Дисперсиялық талдау

Дисперсиялық талдау -  дисперсиялықтың анықтауының әдiстерi, өйткенi жиынтық. дисперсиялық жүйелердегi бөлшектердiң өлшемдерiнiң мiнездемесi. Дисперсиялық талдау сұйық және газдық орталар, (дисперсиялықтың ұғымы орынына осы жағдайда кез-келгеншiнiң маңызы бiрдей ұғымдарын қолданады) жұқа кеуектi денелердегi каналдардың өлшемдерiндегi еркiн бөлшектердiң өлшемдерiнiң анықтауының әр түрлi әдiстерi, сонымен бiрге меншiктi бет қосады. Дисперсиялық талдаудың әдiстердiң бiрлерi (көлемдерге ) шақталарға бөлшектердiң үлестiрiлулерi толық сипат алуға мүмкiндiк бередi, басқа тек қана (кез-келгеншi ) дисперсиялықтың ортақ шамалы мiнездемелерiн бередi.

Мысалы, бiрiншi топқа (елеуiштiк сараптау, оптикалық және электрондық микроскопия) тiкелей өлшеммен немесе жанама мәлiметтiң жеке бөлшектердiң өлшемдерiнiң анықтауының әдiстерiн жатады: өткiзбейтiн (кондуктометриялық әдiс) қалқада саңылау арқылы бөлшектердiң өту пайда болатын электр токтерiнiң импульстерiнiң (гравитациялық өрiсте және центрифугалардағы седиментация талдауы) ортаға, шамасына байлауға бөлшектердiң отыруының жылдамдықтары.

Әдiстердiң екiншi тобы меншiктi бетiнiң және бөлшектердiң кеуектi теледидар Орташа өлшемi (нефелометрия ) алаңғасар жарықтың қарқыны бойынша табуға ұнтақталған анықтауының еркiн бөлшектердiң орташа өлшемдерiнiң бағасын электронды микроскоп арқылы бiрлестiредi, диффузияның әдiстерi және тағы басқалар, меншiктi беттi - (булар ) газ сiңiру немесе ерiтiлген заттар арналған, газ өтiмдiлiк, ерудi жылдамдық бойынша тағы басқалар әдiстермен. (метрлердегi бөлшектердiң өлшемдерi) дисперсиялық талдаудың әр түрлi әдiстерiнiң қолданылғыштықтың шекарасы төменде келтiрiлген: Ситті талдау – 10-2-10-4

Гарвитационды алаңдағы седиментациялық талдау – 10-4-10-6

Кондуктометриялық әдіс – 10-4-10-6

Микроскопия – 10-4-10-7

Фильтрация әдісі – 10-5-10-7

Центрифугалау – 10-6-10-8

Ультрацентрифугалау – 10-7-10-9

Ультрамикроскопия – 10-7-10-9

Нефелометрия – 10-7-10-9

Электронды микроскопия – 10-7-10-9

Диффузия әдісі – 10-7-10-10

 

Дисперсиялық талдау (10-9м) бiрнеше нанометрлерiне (10-3м) бiрнеше миллиметрлерiнен бөлшектердiң шамасымен (суспензиялар, эмульсиялар, сорғыштар және тағы басқалар ұнтақталған золей) жүйелердiң дисперсиялықтың бағасы үшiн ғылым және өнеркәсiптiк өндiрiстiң әр түрлi облыстарында кең қолданады.

 

Жедел писихикалық симптомдары бар шизофрения науқастарын атипиялық нейролептиктер арқылы ұстап тұру (купирование)

 

Зерттеудiң мақсаты өткiр психоздардың ұстап алуы үшiн рисполептаның қолдануды мүмкiндiгiнiң зерттеуiне (МКБ-шi бойынша параноид түрi) шизофрения және шизоаффективтық бұзылудың диагнозы бар ауруларында апарды. Негiзгi белгi ретiнде оқылытын сонымен бiрге (негiзгi топ ) рисполептом фармакотерапия шарттарындағы психотиялық симптоматиктiң сақтауын ұзақтықтың көрсеткiшi және классикалық нейролептиктермен қолданылды. Зерттеудiң негiзгi есептерi астында моменттен өнiмдi психотиялық симптоматиктiң сақтауы ұғылды нейролептиктердiң күн бейнеленген қолданулары бастайтын (нетто деп аталатын) психоздың ұзақтығының көрсеткiшiнiң анықтауына апарды. Осы көрсеткiш топ үшiн бөлек есептелiндi рисперидон қабылдаған, және топ үшiн бөлек классикалық нейролептик қабылдаған.

Сонымен қатар терапияның әртүрлi мерзiмдерiнде классикалық нейролептиктерi бар салыстырудағы рисперидонның ықпалменiн өнiмдi симптоматиктiң редукциясының еншiсiн анықтау бойынша есепке шарт қойған. (49 аурулар) шизофренияның шеңберiнде параноид формасы және (40 аурулар) шизоаффективтық бұзылуды өткiр психотиялық симптоматикамен (42 еркек және 47 әйелдер) 89 аурулары тұжырымдап келгенде талқыланған. 1 жылға дейiн бiрiншi оқиға және ауруды ұзақтығы 43 ауруларда тiркелiп, зерттеу жағдайлар сонда қалған жағдайларда кезге ауруды ұзақтықтың жанында шизофренияның келесi оқиғалары 1 жылдан артық атап өткен болды. Рисполептом терапияны деп аталатын бiрiншi оқиғаның арасында 15 аурулар болатын 29 адам алды. Классикалық нейролептиктермен терапияны бiрiншi оқиғаның арасында 28 адам болатын 60 адам алды. Рисполепта доза тәул 1 - 6 мг аралығындағы аралықта өзгерттi және орташа 4±0,4 мг/тәул. құрады. Рисперидон тәулігіне тек қана iшiне тағамнан кейiн бiр рет iңiр арасында қабылдады. Классикалық нейролептиктермен терапия 30 мг дейiн тәулiктiк дозадағы (трифтазин ) трифлуоперазина қолдану бұлшық еттiк қосты, 20 мг дейiн тәулiктiк дозадағы галоперидола бұлшық еттiк, 10 мг дейiн тәулiктiк дозадағы триперидола iшiне. Аурулардың басым көпшiлiгi ағымында бiрiншi екi апталардың монотерапиясының түрiндегi классикалық нейролептиктерiн қабылдады, кейiн бiрнеше классикалық нейролептиктердiң тiркестерiне не (сандырақ, галлюцинаторлық немесе басқа өнiмдi симптоматиктiң сақтауында) қажеттiлiк жағдайда өттi. Мысалы, сонымен бiрге галоперидол немесе трифтазин бейнеленген элективтық сандырақ және галлюцинаторлық өзгерiске ұшырауы бар нейролептикте негiзгi препарат ретiнде қалды ), оған (дозалардағы аминазин, тизерцин, хлорпротиксен 50-100 мг дейiн) айқын седатив эффектi бар препараттар iңiр арасында қосты. Классикалық нейролептик қабылдаған топта дозалардағы (пан, циклодол) холинолитиялық қатардың корректорларының қабылдауы 10-12 мг дейiн ескерiлдi. Корректорлар өткiр дистониялардың түрiнде айқын қосымша экстрапирамид эффекттерiнiң пайда болуын жағдайда, дәрi паркинсонизм және акатизиилар белгiлендi.

 Кестеде психоздың  ұзақтығының мәлiмет бойыншалары  рисполептом емдеуде елестеткен  және классикалық нейролептиктермен.

Кестеде ("нетто-психоз") психозын риполепт және классикалық нейролептиктермен емдеу ұзақтығы 

 

Науқастар тобы	Терапия ұзақтығы, күндер		Айырмашылық маңыздығы, p
	рисполепт	классикалық нейролептик
Барлық таңдама (n = 89)	15,4±1,4 (n = 29)	31,4±2,5 (n = 60)	<0,001
1-ші эпизодты науқастар (n = 43)	14,7±1,9 (n = 15)	25,8±2,9 (n = 28)	<0,002
Келесі эпизодты науқастар (n = 46)	16,3±2,0 (n = 14)	35,1±3,8 (n = 32)	<0,001
Галлюцинаторлы-параноидты синдромы бар науқастар (n = 49)	15,2±1,5 (n = 23)	34,7±4,4 (n = 26)	<0,001
Шизоаффективті синдромы бар науқастар (n = 40)	16,5±3,8 (n = 6)	28,9±2,9 (n = 34)	<0,01

 

Керегiндей осы кестелерден, салыстырғанда классикалық нейролептиктердiң терапиясының жанында психоздың ұзақтығы және рисперидонмен рисполепта ықпалмендi психотиялық симптоматиктiң ұзақтығының iс жүзiнде екi есе қысқартуы байқалады. Психоздың ұзақтықтары берiлген шамаға баса көктеулердi реттiк нөмiрдiң факторлары да ықпал етпейтiнi айтарлықтай бастаушы синдромның суретi сипат та. Басқаша айтқанда, психоздың ұзақтығы терапияның тек қана факторымен анықталды, яғни баса көктеудi реттiк нөмiр, ауруды ұзақтық және бастаушы психопатологиялық синдромның сипаты қолданылатын препараттың түрiнен қатыссыз тәуелдi болды.

Алған заңдылықтардың растаулары мақсатпен екi факторлық дисперсиялық талдау жүргiзiлдi. Сонымен бiрге терапияның факторы және (1-шi кезең) баса көктеудi реттiк нөмiрдiң өзара әрекеттесуi және терапияның факторы және (2-шi кезең) бастаушы синдромның сипатының өзара әрекеттесуiн кезекпен есепке алынды. Дисперсиялық талдаудың нәтижелерi (F=2, 5) баса көктеудi нөмiрдiң факторының ықпалы және (F=1, 7) психопатологиялық синдромның түрiнiң факторы (F=18, 8) психоздың ұзақтығының шамасына терапияның факторының ықпалы жоқ болғанда растады. Сонымен бiрге психоздың ұзақтығының шамасына терапияның факторы және баса көктеудi нөмiрдiң бiрлескен ықпалын болмайтын, терапияның факторы және психопатологиялық синдромның факторының сонымен бiрге бiрлескен ықпалы маңызды.

Сайып келгенде, дисперсиялық талдаудың нәтижелерi қолданылатын нейролептиктiң тек қана факторының ықпалдарын растады. Рисполепт салыстырғанда дәстүрлi нейролептиктердiң психотиялық симптоматиктiң ұзақтығының қысқартуына шамамен 2 есе бiрмәндi алып келдi. Принциптi, эффект мынау нелерге жетiп, рисполепта, сонда классикалық нейролептиктер перораль қабылдауы неткенмен аурулар қасында көбiнесе парентераль қолданылатын болды.

 

 

Статистикалық әдiстердi контексттегi дисперсиялық талдау

 

Демек, талдаудың статистикалық әдiстерi - бұл сапалық сипаттамаларды аударманың адамының қызметтiң нәтижелерiнiң өлшемiнiң әдiстемелiгi сандық. Негiзгi кезеңдер статистикалық талдауды өткiзуде:

-зерттелетiн объект, жүйе немесе процесстiң маңызды  талдауы. Кiрiс және шығатын параметрлердiң  жиынымен кәзiргi жағдайда анықталады (X1 ,..., Xp; Y1 ,..., Yq);

- бастапқы деректердiң  жиынның жоспарының құрастыруы - мәндер кiретiн айнымалы ( X1 ......,Xp ), n-ның бақылауларындағы сандар. Бұл кезең тәжiрибенiң белсендi жоспарлауында орындалады.

- бастапқы деректердiң  жиынның жоспарының құрастыруы - мәндер кiретiн айнымалы ( X1 ......,Xp ), n-ның бақылауларын сандар. Бұл  кезең тәжiрибенiң белсендi жоспарлауында орындалады.

- бастапқы деректердiң  алуы және енгiзу оларды компьютерiне. X1i сандардың массивтары .... кәзiргi жағдайда  қалыптасады.., xpi; y1i ......, i=1дiң yqi ), ......, n  нақты көлем.

- алғашқы статистикалық  деректердi өңдеу. Қаралатын параметрлердiң статистикалық сипаттамасы осы кезеңде қалыптасады:

а) тәуелдiлiктердiң құрастыру және статистикалық талдауы;

б ) корреляциялық талдау факторлардың ықпалдың маңыздылығының бағалауы үшiн (X1 .... арналар едi..,Xp ) Y үн қосуға

в) дисперсиялық талдау сандық емес факторлардың (Yның үн қосуына ықпалдың бағалауы үшiн X1 .... қолданылады..,Xp ) оларды ара-арасындаларды таңдаудың мақсатымен өте маңызды;

 г ) регрессиялық  талдау сандық факторлардан Yның  үн қосуын аналитикалық тәуелдiлiктiң анықтауы үшiн X арналған - қойылған есеп терминдерiндегi нәтижелерiнiң интерпретациясы.

Кестеде аналитикалық есептер көмегiмен ұйғарылатын статистикалық әдiстер келтiрiлген. Тиiстi ұяшықтардағы кестелерi статистикалық әдiстердi қолдануды жиiлiктерде болады:

- таңба «-» әдiстi қолданылмайды;

- таңба- «+»- әдiстi қолданылады;

- таңба «++»- әдiстi кең қолданылады;

- таңба «+++» - әдiстiң қолдануы ерекше мүдденi ұсынады.

Дисперсиялық талдау t тәрiздi - Стьюденттiң белгiсiне, аралық айырмашылық iшiнара орташа бағалауға мүмкiндiк бередi; алайда, t - ға қарағанда - белгi, онда санға шектеулерi салыстрылған орташа жоқ. Сайып келгенде үш төрт, бес немесе k орташа бағалау бағалау мүмкiн екi iшiнара орташа екi өзгешелену бағалау мүмкiн айырмашылық туралы мәселе қою орнына. Дисперсиялық талдау екi немесе (белгiлермен, факторлармен) тәуелсiзiрек айнымалы бiр уақытта олардың әрқайсыларының эффектi жеке ғана емес, олардың арасындағы өзара әрекеттесудiң эффекттерi де бағалай iстеуге мүмкiндiк бередi.

Кесте - статистикалық әдiстердi қолдану аналитикалық есептердiң шешiмiнде

 

Аналитикалық есептер, кәсiпкерлiктiң саласына пайда болатын қаражаттар және басқару	Суреттеу статистика әдісі	Болжамдарды тексеру әдісі	Регрессиялық талдау әдісі	Дисперсиялық талдау әдісі	Берілген категориялық талдау әдісі	Көп өлшемді талдау әдісі	Дискриминантты талдау әдісі	Кластерлік талдау әдісі	Тірі қалғандарды талдау әдісі	Уақытша қатарларды болжамдау және талдау әдісі
Горизонтальді мәселе  (уақытша) талдау	++	+	-	+	+	-	-	-	-	-
вертикальді  (құрылымдық) талдау	++	-	-	+	++	++	+	+	-	-
Трендтік талдау және болжау	++	-	+++	++	-	-	-	-	++	+++
Салыстырмалы көрсеткіштерді талдау	++	+	+	-	+	+++	++	++	-	++
салыстырмалы  (кеңістік) талдау	++	-	+	+	++	+++	++	++	-	+
Факторлық талдау	+	+	++	-	++	+++	+	++	-	+

 

 Күрделi жүйелердiң көпшiлiгiне 20 % факторларға сәйкес жүйенiң қасиетi 80 %ке анықтаған парето қағида қолданамыз. Жеңiл-желпi факторлардың елеуi бiрiншi кезектегiсi имитациялық үлгiнiң зерттеушiсiнiң есебiмен сондықтан, мүмкiндiк беретiн үлгiнiң ықшамдауын есептiң өлшемiн кiшiрейтуге болып табылады. Дисперсияның талдауы бақылауларды ауытқу ортақ орташа бағалайды. Содан соң вариация әрбiрi өз себебi болатын бөлiкке бөлiнедi. Тәжiрибенiң шарттарымен байлауға лажы болмаған қалдық вариацияның бiр бөлiгi оның кездейсоқ қатесiмен болып есептеледi. Маңыздылықтың растаулары үшiн арнайы тест - Fтi қолданады.

Дисперсиялық талдау эффект анықтайды. Регрессиялық талдау параметрлердiң кеңiстiгiнiң кейбiр нүктесiндегi (мақсаттық функцияның мәнi) үн қосу болжауға мүмкiндiк бередi. Регрессиялық талдауды тiкелей есеп регрессияның коэффициенттерiнiң бағасы болып табылады. Iрiктеулердi өлшем өте үлкен статистикалық талдауларды өткiзудi қиындатады, сондықтан iрiктеудi өлшемдi кiшiрейтуге мағынасы болады. Дисперсиялық талдау әр түрлi факторлардың ықпалының маңыздылығы зерттелетiн айнымалыға айқындалуға қолданылады. Егер фактордың ықпалы жеңiл-желпi болса, онда бұл фактор ары қарай өңдеуден шығаруға болады.

 

Факторлық анализ

Факторлық талдаумен қазiргi санақта (немесе объекттер) белгiлердiң жүзеге асатындай қазiргi байланыстарының негiзiне ұйымдық құрылым және зерттелетiн құбылыстар және процесстердiң дамытуды тетiгiнiң жасырын жалпылауыш мiнездемелерiн айқындауға мүмкiндiк берген әдiстердiң жиынтығы түсiнедi. Анықтаудағы жасырынуды ұғым маңызды. Ол факторлық талдау әдiстердiң арқасында ашылатын мiнездемелердiң анық еместiгiн бiлдiредi. Xj, олардың өзара әрекеттесуi қарапайым белгiлердiң жиыны бар iсiнде бастапқыда болады нақтылы себептер, айрықша шарттардың бар болуы ойлайды, яғни кейбiр бүркеме факторлардың болуы. Соңғысы жалпылаудың нәтижесiнде қарапайым белгiлердi бекiтiледi және интеграцияланған мiнездемелер, немесе белгiлер ретiнде сөз сөйлейдi, бiрақ. Объектiнiң мәлiметiнiң, бойынша серпiлт белгiлi белгiлi белгiлер Xjғана емес, жасырын факторлардың iздестiруi сондықтан өздерiнiң бақылалатын объекттерi Ni теория жағынан алғанда болуы мүмкiн де түзеу алады.

Егер объекттер бейнеленедi (m > 3),қарапайым белгiлердiң үлкен санымен жеткiлiктi, онда тағы басқа жорамал қисынды - (белгiлер ) нүктелердiң тығыз жиналып қалуларының объекттердiң nның кеңiстiгiнде бар екендiгiн. Жаңа өстер сонымен бiрге ендi жалпылайды, белгiлер емес Xj емес, niнiң объекттерi, сәйкесiнше және Frдың жасырын факторлары бақылалатын объекттердiң құрамы бойынша айырып таниды:

Fr = c1n1 + c2n2 + ... + cNnN,

Fr  ni факторындағы ci -  объект салмағы