Дисперсиялық талдау

                                                   Жоспар   

 

 

1. Кіріспе

 

2. Негізгі бөлім

 

А) Дисперсиялық талдау.

 

Б) Көпфакторлы дисперсиялық талдау.

 

В) Дисперсиялық талдаудың әртүрлі есептер мен зерттеулерде қолданылуы. Дисперсиялы талдаудың миграциялы процесстерді зерттеуде қолданылуы.

 

ІІІ. Қорытынды

 

        Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         Дисперсиялық талдау (латынша Dispersio - ыдырау)  - әр түрлi факторлардың ықпалы зерттелетiн айнымалыға талдануға мүмкiндiк беретiн статистикалық әдiс. Әдiс 1925 жылда биолог Р.Фишермен жасалып және өсiмдiк шаруашылығындағы тәжiрибелердiң бағасы үшiн бастапқыда қолданылатын болды. Психологиядағы тәжiрибелерi, педагогикаға, дәрiгерлiк тағы басқалар үшiн дисперсиялық талдауды жалпы ғылыми маңыздылығы анықталды.

Дисперсиялық талдаудың  мақсаты  аралық айырмашылықтың маңыздылығының тексеруi орташа дисперсиясы салыстыруы арқылы болып табылады. Өлшелетiн белгiсiнiң дисперсиясын әрбiрi фактор немесе олардың өзара әрекеттесуi ықпал не бiр мiнездейтiн тәуелсiзге қосылатын жiктейдi. Келесi салыстыру мұндай қосылатын әрбiр оқылытын фактордың маңыздылығы, сонымен бiрге олардың комбинациясы бағалауға мүмкiндiк бередi.

Шындық нөлдiгi (орташа бақылаулардың бiрнеше топтарындағы теңдiгi туралы, таңдаулысы бас жиынтықты) болжамның жанында, дисперсияның бағасының топ аралық дисперсияның жақын бағасына болу тиiстi топ iшiндегi құбылмалылықпен болу тиiстi сабақтас.

Нарықтың зерттеулерi өткiзуде нәтижелердiң салғастырымдылығы туралы сұрақ жиi тұрады. Мысалы, сұраулар өткiзе осы сұрауларға бiр-бiрiмен айырмашылығы болып немесе айырмашылығы болмайтындығынан қорытынды жасау керек елдiң әр түрлi өлкелерiндегi тауары қандай болмасын тұтынудың жөнiндедi осы сұрауларға бiр-бiрiмен айырмашылығы болып немесе айырмашылығы болмайтындығынан қорытынды жасау керек. Жеке көрсеткiштер салыстырсын мағынасы болмайды және сондықтан салыстыру және келесi бағаның процедурасы бұдан ортақ шамалы бағаның кейбiр ортақ шамалы мәндер және ауытқулары бойынша өндiрiп алады. Белгiнiң вариациясы зерттеледi. Дисперсия σ2 –  вариация өлшемі, квадратталған белгілердің орташа ауытқуы.

Дисперсиялық талдау кейде бұл жиынтықтардың дисперсиясы бiрнеше жиынтықтардың бiртектiлiгi орнатылсын жорамал бойынша бiрдей болу үшiн қолданылады; егер дисперсиялық талдауды көрсетсе, математикалық күтiмнiң несi бiрдей болса, онда жиынтықтың мағынасы  бiркелкi. Демек, бiркелкi жиынтықтар бiр топтастыруға және мәлiметтi ол туралы толығырақ нақ сол алуға болады, және сенiмдi қорытындылардан астам.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дисперсиялық талдау.

 

Сапалы факторлар зерттелетiн объектке бақылаулары процессте кез келген немесе тап қалған түрлермен өзгередi. (Мысалы, нақтылы температуралық тәртiп, таңдаулы жабдық немесе материалдың факторының нақты iске асыруы ) фактордың деңгейi немесе әдiспен өңдеу деп аталады. Факторлардың бекiтiлген деңгейлерiмен дисперсиялық талдауды I-шi үлгiсiмен, кездейсоқ факторлары бар үлгiлердi - II-шi үлгiсiмен. Фактор өзгертудiң арқасында үн қосуды шамаға оның ықпалын зерттеуге болады. Дисперсиялық талдауды дәл қазiр ортақ теория үлгiлер үшiн I жасалған.

Дисперсиялық талдаудың нәтижелi белгiнiң вариациясын анықтайтын факторларының сандарына байланысты бiр фактор және көп факторға ажыратады. Бастапқы деректердiң ұйымдары негiзгi схемалармен екi және көп факторлар болып табылады:

Қиылысқан классификация, тән I үлгiлер бiр фактордың әрбiр деңгейiне басқа фактордың әрбiр градациясы бар тәжiрибесiнiң жоспарлауында бiр жерден шығатын;

Иерархиялық (ұялы )  классификация, тән II үлгi әрбiр кездейсоқ бiр фактордың кездейсоқ таңдаулы мәнiне екiншi фактордың мәндерiнiң өз iшкi жиынына сәйкес келедi.

Егер сапалы және сандық факторлардан үн қосуды тәуелдiлiктi бiр уақытта зерттелсе, онда ковариациялық талдауды қолданады, яғни аралас табиғаттың факторлары

Тәжiрибенiң деректердi өңдеуiнiң жанында өте игерiлген және сондықтан. екi үлгiлер болып есептелуге таралған. Олардың айырмашылығы жоспарлауды ерекшелiкпен тәжiрибенiң өзiне шартталған. Дисперсиялық талдаудың үлгiлерiнде зерттеушiнiң бекiтiлген эффекттерiмен оқылатын фактордың белгiлi бiр деңгейлерi әдейi орнатады. Бекiтiлген эффект термин өзiнiң зерттеушiсiмен олардың арасындағы фактор және айырмашылықтың деңгейлерiнiң санын бекiтетiн сол мағынада осы контекстте алады. Тәжiрибенiң қайталауында ол немесе басқа зерттеушi фактордың сол деңгейлерiн таңдайды. Табиғи, фактордың мәнiнiң деңгейлерi үлгiлерде кездейсоқ эффекттермен фактордың мәндерiнiң кең диапазонынан зерттеушiмен қапылыста сайланады, және бұл диапазонның қайтадан тәжiрибелерiнде басқа болады.

Сайып келгенде, осы үлгiлер фактордың деңгейлерiнiң таңдауының әдiстерiмен өзара айырмашылығы болады, анық, ең алдымен алған эксперименталдi нәтижелердiң жалпылауын мүмкiндiкке ықпал етедi. Бұл екi үлгiлердiң айырмашылықтың бiр фактор тәжiрибелердiң дисперсиялық талдауы үшiн сонша емес айтарлықтай, дегенмен ол көп фактор дисперсиялық талдауда тiптi маңызды көрсете алады.

Келесi статистикалық жорамалдар дисперсиялық талдауды өткiзуде орындалуы керек: үн қосудың шамалары фактордың деңгейiнен тәуелсiз (Гаустық ) нормалы тарату заңы және бiрдей дисперсияларды алады. Дисперсиялардың мұндай теңдiгi гомогендiлiк деп аталады. Сайып келгенде, өңдеудi әдiстiң өзгерiсi тек қана орташа мәнмен немесе медианамен бейнеленетiн үн қосуды кездейсоқ мәннiң жағдайында бiлiнедi. үн қосудың барлық бақылаулары сондықтан нормалы үлестiрiлулердi ығысу үй-iшiлерiне жатады.

Дисперсиялық талдауды негiзде дисперсияның бөлiкке бөлiнуi жатады немесе компоненттер. Вариацияны, топтаулар негiз тиiстi фактордың мерзiмдi ықпалын топ аралық дисперсияны σ2 мiнездейдi, ол жеке орташа вариациялық топтардың өлшемі және мына формула бойынша анықталады:

 k -  топтар саны;

j-тобындағы nj –бірлік саны;  

- j- орташа жеке топ;

Вариацияны, қалған факторлардың мерзiмдi ықпалын, топ iшiндегi дисперсияны әрбiр топта мiнездейдi.

Жалпы дисперсия аралық σ02, топішілік дисперсия σ2 және топ аралық  дисперсия арасындағы қатынас:

σ02 =  + σ2.

Топ iшiндегi дисперсия ескерiлмеген факторлардың топтауының жанында ықпалын ұғындырады, топ аралық дисперсия топ бойынша орташа мәнге топтаудың факторларының ықпалын ұғындырады.

 

Көпфакторлы дисперсиялық талдау.

 

Бiрден көп фактор және бiр фактор дисперсиялық талдаудың аралығында маңызды айырмашылық жоқ болатынын атап өтуi керек. Болғандықтан тәуелдi айнымалы факторлардың әрқайсыларына ықпалдың есепке алуынан басқа жеке, олардың бiрлескен әсерiн де бағалау керек, көп факторлы талдау дисперсиялық талдауды ортақ логиканы өзгертпейдi емес, керiсiнше бiрнеше оны күрделендiредi. Сайып келгенде, онда көп факторлы дисперсиялық талдаудың мәлiметтерiнiң талдауына кiргiзетiн жаңасы факторлы өзара әрекеттесудi бағалау мүмкiндiгiнде. Әйтсе де, әрбiр факторды жеке бағалау мүмкiндiгi ықпалы бұрынғыша болып қалады. Жинағы бiр iске қосуға бiрден екi есеп шешетiндiгiнен, (оның компьютер қолдануының вариантында) көп фактор дисперсиялық талдауды процедура мағына бұл сөз жоқ көп үнемдi факторлардың әрқайсыларының ықпалы және олардың өзара әрекеттесуi бағаланады.

Берілген көпфакторлы дисперсионды талдау, факторлар санымен және деңгейлерімен анықталады.

 

Дисперсиялық талдаудың әртүрлі есептер мен зерттеулерде қолданылуы. Дисперсиялы талдаудың миграциялы процесстерді зерттеуде қолданылуы.

 

Миграция - қоғамның өмiрiнiң экономикалық және саяси тарап көпшiлiгiнде анықтайтын күрделi әлеуметтiк құбылыс. Миграциялы процесстердiң зерттеуi еңбек жағдайларының мүдделiлiк, қанағаттылықтың факторларының анықталуымен, және тұрғынның топ аралық қозғалысына алған факторлардың ықпалының бағасымен байланған.

λij=ciqijaj,

λij –  i бастапқы топтан өту интенсивтілігі  j кіру;

ci –  топты тастау мүмкіндігі  i (ci≥0);

qij – бастапқы топпен салыстырғандағы топтың адемілігі   (0≤qij≤1);

aj – топтың қол жетімділігі j (aj≥0).

Медико-биологиялық зерттеудің математико-статискалық талдау принциптері.

 

Ақырғы да, (зерттелетiн iрiктеудегi үлестiрiлудi сипаттың бағасы үшiн) алдын ала да қойылған есеп, көлем және мәлiметтер және олардың байланыстарының материал, түрдiң сипатына байланысты зерттеудiң мақсаттарымен сәйкес ақырғы талдау математикалық өңдеудiң әдiстерiнiң таңдауы кезеңде болады. Мысалы, аса маңызды тұрғы бақылаудың таңдаулы топтарының бiртектiлiгiнiң тексеруi болып табылады, соның iшiнде сарапшылық жолымен, немесе кластер талдауы көмегiмен көп өлшемдi санақтың әдiстерiмен де жүргiзiле алатын бақылау. Бiрiншi кезең бiрақ белгiлердiң стандартты сипаттамасы ескерiлген сұрақтар тiзiмiнiң құрастыруы болып табылады. Әсiресе эпидемиологиялық зерттеулердiң өткiзуiнде, түсiну және әртүрлi дәрiгерлердiң ылғи бiр симптомдарының сипаттамасындағы бiрлiк, олардың (көрсетiлгендiктiң дәрежесi) өзгерiстерiнiң диапазондарының есепке алуды қоса тиiстi жерiнде. Мәлiметтiң жиыны бiртұтас түрге (әр түрлi мамандардың патологиялық әсер етулердi сипатының жеке бағасы) бастапқы деректердiң тiркеуi және олардың келтiруiн мүмкiн еместiктегi айырмашылықтарының маңыздылықтары жағдайда кезеңде, содан соң нормалауды айнымалы ойлайтын ковариант коррекция деп аталатын iске асыра алады, яғни көрсеткiштердiң қисықтықтарының мәлiметтердiң матрицасындағы жою. "мнений\\\ келiсу" \\\ мамандық және содан соң нәтижелердi ол алған тексерулер өзара салыстыруға мүмкiндiк берген дәрiгерлердiң тәжiрибесiнiң есепке алуымен iске асады. Ол үшiн көп өлшемдi дисперсиялық және регрессиялық талдаулар қолданыла алады.

Әртүрлi де, сирек болатын бiріңғай де белгiлер бола алады. Бұл терминмен олардың әр түрлi метрологиялық бағасы ұғылады. Сандық санмен көрсетiлген белгiлер - бұл нақтылы шкалада және интервал шкалалар және (белгiлердiң I тобы) қатынас өлшелген. Мысалы, сапалы, ранг немесе балдығы дәрiгерлiк термин және күйдi ауырлықтың рұқсатсыз цифрларға мәндердiң ұғымдарының өрнегi үшiн қолданылады ) және (белгiлердiң II тобы) реттiң шкалаларын өлшейдi. Мысалы, қанның группасы классификациялық немесе номиналды мамандықтар ) - бұл (белгiлердiң III тобы) аттардың шкаласы өлшелген.

Жағдайлар көпшiлiгiнде көрсетiлген iрiктеудi деректiлiктiң жоғарылатуына мүмкiндiк туғызуы керек болатын белгiлердiң өте үлкен санның талдауын талпыныс iстелiнедi. Демек, кез келген классификациялық есептiң шешiмi үшiн мәлiметтердi iрiктеп алуы керек мәлiметтi осы есеп үшiн пайдалы жүк көтергiш, белгiлердiң таңдауын жүзеге асыруды пайдалы мәлiметтiң таңдауы дегенмен операция мүлде қажеттi болып табылады. Егер бұл зерттеушiнiң өз алдына iске асырмаса немесе болмайды маңызды пiкiрлер бойынша белгiлердiң кеңiстiктiң өлшемiнiң төмендетуi үшiн қисынды белгiлер жеткiлiктi, мәлiметтiң артықшылықпен күресi деректiлiктiң бағасы үстiрт әдiстермен ендi жолымен iске асады.

Дисперсиялық талдау ықпал шақырылған әр түрлi көз құбылмалылықтарының жеке компоненттерiне (дисперсия ауытқулар квадраттарының қосындысында ортақ орташа бейнеленген) жиынтық құбылмалылықтың жiктеуiне жолымен жететiн зерттелетiн (құбылыс ) белгiге (шарттар ) әртүрлi факторларының ықпалы анықтауға мүмкiндiк бередi. Дисперсиялық талдау көмегiмен белгi ауруды байбалам факторлар болған жағдайда зерттеледi. Салыстырмалы тәуекелдiң тұжырымдамасы нақтылы ауруы бар емделушiлердiң арасындағы қатынасты қарайды және ол рұқсатсыз. Салыстырмалы тәуекелдiң шамасын анықтауға мүмкiншiлiк бередi, ықтималдыққа келесi ықшамдалған формула көмегiмен бағалай алған оның бар болуында ауыруға қанша рет үлкейедi.

r' = a*d / b*c,

a – зерттелетін топтағы белгілердің болуы ;

b – зерттелетін топтағы белгінің болмауы;

c – салыстырмалы топтағы белгінің болуы

d - салыстырмалы топтағы белгінің болмауы

Тұмау гистманиннің көр бөлінуіне әсер етеді

 

Бала ауруханасынан (АҚШ ) Питсбургке зерттеушiлерi гистаминның деңгейi өткiр респиратор вирустық инфекцияларында жоғарылаған алғашқы дәлелдердi алды. Қарамастан және гистамин өткiр респиратор инфекцияларының симптомдарының пайда болуындағы нақтылы рөлдi ойнайды жоғарғы тыныс бекiтуiрек ертерек есептедi. Ғалымдар көп адамдар елдер көпшiлiгiнде OTCтың дәрежелерiне кiретiн гистаминге қарсы препараттары суық тиған ауруларды өздiгiнен емдеу және тұмау үшiн қолданатын қызықтырды, яғни дәрiгердiң рецептiсiз түсiнiктi. Өткiзiлген зерттеудiң мақсатымен анықтауға болды, эксперименталдi инфекцияның жанында гистаминның өнiмi, А тымауын шақырылған вируспен жоғарылайды.

15 сау ерiктiлерге тымауды вирустар интраназальді енгiздi, содан соң инфекцияның дамытуларымен бақылады. Күнде аурудың iшiнде ерiктiлерде ертеңгi үлес жиналды, содан соң гистаминның анықтауы және оның метаболиттерi жүргiзiлдi және гистаминның жалпы саны және тәулік ерекшеленген оның метаболиттерi есеп айырысты. Ауру барлығында 15 ерiктiлердi дамытты. Дисперсиялық талдау (0, 02-шi p) 2-5 тәулік вирустық инфекциясындағы несебiндегi гистамин жоғары деңгейлi сенiмдi растады - суық тиюдың симптомдары өте бейнеленгенде мерзiм. Жұп талдау гистаминның деңгейi өте едәуiр ауру 2шi күнге жоғарылағанын көрсеттi. Бұдан басқа, сонымен қатар аллергиялық ауруды асқынуда гистаминның тәулiктiк саны және оның метаболиттерiнiң несебiнде тымауда шамамен сондай болып көрсеттi.

Осы зерттеудiң нәтижелерi гистаминның деңгейi өткiр респиратор инфекцияларында жоғарылаған дәлелдермен бiрiншi түзулермен қызмет көрсетедi.

Химиядағы дисперсиялық талдау.