Кеменің көмекші энергетикалық жабдықтары

- жоғары қысымдағы компрессорлар – соңғы қысымы 10-нан 100 МПа дейін;

- аса жоғары қысымдағы компрессорлар – соңғы қысымы 100 МПа жоғары.

19-сурет. Екібаспалдақты ауа компрессорының әрекет ету қағидасы

Піспек компрессорлармен қатар кейде кемеде ротациондық (центрге

тепкіштік және ӛстік) және винттік компрессорлар кездеседі. Әсер ету қағидасы

бойынша центртепкіш  компрессорлар центрге тепкіш сорапқа  меңзес, ал

винттік компрессор (винттік сорапқа) сол уақытта ӛстік компрессор секілді

құбырға ұқсайды. Компрессорды кемеде кӛбіне негізінде ауа мен газды сығу

31

ҥшін пайдаланады, мысалы ауаны тазалайтын жҥйелерде және

рефрежираторлық құрылымдарда салқындатуда.

Бақылау сұрақтары

1 Компрессорлық кеме машинасының құрылысы мен жұмыс принципітері

қандай?

2. Компрессорлық кеме машина кандай басты бӛлшектерден тұрады ?

№13 Практикалық жұмыс

Центрге тепкіш компрессор: құрылымы және жұмыс қағидасы

Жұмыс мақсаты: Центрге тепкіш компрессордың құрылысы мен жұмыс

принципімен танысу.

Тапсырма:

1. Центрге тепкіш  компрессордың принципиалды схемасын  оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Кҥректі компрессор – бұл компрессордың тҥрі, дененің қысымын

жоғарылатуға  арналған соңғы қозғалатын және қозғалмайтын кҥректердің тоор

компрессорына ӛзара әрекеттесуі. Кҥректі компрессордың әрекет ету қағидасы

– дененің  толық қысымға ҥлкеюі механикалық жұмыс компрессорының келесі

ӛрнектелген ішкі энергиясына кинетикалық энергияның ӛрнектелуі.

20-сурет. Ӛстік компрессор

21-сурет. Бӛлек алынған компрессордың баспалдағы.

32

Ӛстік коспрессорда жұмыс денесінің ағыны, ауа, ротор компрессорымен

ӛстік айналуда қозғалады.

Ӛстік компрессор қозғалмайтын ротор тордан білікке қатайтылған

кҥректен жұмыс дӛңгелегінен және статордың қозғалмайтын кҥрек торынан

және бағытталған  аспаптардан тұрады. Жиынтық бір жұмыс дӛңгелегінен және

бір бағытталған  баспалдақ аспабынан тұрады.

22-сурет. Компрессордың кҥрегі:

1 – алдыңғы шеті, 2 – кҥректің қауырсыны, 3 – артқы шеті, 4 – кҥректің кілті.

Центрге тепкіш компрессордың әрекет ету қағидасы, жалпы ӛстік

компрессордың әрекетімен салыстырамыз, бірақ бір  айырмашылықпен центрге

тепкіш компрессордың  ауасы қозғалғыштың жұмыс дӛңгелегіне кіреді, ал

жұмыс дӛңгелегінде шабақтық бағытта ағынның айналуы пайда болады. Бұл

кезде жұмыс  дӛңгелегінде центрге тепкіш кҥште қосымша кҥш болады. Демек

жұмыстың жартысы  қосымша кинетикалық энергия  алады.

23-сурет. Центрге тепкіш реактивті жұмыс дӛңгелегінің схемасы.

Центрге тепкіш компрессордың жұмыс дӛңгелегі диск немесе айналатын

денені кӛрсетеді, онда центрден дисктің шетіне жайылған кҥректер

қондырылған. Центрге тепкіш жұмыс дӛңгелегіндегі кҥрек арасындағы канал

ӛстегідей диффузиялық. Кҥректің пайдалану тҥріне қарай жұмыс дӛңгелегі

радиалды (кҥрек тҥзу) және реактивты (майысқан кҥрек) боп екіге бӛлінеді.

Реактивті жұмыс дӛңгелегі неғұрдым жоғары ЭҚК сығылуын иемденеді, бірақ

оны дайындау қиынырақ, себебі – қымбат. Газдың ағыны  центрге тепкіш

компрессордың жұмыс дӛңгелегіне барады, айналу дӛңгелегінен газдың

бӛлшектеріне кинетикалық энергия беріледі, жұмыс денесінің бӛлшектеріне

33

центрге тепкіш кҥш қосымша кинетикалық энергия береді және шабақтық

бағытта бағыттайды. Бӛлшектер жұмыс дӛңгелегінен шыққан соң диффузорға

барады, онда ішкі кинетикалық энергияға айналуда тоқтау басталады.

Ӛстің және центрге тепкіш компрессорын қысқаша салыстыру:

1. Баспалдақта  сығылу деңгейі (жоғары қысым). Қысымның

жоғарылауының кӛп бӛлігін центрге тепкішкомпрессор қамтамасыз етеді.

2. Пайдалану бойынша кӛп баспалдақты. Ауа ағынының қысқа бұрылысы

центрге тепкіш компрессорға, ондағы кӛпбаспалдақты реализацияның

қиындауына  әкеледі.

3. Габариті  бойынша. Центрге тепкіш компрессорлар  жұмыс дӛңгелегінің

ҥлкен диаметрін иемденеді. Кӛп баспалдақты ӛстік компрессорлар – диаметрі

аз, бірақ ӛстік бағыттан ұзынырақ.

Ӛстік компрессорлар негізінен ұшақ және тік ұшақта ауареактивті

қозғаушы пайдаланады. Центрге тепкіштер жердегі газ  құбырының

қозғаушыларында және кҥштік құрылымдарда және де әртҥрлі газ жҥйелерінде,

желдеткіш жҥйелерінде, бастырмалатқыш газда немесе ауада.

Бақылау сұрақтары

1 Центрге тепкіш компрессордың құрылысы мен жұмыс принципітері

қандай?

2. Центрге тепкіш компрессор кандай басты бӛлшектерден тұрады ?

№14 Практикалық  жұмыс

Піспек компрессоры: құрылымы және әрекет ету қағидасы

Жұмыс мақсаты: Піспек компрессордың құрылысы мен  жұмыс принципімен

танысу.

Тапсырма:

1. Піспек компрессордың  принципиалды схемасын оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді  жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Піспек компрессоры  — бұл конструкциясы бойынша  кӛп тараған және

кӛптҥрлі компрессор. Піспек компрессорының қағида жұмысы.

Піспек компрессор — бұл цилиндрдегі піспек, қайтып келетін қозғалыс

жасайтын компрессор. Ең қарапайым піспек компрессор цилиндрден және

піспектен тұрады, олардың арасында саңылау бар. Піспектің қозғалысы

біліктен кривошипно-шатунның қозғалуына қамтамасыз етеді. Піспек

компрессордың бастырмалатқыш және сорғыш клапаны  цилиндрдің

қақпағында  орналасқан. Піспектің екі жҥрісінде әр цилиндрдің компрессорда

толық жұмыс  процессі орындалады. Піспек қозғалғанда цилиндрден

конденсаторға сиретілу басталады және хладагенттің буы цилиндрге сорылып

буландырғыштан  ашық клапан арқылы қайтар жолда піспектің  буы қысылады

және қысым ӛседі. Бұл кезде соратын клапан жабылады, бастырмалатқыш

клапан арқылы сығылған булар конденсаторға итеріледі. Содан соң піспектің

34

қозғалу бағыты ауысады, бастырмалатқыш клапан жабылып, компрессор

қайтадан буландырғыштан буды сорып алады.

24-сурет. Піспек компрессордың құрылымы

Шойыннан жасалған компрессордың сыртқы қабаты цилиндр  мен

картерден тұрады, картер колендік білік орналасқан. Картердің тӛменгі бӛлігіне

май құйылған, ол компрессордың ҥйкелген бӛлшектерін сылайды.

Подшипникте колен  біліктің тҥпкі мойны жатыр.

25-сурет. Піспек компрессордың құрамы.

Картерден сыртқа шығатын мойынның білігі хладагенттен ақпасын деп

саңылау арқылы білік пен подшипник арасы  сальникпен тығыздалған. Біліктің

35

мойнында маховик  пресстелген, ремендік берілістің кӛмегімен электр

қозғалғыштан  білікпен бірге айналады.

Піспек саусағының кӛмегімен шатун ӛзінің жоғарғы басын піспекпен

жалғайды. Піспек білікпен айналғанда цилиндрдің ӛсімен бір кҥйден екінші

шабақтық кривошиппен  қозғалады. Цилиндрдің айнасымен ҥйкелген және

цилиндрдің  тығыздалған жұмыс сызығы, хладагент  буы картерге тҥспес ҥшін

піспекке дӛңгелектер киілген.

Цилиндрдің  жоғарғы торсасы басымен жабылған. Цилиндрдің басы екі

камерадан тұрады: сору және бастырмалау. Әр камерада сору және батырмалау

деп аталатын клапан орналасқан. Клапан тақтасының екі жағындағы клапандар

камераның бастарын цилиндрмен жалғастырып ондағы тесіктерді жауып

тұрады. Сору камерасына сору құбыры сәйкес келеді, бу бастырмалатқыш

камерамен –  бастырмалатқыш құбыр конденсатормен жалғастырылады.

Бақылау сұрақтары

1 Піспек компрессордың құрылысы мен жұмыс принципітері қандай?

2. Піспек компрессор кандай басты бӛлшектерден тұрады?

№15 Практикалық  жұмыс

Сорғалап ағатын аспаптар: құрылымы мен әрекет ету қағидасы

Жұмыс мақсаты: Сорғалап ағатын аппараттың құрылысы мен жұмыс

принципімен танысу.

Тапсырма:

1. Сорғалап  ағатын аппараттың принципиалды  схемасын оқып ҥйрену;

2.Әдебиетпен  жұмыс жасауды, ақпаратты анализдеуді жетілдіру, қорытынды

жасап ҥйрену;

3.Жұмыс бойынша  отчет құрастыру.

Сорғалап ағатын компрессордың жұмыс қағидасы серпу  энергиясында

бір ортадан (сұйық  немесе газ сияқты) басқаға тұрақтанады. Сұйық берілісі

сорғалап ағудың кӛмегімен іске асады. Сорғалап ағатын механизмнің ҥш тҥрі

анықталған: бұл  инжекторлар, эжекторлар және гидроэлеватор.

Эжекторда жұмыс  және қотарылатын сұйық орта боп  табылады.

Инжекторда  жұмыс ағыны бұл бу немесе газ, ал қотарылатын ағын бұл

сұйық.

Гидроэлеваторда жұмыс ағыны сұйықтан тұрады, ал қотарылатын ірі

қоспа судан  тұрады.

Әрбір сорғалап ағатын аспапта: тҥтік жұмыс ортасына, қоспалауыш

камерасына, араласатын жұмыс және сорылатын ортаға (газ, су, бу),

диффузорға, қысымды  құрастырып кинетикалық энергиядан потенциялдық

энергияға қайта ұйымдастырады. Тҥтік сорғыштың тҥрімен жұмыс ортасына

тҥсіп, ҥлкен жылдамдықта кинетикалық энергияның потенциялына беріледі.

Бұл орта қоршаған сұйықпен кездесіп оған ӛз жнергиясының бӛлігін береді.

Соңында пайда  болған ағын аспап бӛлігінің ағынымен қозғалады. Қоспалауыш

36

камерада айырбас  процесінде жылдамдық ағындарының ӛрісінің жылдамдығы

тегістеліп, ақырында босатылған кинетикалық энергия  статикалық қысымда

ҥлкейеді. Ары қарай ағым жылдамдықтың азаюынан диффузорға тҥседі,

динамикалық қысымның ағыны статикалық қысмның ҥлкеюінен болады.

Спиральды компрессорда ауаның сығылуы эксцентристік спиральдың

қозғалуынан қозғалмайтын спиральдың орын ауыстыруынан болады. Сығылған

камераға тҥскен ауа сыртқы ортадан кесіп тасталады. Сығылу процессі

басталады. Келесі орын ауыстыру салдарынан қозғалатын спиральдың

сығылған ауасы  сығылған камераның ортасына тҥсіп жҥйесінде сығылады.

Тербеліссіз бір  қалыпты ауаның ағынын алу ҥшін бұл процесс ҥздіксіз

қайталанып  тұрады.

Компрессор  элементтің қозғалатын бӛлшектерінің арасында байланыстың

болмауы және оның тӛмен айналуы спиральды компрессордың жұмысын ӛте

тыныш жасауына мҥмкіндік береді. Олар жұмыс орнында тікелей бекітіле

алады.

25-сурет. Сорғалап ағатын компрессордың құрамы.

Спиральды компрессордың  қарапайымдылығы ҥздіксіз сенімділікті

қамтамасыз  етеді. Ҥлкен кӛлемде қозғалатын бӛліктердің конструкциясының

бұйымдарының  болмауы компрессордың пайдалану  мерзімін ҥлкейтеді және

санын елеулі тҥрде қысқартады, және жиілік регламент сервис жұмыстарын

ӛткізеді.

Бақылау сұрақтары

1 Сорғалап ағатын аппараттың құрылысы мен жұмыс принципітері қандай?

2. Сорғалап ағатын аппарат кандай басты бӛлшектерден тұрады?

37

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Андрющенко Р.С., Шилов В.Д., Дементьев Б.Г., Гришин Б.В., Диденко В.Ф.

Судовое вспомогательное энергетическое оборудование: Учебник. - Л.:

Судостроение, 2001.-392 с.

2. Воронов В.Ф., Арцыков А.В. Судовые гидравлические  машины:

Учебник. - Л.: Судостроение, 1996.-301 с.

3. Гофлин А.П., Шилов В.Д. Судовые компрессорные  машины:

Учебник. –  Л.: Судостроение, 2000.-270 с.

4. Дементьев  Б.Г. Судовые установки кондиционирования  воздуха:

Учебное пособие. – Л.: ЛКИ, 1999.

38

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

Кіріспе..........................................................................................................................3

1.Сораптардың  кластары ............................................................................................4

2.Орта жҥгірту сораптары: құрылғысы және жұмыс принциптері .......................6

3.Кавитацияның  пайда болуы ..................................................................................11

4.Ӛстік сораптар: құрылғысы және жұмыс принципі ...........................................12

5.Құйынды сораптар: құрылғысы және жұмыс принципі ....................................15

6.Сусақиналы сораптар: құрылғысы және жұмыс принципі ...............................18

7.Поршеньді  сораптар: құрылғысы және жұмыс  принципі .................................19

8.Винттік сораптар: құрылғысы және жұмыс принципі .......................................21

9.Шестернялы  сораптар: құрылғысы және жұмыс  принципі ...............................22

10.Ағымды сораптар: құрылғысы және жұмыс принципі ....................................24

11.Гидравликалық  беріліс: құрылғысы және жұмыс  принципі............................27

12.Кемелік компрессорлық  машиналар: құрылғысы және жұмыс  принципі .....29

13.Орта жҥгірту компрессорлар: құрылғысы және жұмыс принципі .................31

14.Поршеньді  компрессорлар: құрылғысы және  жұмыс принципі .....................33

15.Ағымды аспаптар: құрылғысы және жұмыс принципі ....................................35

Қолданылған әдебиеттер тізімі………………………………………………....... 37

                                                                                                                                                    39