Метрология Лактан

   нормативтік – техникалық құжаттардағы талаптарға сәйкестігін

   тексеру.

     Мемлекеттік сынақты ұйымдастыруды Мемлекеттік стандарт басқарады. Сынақты метрологиялық институттар, мемлекеттік сынақтың жоғары ұйымдары, министрліктерлері метрологиялық қызметтің жоғары базалық ұйымдары жүргізеді. Мемлекеттік сынақтың өткізілмейтін өлшем құралдары метрологиялық аттесттаудан өтеді. Олар: өлшем құралдарының жалғыз даналары, өте сирек түрлері, сериялы өндіріске арналмаған түрлері, шетелден сатып алынған бірнеше данасы. Мұндай құралдар, олардың техникалық және метрологиялық сипаттамалары стандарттауға жатпайды. Сондықтан мұндай өлшем құралдарын стандартталмаған деп атайды. Оларды, әсіресе, ғылыми – зерттеу институттарында көптеп жасап қолданылады. Өлшемнің бірегейлігі мен сенімдігі осы құралдарға байланысты болған жағдайда оларды сөзсіз аттестаттау қажет.

 Метрологиялық аттестаттау  деп өлшем құралдарын олардың  метрологиялық қасиеттерін анықтау  мақастымен метрологиялық органдардың  зерттеуін, зерттеуден алынған  мәліметтер негізінде тиісті  құжаттардың дайындалуын айтады. Стандартталмаған өлшем құралдарын аттестаттау барысында олардың техникалық тапсырмаларға, техникалық шарттарға және өлшем бірлігінің мемлекеттік жүйесі стандарттарының талаптарына сәйкестігі және тиісті мақсатарға қолдануға жарамдылығы тексеріледі. Сондай – ақ метрологиялық аттестаттау мемлекеттік және тиісті мақсаттарға, яғни ведоматвалық болып бөлінеді. Мемлекеттік аттестаттауды мемлекеттік метрологиялық қызмет жүргізеді. Мемлекеттік метрологиялық аттестаттаудан мемлекеттік тексеріске жататын өлшем құралдары жатады.

    Ведомстволық метрологиялық аттестаттауға ғылыми – зерттеу, экспериментальді және тәжірибелік – конструкторлық жұмытарға арналағн және өнімнің сапасын бақылауға, технологиялық процестеді басқаруға қолданылатын, ведомстволық метрологиялық қызметтерде үлгі ретінде пайдалынылатын өлшем құралдары жатады.

    Өлшем құралдарын аттестаттаудан өту үшін мынадай техникалық құжаттар дайындалады:

        ▪ Метрологиялық сараптаудан өткен техникалық тапсырмалар;

▪ Тұтынылуы жайлы  техникалық шарттар;

         ▪ Техникалық баяндаулар және нұсқаулар;

▪ Метрологиялық атестаттау бағдарламасының жобасы және

 тексеру әдістері  мен құралдары туралы нормативтік  –  

техникалық  құжаттардың  жобасы.

 

Шетелден алынатын өлшем  құралдары үшін

         ▪ Өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамалары мен

  тұтыну жағдайларына қойылатын талаптар белгіленген   құжаттар;

       ▪ Метрологиялық атестаттау бағдарламасының жобасы және

          тексеру әдістері мен құралдары туралы нормативтік –

        техникалық құжаттардың жобасы.

Аттестаттаудан өткен  стандартталмаған өлшем құралдарына  тиісті куәлік

беріледі. [5,8].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                    

 

 

 

    3 «Лактан 1-4» өлшеуіш құралының жұмыс істеу принципі

 Осы жоғарыда жалпылама  түрде өлшеу құралдарының талаптырына  сай жүргізіле ме екеніне жеткізу  барысында сүт сапасының талдаушы «Лактан 1-4» қарастырайық.

Бұл талдаушы сүттегі майдың массалық бөлігін анықтауға және де құрғақ майсыздандырылған май қалдығын (ҚММҚ), қайтадан қалпына келтірілген, нормаланған қоспаларының сақтау ұзақтығын анықтауға, өлшеуге арналған құрылғы. Ондағы әрдайым ескеретін жайт-табиғи сүттің массалық қосылатын су бөлігі МЕСТ 25-101782 бойынша анықталады. Сүт сапасын талдаушы  «Лактан 1-4» аспабының бірнеше түрлері бар. Олардың қуат мөлшеріне, сыртқы пішінімен, кәсіпорын-дайындаушының өндіруімен, таңбалануымен т.б. элементтерімен ерекшеленеді. Оны 1-кестеден байқауға болады:

 

1-Кесте

 

«Лактан1-4» Мини Қолдануға ыңғайлы кішігірім  габаритті талдауыш түрі. Жұмыс барысында  қуаттың 12 В тұтынады. Майдың массалық бөлігін, ҚММҚ, қосылған су мөлшерін және сүт үлгісінің тығыздығын анықтауға мүмкіндігі бар. Өлшеу уақыты 3 минутты құрайды. Бұл талдауыш түрі ауыл шаруашылығында және фермерлік шаруашылықта да қолдануға тиімді құрал болып табылады.

 

1-Кестенің (жалғасы)

«Лактан1-4» исп. 220         Тұрақты, ыңғайлы және сенімді,  ультрадыбысты талдаушы түрі. 12В қуат мөлшерін тұтынады. Ақуыздың, майдың массалық бөлігін анықтауға, сонымен қатар су мөлшерін, ҚММҚ, температураны және тығыздықты анықтауға мүмкіндікті құрал. Өлшеу уақыты – 180 секунд.          Үлкен зертханаларда, яғни асқа  арналған, ветеринарлық зертханаларда да қолдануға ыңғайлы.
«Лактан1-4» исп. 230     «Лактан1-4»  аспабының жаңадан жетілдірілген  түрі. Майдың, ақуыздың массалық  бөлігін, су мөлшерін, ҚММҚ, температураны  және тығыздықты анықтаумен қатар,  сүт үлгісінің қату мүмкіндігін де анықтайды.      Сондай  – ақ талдауыштың өзінде ыңғайлы  автоматты түрде шай жүйесі  бар. Өлшеу уақыты – 130 секунд. Сүт жоғары дәлдікті сапалы  өнім алуға мүмкіндік береді.

 

              

Сүттегі соматты жасулардың талдауышы «СОМАТОС Мини» «СОМАТОС Мини» жоғары өлшемді талдауыш түрі сүт сапасын  анықтаумен қатар, сүттегі соматты  жасушалар мөлшерін, жабысқақтығын, капилляр арқылы ағу жылдамдығын  анықтайды.

1-кестенің (жалғасы)

 

Мына кестеден көріп  тұрғанымыздай, олар өзінің сырты пішінімен  де бір – бірінен ерекшеленеді. Соның ішіндегі кеңінен қолданылып пайдаланылатын түрі – талдауыш «Лактан – 1-4» Мини. Енді оны қандай құрылғы, қандай элементтерден тұратының кең көлемде қарастыруды бастаймыз.

Талдауыштың құрамды  бөліктеріне мыналар жатады:                   

● Сүт сапасының талдауышы  «Лактан-1-4» аспабы

● Тіреу 

● Тұтыну блогы 

● Шаюға арналған шприц

              Ал аспаптың өзіне сипаттама беретін болсақ, оны 1-суретте анық  көрсетілген. Көріп тұрғанымыздай, құрылғы мынадай негізгі элементтері бар екенің көреміз.

     Мына 2-суретте оның жалғау, қосуға арналған жағы көрсетілген:                    1-Тұтыну көзінің қосылу разъемы.

2-Компъютерге қосатын разъемы.

3-Сервистік қызмет ету үшін разъем түрі

2-сурет

3.1 Өлшенетін үлгілер  үшін қажеттіліктер

          Талдаушы аспабын жұмысқа дайындау үшін оны ыңғайлы жерге және табиғи желдетуге байланысты горизонталь жазықтықта орналастырған жөн. Үлгі қабылдауышты ұстағышқа құрамыз.

        Ал енді қолдану барысында жоғарыда айтылған талдаушы «Лактан-1-4» аспабының ерекшеліктері пайдалануға нәтижесін байқауға болады. Онда жұмыс істеу принципінде мына командалар рет-ретімен орындалады.

     ● Талдаушыны  жұмысқа дайын екеніне көз жеткіземіз және дисплейде мына хабар белгісі шығуы керек:

                                   

 

 

 

 

● Үлгі қабылдауышқа сүт  үлгісін құйғаннан бастап, талдауыш аспабы жедел түрде өлшеуді жүргізе  бастайды. Осы кезде дисплейде  мынадай сөз шығады:

  

 

● Өлшеу жүргізіп жатқанда, дисплейдін төменгі жолақ жағында  тікбұрыш тәріздес пішінді белгі  шығу керек. Өлшеу процесі аяқталғанда  төменгі жолақ тікбұрышқа толып  кетеді. Өлшеу аяқталғанда дисплейде  нәтижелер мынандай болады:

                                           

 

Мұндағы, М – май  мөлшері,

 Қ – құрғатылған  майсыздандырылған май қалдығы (ҚММҚ);

 С – құрамындағы  су,

 Т –тығыздық.

                           3.2 Аспаптың эксплуатациялық басқармасы

        Талдаушы «Лактан-1-4» аспабының эксплуатация жөніндегі міндеттері туралы айтпас бұрын, электрлік, магниттік (Жердің магниттілігінен басқа) өрістерге және вибрацияға түспеуінен сақтаған жөн. Талдаушы «Лактан-1-4» аспабы ҚР МЕСТ 551350-99 стандарты бойынша екінші монтажды категория құрылғысына сай қауіпсіздікті қажет етеді. Талдаушы сонымен қатар, МЕСТ 12.2.007.0-75 стандарты бойынша электрлік қауіпсіздік конструкторының II класына сәйкес ереже заңдылықтарын бұлжытпай қолданғанда сақтағаны жөн. Мұндай жауаптылықты өз мойнына аналитикалық аспаптармен жұмыс істей алатын және техникалық жұмыс инструктажын білетін маман тағайындалады. Жұмыс істеу барысында кейбір эксплуатациялық шектеулерді ұмытпаған жөн. Оған мыналар жатады:

● Талдауыш  «Лактан-1-4» аспабын бөлмені желдетуге байланысты, оны горизонталь жазықтықта орналастырған дұрыс. Себебі оған вибрациялық және соғылатын ауырпалықтар, яғни электр-магниттік өрістер (Жердің магниттілігінен басқа) әсер етпеуі керек;

● Талдаушы аспабын күн мен жылу сәулелерден сақтаған жөн;

● Сүт үлгісін зерттегенде қате жіберілмес үшін өлшеу трактісінің тазалығын әрдайым қадағалап отыру керек.

       Осы  талаптарды ескере отырып, оның  қағаз жүзінде жүргізілуіне де  мән беріледі. Талдаушы аспабының  эксплуатациялық сілтемелерін жүргізу  барысында мына қағидаларды да  ескерілуі тиіс:

    ●  Эксплуатациядан бұрын «Эксплуатация жөніндегі басқармасына» да көңіл 

         аударған жөн;

    ● Талдауыш аспабының куәлігі әрдайым аспаппен бірге болу керек;

    ●  Куәлікке мәліметтер енгізу жұмыстары қарандашпен, ал бұлғайтын сиямен 

        және т.б. құралдармен жазылмауы керек;

    ● Бұрыс жазылған жазба асты сызылып, соған жауапты тұлғаның аты

       көрсетіледі;

    ● Қол қойылғаннан кейін жауапты адамның аты-жөні қойылады; [10].

   3.2.1 Таңбалау және пломбылау

           Талдауышты ҚР МЕСТ 51350-99 және конструктор құжаттарына сәйкес таңбалайды. Осыған қойылатын талаптары мен талдаушы аспап модельдерінің атауаларын қарастырып кеткеніміздей, олардың таңбалануы кәсіпорын-дайындаушы шығаруына байланысты әр қилы. Көптеген аспаптың талаптары мен модельдері, типтерінің атаулары алдыңғы панелінде келтіріледі. Таңбалау іс-жүргізу органы конструктивтік құжатқа сәйкес жүргізіледі. Тасымалдау барысы мен тасымалдау ыдысы МЕСТ 14182-96 сай таңбалануы жұзеге асады.

        Сөйтіп, талдауыш «Лактан-1-4» аспабы туралы мәліметті аспапты қосқанда да алуға болады. Осы кезде сұйық кристалды дисплейде кәсіпорын-дайындауышының (зауыттық нөмері) жүйелік нөмерін көрсетеді.

        Ал белгіні жабыстыру арқылы өлшеу құралы жайында ақпарат алу плобалау  болып табылады. Мастиканы корпустың алдыңғы панелінің винт басына жабыстырып қояды.

                                  

3.2.2 Қаптама

           Қаптама талдаушы «Лактан-1-4» аспабының климаттық сыртқы факторлар мен механикалық зардаптардан, сондай-ақ тасымалдау кезінде тиеу – салуда қорғаныш қызметін атқарады. Көбінесе аспапты желдетілген бөлме температурасы (20±5)⁰С аралықта, ауа ылғалдығы 80% құраған параметрлерде болған кезде қаптау жұмыстарын жүргізеді. Талдаушы аспабының сонымен қатар, тіреуін, тұтыну блогын, ЗИП және және эксплуатациялық құжатын полиэтиленді металдан жасалған қаптамаға сыйғызуға тырысады. Тыс ішіндегі ауаны сорып тығыздайды. Кей жағдайларда талдаушы аспабын бөлек пенопластан жасалған қорапшаға салады. МЕСТ 9142-90 бойынша тасымалдау ыдысқа салады. Тасымалданатын ыдысты (тараның) қаптамаға қағазбен орайды.

 

 

                               

 

3.2.3 Тасымалдау және  сақтау тәртібі

         Кәсіпорынның дайындаған қапталған талдаушыны тасымалдау ережелеріне сай әр түрлі транспорттармен жеткізіледі. Механикалық және климаттық қарсы әрекеттерін қадағалау МЕСТ 15150-69 стандартының үшінші тобына байланысты жүргізіледі.

       Талдаушыны эксплуатациясы бойынша тексермес бұрын, қаптамадағы 5⁰ – 40⁰С температурада және соған қатысты 25⁰С температурада ауа ылғалдылығы 80% құрайды ма екенін тексеріп алған дұрыс. Қоймадағы сақтау бөлмесі коррозия түзбейтіндей, яғни шаң-тозаң, қышқыл булар, агрессивті газ және т.б. қауіпті қоспалар болмауын қадағалауды МЕСТ 15150-69 бойынша және №1 типті атмосферадағы коррозиялы – белсені агенттер құрамына сәйкес келуі қажет етіледі.

 

                                            3.2.4 Қайта жарату

          Талдаушының пайдалану мерзімі біткеннен кейін адам өміріне денсаулығына, қоршаған ортаға зиян келтірмейді. Талдаушыны жою колданушының күшімен осы аумақта қолданылатын нормативті акт талаптарына сай жасалады.[10].

 

            

                        

 

 

 

 

 

 

 

                    

 

3.3 Аспаптың метрологиялық сипаттамалары           

           Талдаушы құрғақ майсыздандырылған сүттің қалдығын және мөлдір судың, консервіленген, пастерленген, нормаланған, қайта құралған, майсыздандырылған сүт және ұзақ сақталған сүтті, майлықтың салмақ бөлігін өлшеуге арналған.