі бӛлігген цилиндр бар, әр біреуінің ӛзінің клапанмен жабдықталған ӛктемді

және сіңіру патрубкасы бар.

Поршень қозғалғанда цилиндрдың әр жағында немесе артық, я болмаса

сіңіру қысымы пайда  болады.Соның арқасында бір немесе келесі клапан

ашылады.

Қосымша аспап ретінде  поршеньдік сораптың біртекті берілісін  қамтасыз

ету ҥшін әуе қалпақтары қолданылады, ол ауамен толтырылған ыдыс.

Сораптың камерасында  сұйық атылған кезде ауа ӛзінің майысқақттығы

арқасында қысымның бір бӛлігін сӛндіреді, ал керісінше циклде ұлғаяды, ал

ӛктемді құбырға және резервуарға сұйықтың берілісі жалғасады.

11-сурет. Отын сорабы:

1 – сораптың корпусы; 2 – клапандар; 3 – майысқақ диафрагма;

4 – серіппе; 5 – итергіштің штогы.

Поршеньды сораптың кемшілігі бұл – жасалу қиындығы мен қымбат

болуы.

Поршеньды сораптар конструкциясы бойынша абразивті  бӛлшектері бар

орталарды айдай  алмайды. Кӛбінесе мұндай сорапатар қосымша суыту жҥйесін

қажет етеді. Поршеньды  сораптардың поршенінің қайтымды –  келу жҥрісінде

тізбектей қосылуы  болмайды, ӛйткені кірісте жоғары қысым сәйкессіз.

21

Поршеньды сораптардың ҥлкен артықшылығы – кіші габаритте ҥлкен

ӛктемділікті шығаруы, бӛлшектердің ӛзара алмасымдылығы, ӛктемді

құбырдағы қысымды  жиілікті немесе поршеннің жҥрісін ӛзгерте отырып

бақылауы.

Бақылау сұрақтары

1. Поршендік  сораптың құрылысы мен жұмыс  принципітері қандай?

2. Поршендік сораптың ҥлкен артықшылығы қандай?

№8 Практикалық  жұмыс

Орамды сораптар: құрылғысы мен жұмыс принципі

Жұмыс мақсаты: Орамды сораптың құрылысы мен жұмыс принципімен

танысу.

Тапсырма:

1.Орамды сораптардың принципиалды схемасын оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді  жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Орамды сорап (шнекті сорап) — итеретін сұйықтағы ӛктемділіктің,

сұйықтың бір  немесе бірнеше винттік металдық ротормен статордың ішінде

сәйкес формамен айдалып шығарылуда пайда болуы.

Орамды сораптар роторлы-тісті сорап бір тҥрлі болып табылады, тістің

санын азайта отырып, еңкейген тістің бұрышының ҥлкеюіне пайда болады. .

Жұмыс принципі

Сұйықтың айдалуы  оның винттік жырадан және корпустың  бетінен пайда

болатын камерадағы винттің ӛсі бойынша орын ауыстырудың арқасында

болады. Орамды винттер шығындары арқасында  винттің жырасына кіріп,

сұйыққа артқа жылжуға мҥмкіндік берместен, тұйық кеңістік тудырады.

Пайдалану аймағы

Әртҥрлі дәрежелі тұтқырлы сұйықтарды айдауға арналған. Бұл сораптар

30 МПа дейінгі  қысымда жұмыс жасай алады..

Конструктивті ерекшеліктері

Нығыздаудың сапасы мен жіберуін тӛмендету ҥшін кей кезде цилиндрлік

конустық икемді корпус пайдаланады. Соңғы жағдайда конустық винт

серіппемен  қабысады, ал кейде тіпті айдалатын  сұйықтың қысымымен. Бірақ

эластикалық корпусты сораптар металды корпусты сораптарға қарағанда аз

қысымға шыдайды.

Ең кӛп тараған ҥшорамды сораптар.

Артықшылықтары

— барлық сораптар арасындағы сұйықтың ең кӛп біртекті берілуі;

— сұйық және қатты фазадан сұйықтағы қатты  қосылыстарды бұзбастан айдау

мҥмкіншілігі.

Бақылау сұрақтары

1. Орамды сораптың  құрылысы мен жұмыс принципітері қандай?

2. Орамды сораптың артықшылықтары қандай?

22

№ 9 Практикалық  жұмыс

Шестернялық сораптар: құрылымы және әрекет ету қағидасы

Жұмыс мақсаты: Шестернялық сораптың құрылысы мен  жұмыс принципімен

танысу.

Тапсырма:

1.Шестернялық  сораптардың принципиалды схемасын оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді  жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Тісті (шестернялық) сораптар корпуста орналасқан екі шестернядан

тұрады. Шестерняның бірі электрқозғаушының бір ӛсінде орналасып қозғалыс

жасайды, ал екіншісі тістердің біріншісіне тығыз  ілінуіне байланысты

айналады. Жұмыс кезінде сұйық дӛңгелектің тістеріне жабысады, дененің

қабырғаларына қысылады және сорудан итеруге орналасады. Сұйықты кері

бағытта қайта  алу тістердің тығыз ілінісуіне байланысты практикалық жҥйеде

қолданылмайды.

Тістердің саны екі есеге дейін азаюы мҥмкін, бұл кезде айналып тұрған

элементтер  сегіз санына ұқсайтын келбетті құрайды.

Тісті сораптарға қарағанда сегіздіктерде ілінісу  болмайды.

Бастырмалатқыштың ерекшеліктеріне жинақтықтың қарапайым

құрылысын, жоғары жылдамдықтағы электродвигательді пайдалану

мҥмкіншілігіне, қысымның беруінде тәуелсіздігі, реверсивтік жоғары қысымды

алуына мҥмкіндік береді (5МПа шестерендік сораптарға, 0,5 МПа «сегіздік»

тҥрдегі сораптарға). Негізгі кемшіліктері жұмыс кезінде тез ҥйкелуі, жоғары

емес беріліс  және тӛмен салыстырмалы ЭҚК-нен (0,75% дейін).

Шестернялық сораптар ескі роторлық гидромашиналардың, тісті

дӛңгелектердің қосылған тҥрлерінің бірі боп келеді.

12-сурет. Шестернялық сораптың схемасы:

1 - корпус; 2 – шестерня.

23

13-сурет. Бастырмалатқыштың сегіздік тҥрінің схемасы:

1 - корпус; 2 – жұмыс дӛңгелегі.

Қысылу процессі бойынша бұл сораптар айналмалы  ротор машинасының

сыныбына жатады, қысылған сұйық бетпен қозғалып, перпендикулярлық ӛс

бойынша айналып, сорылған беттен бастырмалатқыш сорапқа  айналады.

Қысылғанда  тек айналмалы қозғалыс жасайды.

Шестерендік сораптар сыртқы және ішкі шестерня бойынша  орындалады.

Шестерендік сораптың ең кӛп тараған тҥріне сыртқы шестернялық сораптар

жатады. Бұндай сорап қос бірдей цилиндрлік шестернядан  қысып алынады.

14-сурет. Шестернялық сораптың сыртқы ілінісу шестернялары.

Айналу кезінде  шестерня бағытымен кӛрсетілген стрелка, тістерді

бытқылмен аяқтаған, сору бетінен бастырмалатқыш бетіне ауысады (штрихпен

тҥртілген), сорапың корпусынан және тісінен пайда болған a1, b1>b2, a2.

Тістерді a1 және a2 шестерняны айналу кезінде ҥлкен кӛлемді сұйық

қысылады, кеңістікке сиятын, босатылған тістер b1 және b2 ілінісуінде

орналасқан. Тҥрлі кӛлемді сұйықтар p2 қысымында орналасқан сораптар

бастырмалатқыштың сызығында қысылады.

Шестернялық сораптар сыртқы шестернялық ілінісуқің құрылысы

бойынша қарапайым  және сенімді, аз габаритті және аз салмақты. Кӛбіне қос

тіктісті шестернялар  тістерінің саны бірдей эвольвентті профильдегі

сораптарды  пайдаланады. Шестерняның ортасына орналасқан берілісті ҥлкейту

ҥшін кейде ҥш немесе одан да кӛп шестернялы сорапарды қолданады.

Сұйықтың қысымын  кӛбейту ҥшін кӛп баспалдақты шестернялы сораптарды

24

қолданады. Әр сораптың баспалдағы келесі сораптан кішірек болады. Бұл

сораптар кӛбіне 10 МПа (100а) және кейде 20 МПа (200 а) максималды

қысымда дамытылады.

Шестернялық сораптар ішкі ілінісу шестернялары аз қысымда

пайдаланады (7 МПа дейін).

15-сурет. Шестернялық сорап ішкі ілінісу шестернясымен.

Олар ішкі ілінісу  сораптарына қарағанда тығызымен  және аз

габариттігімен  ерекшеленеді. Сұйық берілгенде тістердің  арасында бытқыл

шестернясы  толтырылады, қуысқа ауысады, тҥпкі бытқылда сыртқы шестерня

шабақтық бұрғылау арқылы сығылады. Білікпен байланысқан шестерняның

ішкі тістері  бастаушы шестернядан пайда болады. Бұл шестерня піспектің

сыртқы бетіне отырғызылған. Сорылған және бастырылған  сораптарды

сызықтан болу ҥшін орақ бейнелі бӛлгіш элементі қолданылады және суретте

кӛрсетілген. Элементті 180° (б суреті ) бұрғанда реверстеу берілісі пайда