Бактериялардан антибиотиктерді алу

Органикалық  шикізаттың  көп  бөлігін ароматты  көміртек қатары, кокстан  алынатын  заттар,  көмірден,  мұнайдан өңдеуден  алынатын  заттар  құрайды.

Кокстың  құрамындағы  ұшқыш заттардың  сапасы көмірдің  және  кокстың  режиміне қарайды.  Негізгі  кокстау  кезіндегі ұшқыш заттар  таскөмірдің  смаласы,  дымқыл  бензае,  аммиак,  су және  қышқыл  сутегі  болып  табылады.  Таскөмірдің  смаласы  қара  түс  береді  (тығыздығы  1180-1230кг/м3),  құрамы  күрделі  сұйық  көміртектен  және  геторициклді  қосылыстан  тұрады.  Таскөмірдің  смаласын  алу  арнайы  өндірісте  алады.  Смала  алатын орындар,  әртүрлі  өндірісте  болады.  Таскөмірдің  смаласынан  алынған  май  әр түрлі  заттарға  айналады,  одан  соң  майдан  шыққан  заттарды қолданылады.

Мысалы,  ауыр  майларды,  бензалды  алу  үшін  қолданады.  Жеңіл  майлар  разгонка  жасап  бензал,  талуал,  ксилал,  пиридин  алады.  Феноляттың  судағы  ерітіндісі  қышқылдармен  көміртегі  газы  арқылы  нейтралдайды.  Нафталиннің  майынан  кристалдау  жолымен  жаңа  нафталин  бөліп  алады,  жаңа  нафталин  сублимацияны  тазартады. Кристалдау  кезінде антрацин  майына  жасыл  түсті  смаланың  салмағы  түседі,  олар  карбазола, фенантрена  және  антрацина құрамында  болады.  Содан  соң  оны  құрайтын  бөліктерін  химиялық  тазарту және  дистиллияция  жолдарымен  бөледі.

Тас  көмірді  кокстау  кезіндегі  ұшқыш  зат  (бензал)  өте  ұшқыш  және  иісі  өткір  сұйықтық  (тығыздығы    880-890  кг/м3),  құрамы  араматты  көмірсутектерден  тұрады.  Сұйық  бензал  құрамында  тиофена,  пиридина және  көптеген  қосылыстар  кездеседі.  Өте  таза  заттар  сұйық  бензалды  реактивтеу  кезінде  шығады.

Ароматты  көміртегінің  сұранысының  өсуі,  мұнайды  өндірісте  көп  көлемде  қолдануына  алып  келеді. Араматты  көміртегілерді  бензин  және  бензинді  алуда,  бензинді  крекингтеу   кезінде  алады,     тағы  киросиннің  пирализінен  және  көптеген  мұнайдың  дистиляторынан  алады.  Ароматты  көміртегілерді  алу  үшін  мұнай  шикізатын  ароматизация  процесі  қолданылады.  Негізгі  мұнай  көміртегілерін  дегидрлеу  және  парафиндерді,  алефиндерді  дегидрлеу  арқылы  алады.  Сапалы  түрде  оксил  храм,  алюминий,  титан  және  тағы  басқа  металдар,  суытылған  қышқыл  арқылы  алады.

 2.8  Антибиотиктердің  жағымсыз  әсерлері

 

Микробқа  қарсы терапия кезінде препараттың макроорганизмге әсер ету механизмге байланысты  жағымсыз реакциялар  3 топқа бөлінеді:

1) Жануарлардың индивидиуалды және жас ерекшеліктеріне сай микробтарға

қарсы препараттарына сезімталдығына сәйкес байланысты болады. Бұл

типтің реакциялары препараттардың мөлшеріне байланысты болмайды. Бұл реакцияныңжеңіл өзгерістері тері аллергиясы болса, ауыр түрі

анафилаксиялық шок пен летальді өлім  жатады;

2) Тікелей токсикалық реакциялар, организмге енген препараттардың 

мөлшеріне, дәрілік заттың органотропты күйіне және спецификалық  әсеріне байланысты болады. Бұл типтегі реакциялар кезінде бауыр,  бүйрек, қан  айналым  және жүйке  жүйесі,  асқазан - ішек  трактісі зақымданады;

3) Бұл  реакциялар  микроорганизмде немесе  микробтық агенттердегі 

биологиялық  өзгерістерге  байланысты  болады. Бұл  типтік  реакцияларға  мыналар  жатады: қоздырушыларда  дәрілерге  қарсы түрақтылықтың пайда 

болуы,  суперинфекция, дисбактериоз, иммундық  реакциялардың  қажуы, 

электролиттік  және витаминдік   байланыстардың  бұзылуы [10].

Аллергиялық  реакциялар. Қан  плазмасының  компоненттері,  әсіресе  альбуминдер, организизмге  еніп уақытша  циркуляторлық  әсер  беретін  заттарды  байқау  қабілетті. Осыған  орай  антибиотиктер,  сульфаниламидтер,  нитрофурандар организмге  енген  кезде  синсибилизацияланады, содан  кейін жануарларда  аллергиялық  реакциялар  байқалады. Плазма  белоктарынан  антиген  құралады.

Тікелей  токсикалық  реакцияларға  қарағанда  аллергиялық  құбылыстар  дәрілік  заттардың  формакологиялық қасиеттеріне  байланысты емес. Аллергия  организм ұлпаларынан  биологиялық  активті  заттар- гистамин, гипарин, серотониннің  босап  шығуынан пайда  болады.  Бұл  биологиялық  активті  заттар жүйке  жүйесіне, бронхы,  қанның ұю  қасиетіне әсер етеді. Ұлпаларда  антиген-антидене  комплексінің  пайда  болуы жасушалық элементтерге  кері әсерін  тигізеді, соның  нәтижесінде құрамында  аргинин бар полипептид  босап шығып, жасуша құрылысын бұзады.

Х.Х.Планельеса (1960) классификациясы  бойынша  аллергиялық  реакциялар бактерияға қарсы әсерінен  туындайтын аллергиялық реакциялар 3 типке бөлінеді:

1.Тері  мен  кілегей  қабықтарының зақымдануы: бөртпелер,

  ангионевротикалық  ісіну;

2. Анафилактикалық шок;

3. Қан мен қан түзуші органдардың   зақымдануы: эозинофилия, лейкопения,

    геморрагиялық  синдром.

Бактерияға  қарсы  препараттарынан  туындайтын  аллергиялық  реакцияларға  жануарлар  жиі  ұшырайды. Жүндері күңгірт  түсті жануарларда аллергиялық  реакция  теріде байқалмай  өтеді. Аллергиялық  реакциялардан   теріде туындайтын   зақымданулар  дерматитке  ұқсауы  мүмкін. Жануарларды  өлімге  ұшыратқан анафилактикалық  шок типіндегі реакцияларға барлық  уақытта дұрыс диагноз  қойылмаған. Себебі, аллергиялық  реакцияны  тудырған  препаратты таза  күйінде  ғана  емес, басқа  препараттармен бірге  вакцина  түрінде  және сперма еріткішімен бірге қолданады. Қан  және  қан  жасаушы органдарда  болатын  аллергиялық  реакциялар  жануарларды  өлімге  душар  етпейді. Бұл  аллергиялық  реакциялар  жасырын  түрде  өтпейді. Дегенмен, антибиотик, сульфаниламид және нитрофурандарды  қолданған  кезде  ауыл шаруашылық  және үй  жануарларда аллергиялық  реакциялардың  байқалғаны  туралы  мәліметтер  тіркелген.

Жануарларда  болатын  аллергиялық  реакциялардың  ең  қауіптісі  − анафилактикалық  шок. Анафилактикалық  шок  өте  тез  дамиды:  препаратты  енгізгеннен  кейін  бірнеше  секунд  ішінде өлімге алып  келетін реакциялар дамиды, жануарға  мал дәрігерлік  көмек  көрсетуге үлгере алмайды.

Аллергиялық  реакциялар дәрілік  заттарды парентеральді жолмен енгізгенде  ғана  емес, сонымен  қатар жергілікті  қолдану  кезінде  болады.

Бұл   типтегі  аллергиялық  реакциялар  ірі қара  жануарларда стрептомицин  препаратын  енгізгеннен  кейін  пайда  болады. Препаратты  енгізгеннен  кейін бірнеше  минут  ішінде  жануарларда демікпе,  тамыр  соғуының  жиілеуі, тері  сезімталдығының  жоғалуы, мұрын  қуысынан  көбікті  сұйықтықтың  ағуы, қабақ пен  желіннің ісінуі  байқалады. Дене  температурасы  қалыпты  жағдайда  қалады. Егер  мал дәрігерлік  көмек  көрсетпеген  жағдайда  жануар асфиксиядан   және  жүрек  әлсіздігінен  өлімге  ұшырауы  мүмкін.

Ірі  қара  мен иттерге  пенициллин  тобындағы  антибиотиктерді  енгізгеннен  кезде  стрептомицин  антибиотигін  енгізген  кездегі  клиникалық белгілер  байқалады. Сонымен  қатар  иттерде бұлшық  ет дірілі, сілекейдің  көп  бөлінуі  мен  құсу  байқалады. Шиншилдер  мен  теңіз  шошқаларға   препаратты парентеральді  жолмен   енгізген  кезде  анафилактикалық  шоктан  өледі.

Аллергияның  жеңіл  түрі ( бөртпе, ангионевротикалық  ісіну  және лимфа түйіндерінің  үлкеюі) − барлық  жануарларда антибиотик,  сульфаниламид  және  нитрофурандарды енгізген  кезде пайда  болуы  мүмкін. Ит  пен  мысықта  аллергиялық  реакцияның  белгісі  ретінде фарингит,  жылқыларда − стоматит. Жүндері  ақшыл  жануарлардың  терісінде   күлдіреуіктер  және  бөртпелер  анық   байқалады.

Әдетте  аллергиялық  реакциялар  дәрілік  заттарды екінші  рет  қайтара  енгізген  кезде  пайда  болатыны  белгілі. Алайда, жануардың   сезімталдығына  байланысты  пенициллин  препаратын бір  енгізген  кезде  аллергиялық  реакция  беруі  мүмкін. Осындай   туа  біткен сезімталдық  құрсақтағы  төлдің  сенсибилизациясына  байланысты. Себебі,   пенициллин  плацента   арқылы  еніп, іштегі  төлге  зиянын  тигізеді. Кейбір  патогенді  саңырауқұлақтар  пенициллин  тәріздес  заттар түзеді, сондықтан  пициллинді  бірінші   рет  еккен  кезде  жануарда  аллергиялық  реакция  береді. Аллергиялық   реакциялар  кезінде антигистаминдік  препараттар (димедрол, супрастин, тавегин, пипольфен), ауыр  жағдайларда қантамырға  арналған  препаттар (эфедрин, адреналин, норадреналин), тамырға 10%  кальций  хлоридінің  ертіндісі, кортикокостероиды  препараттар  (преднизолон, гидрокортизон)  беріледі [10].

Токсикалық  реакциялар. Ветеринарлық   тәжірибеде   токсикалық  реакциялар  аллергиялық   реакцияларға  қарағанда  жиі  кездеседі,  токсикалық  реакцияларды да  диагностикалауда қиындықтар   туады. Бұл   реакциялар микробтарға  қарсы  агенттің  мүшелер мен  ұлпаларға тигізетін  фармокологиялық  әсерге негізделген. Олар  препараттардың  бактерияға  қарсы  эффектпен  байланысты  емес, препараттың  енгізген  мөлшеріне  байланысты  болады. Токсикалық  реакциялар бактерияға  қарсы  препараттардың бәріне  тән (пенициллин,нитрофуран, аминогликозид,  полимексин). Токсикалық   реакцияларды тек препаттардың  көп  мөлшерін  қолдаған  кезде  ғана  анықталады, яғни дәрілік затты  ұзақ  уақыт  бойы максималды  дозада және бір реттік  дозаны  бірнеше рет көбейткенде байқалады. Сонымен  қатар  жануардың  сезімтал болған  препаратын  енгізген  кезде  болады.

Әдетте  токсикалық   реакцияны әрбір  препараттың  селективтік  тропизміне  және организмнің белгілі  бір  мүшелеріне әсер  етуіне  сәйкес  бөледі (нейтротоксикалық, гепатотоксикалық, нефрототоксикалық  реакциялар ).  Алайда, токсикалық  реакцияларды  осылай  бөлу  тек шартты түрде болады, себебі дәрілік  зат  тек белгілі  мүшеге  немесе  ұлпаға әсер  етпейді. Асқыну кезінде  және  бірнеше  препараттың  қатар  әсер  етуінен  мүшелер  жүйесіне  тұтастай  әсер етеді.  Тәжірибелік  қолдануда микробтарға  қарсы әсер  ететін препараттардың  әрбір  тобына сәйкес болатын  токсикалық  реакцияларды бөлу  тиімді. [Қосымша Б].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ. Қорытынды

 

Бактериялардан  түзілетін  антибиотиктер.  Бактериялардан  600-ге  жуық  антибиотиктер  алынады.  Оған  қатысты  көптеген  заттар  өнеркәсіптен  шығарылады.  Соның ішіндегі мыналарды  атауға  болады: граммицидин  С,  ол  Bacillus  raves  vat  GB  арқылы  жасалады:  полимикцин,  оны  Вас  Роlу –туха  және  Вас Circulans     алынады.  Бацитрациндер,  оларды  Bacillus Lichenisarmis  синтезінен  алған.

Аромат қатарының антибиотиктері  ретінде  тәжірибе жүзінде  левомицетин  қолданылады. Ол 1947  жылы актиномицет культурасының  сұйығында  байқалған. Ал 1949  жылы  оның құрылысы  анықталып, синтездік  жолмен алынған. Левомицетинді өндірістік көлемде шығарылған бірінші  антибиотик  десе  де болады. Ол нитробензол  туындысы.  

Левомицетин қатарындағы  антибиотиктердің  емдік  қасиетімен  қатар олардың  токсикалық  және  аллергиялық  әсерлері  бар  екенін  білдім.

Левомицетин химиялық  синтез арқылы алынған бірінші дәрілік зат,  себебі оған дейінгі  дәрілік  заттарды биологиялық синтез арқылы алынған.

Левомицетин  − бұл  стрептомицеттен   алынатын  антибиотик. Ол      әсер ету  спектрі  жан-жақты  алғашқы  антибактериалдық  препарат,     ішекте жақсы  сорылады. Левомицеттің  ерекшелігі  сальмонелл                  мен  рикетсийге өте активті. Препараттың әсер ету механизмі белок     синтезін  басуға,    ферментті   баяулатуға,   пептид  тізбегін      жаңа амин  қышқылы  рибосомға  ауыстыруға  негізделген.  Препараттың    әсер         типі  бактериостатикалық және  бактерицидтік.

Ішек инфекцияларында, менингитте, өкпенің қабыну ауруларында,            көз инфекцияларында және оған төзімді микроорганизмдер             қоздыратын ауруларда қолданылады. Левомицетиннің негізгі             қолайсыз қосалқы әсерлеріне жататыны: ішкізгенде дәмі ащы   болатындықтан күшті тітіркендіреді, ал енгізудің барлық               жолдарында апластикалық қаназдықты, тромбоцитопения мен гранулопенияны, ал жас төлдерде тамырлық коллапсты қоздырады.       Дұрыс  қолданған  жағдайда  осы әсерлердің  көпшілігі  болмайды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Қожанов, К.Қ. − Ветеринариялық фармакология,- А .: Интелект, 2007,18 б. 

2. Уша, Б.В., Жуленко, В.Н., Волков, О.И. − Фармакология,-   

    М.: Колос,     2006, 76-156 б; 55-110 б; 55-79 б.

3. Березов, Т.Т., Коровкин, Б.М. – Биохимия, -М.: Химия,1983, 25-44 б; 48 б.

4. Беликов, В.Г. − Современные синтетические и природные лекарственные

    средства,- Пятигорск, гос. фармац. Акад., 2002, 5-6 б.

5. Бабилев, Ф.Б, Андроник И.А. − Стандартные образцы лекарственных

    веществ,- К: Штиница, 1981, 39-47 б; 236-398 б; 48-98 б.

6. Егоров, Н.С. − Основы учения об антибиотиках,- М.: Высш. шк., 1986,

    12-25 б; 187-209 б.

7. www.yandex.kz.

8. Харкевия, А.Д. – Фармакология , - М.: Медицина, 2002, 99-111 б; 47-109 б.

9. Комов, П.В., Шведова, В.Н. – Биохимия, - М.: Химия, 2004, 67-90 б;

    77-93 б.

10. Сейітов, З. – Биологиялық химия, - А.:Білім, 1992, 109-123 б; 203-356 б;

     90-122 б; 309-333 б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша А

 

Антибиотикиерді өнеркәсіпте алу технологиясы

1	2	3	4
Жоғары өнімділікті – штам продуценттін алу.	Культивирлеудін оптимальды жағдайын өңдеп жасау.	Іс жүзінде антибиотикті тазалау, бөліп алу әдісін енгізу және таңдау.	Дайын препаратты құру және оның сапасын бақылау.