Алгашкы медициналык комек

 ЖОСПАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Таңу түрлері  және дененің түрлі бөліктері: бас, қол-аяқ жараланғанда стерильденген таңудың ережесі

Жараланғанда, зақымдалғанда, операциядан кейін әрқашан жараны ушығудан сақтау мақсатында оны жабу, қан кетуді тоқтату, зақымданған  органға немесе дене бөлігіне дамыл  беру қажеттігі пайда болады. Сондықтан  асептика ережелерін сақтай отырып, жараны мүмкіндігінше ерте таңу қажет.

Таңудың екі-жұмсақ және қатты түрі бар. Жұмсағы: желімдік, бір байламдық бинттік, қаттысы: қалақтық, гипстік деп ажыратылады.

Желімдік таңулар негізінен  сыртқы орта әсерінен қорғау үшін қолданылады. Бұл байлауларда таңу материалы түрлі желімдердің-клеоланың, коллодийдің, лейкопластырьдің көмегімен жараны айналдыра теріге жапсырады. Желімдік таңудың әдісі қарапайым: жараны бірнеше қабат дәкемен орайды, оның төңірегіне жіңішке жалпақпен клеола қабатын жағады. Дәкілік салфетканы керілген күйінде жағылған желім қабатына жапсырады және біраз уақыт ұстап тұрады-салфетка теріге тығыз жапсырылады.

Таңу материалын лейкопластырь  жолағының көмегімен ұстатуға болады. Жабысқыш пластырь жолағын теріге жапсырады. Бұл таңулар берік емес, шешкенде ауырықсындырады, сондықтан сирек қолданылады.

Желімдік таңулар қарын, кеуде, мойын үстіндегі жараларға, көбіне стационарлық жағдайда қолданылады.

 

 

14 сурет. Бір байламдық  таңулар: а) басқа; б) иыққа  (екі орамнан); в) сүт безіне; г)  қолды сүйеуге; д) сираққа; е) жамбасқа.

Бір байламдық таңу бинтпен  таңу киын немесе бинт жоқ жағдайда қолданылады (14 сурет). Бір байлам санитардың табельдік мүлік қолдорбасынан  пайдаланылады немесе мата үзігінен жасалады. Орамның неғұрлым ұзын жағы табаны, табанға қарсы жатқан бұрышы-төбесі, қос бұрышы-ұшы деп аталады.

Бір байламның көмегімен  дененің кез-келген бөлігін таңуға болады. Басты таңуға орамалдың табанын желке тұсына салады, жоғарғы бұрышты басқа байланған ұштарынан бүгеді де, түйрегішпен бекітеді (14 а сурет). Жамбас жақты және бұйірдің жоғарғы бөлігін байлағанда ораманың жоғарғы бұрышын белді айналдыра өткізген белдікке байлайды, оның ортасын бөксеге орналастырады, табанымен бүйірдің жоғарғы бөлігін айналдырады, бүйірді айналдыра өткізген ұшын оның сыртқы бетіне байлайды (14 е сурет).

Сирақты байлағанда ораманы  спираль бойынша сирақты айналдыра  өткізеді, сирақ төңірегін айналдыра  отырып, төменгі ұшын біршама жоғары көтеріп, түйрегішпен бекітеді. Жоғарғы ұшын сирақтың жоғарғы бөлігі төңірегінен айналдырып, оны да түйрегішпен бекітеді (14 д сурет).

Бинттік байлауларды  бинттің көмегімен жүзеге асырады. Бинт орам етіп шиыршықталған ені 5-20 см және ұзындығы 5-7 метр дәке жолағын  білдіреді. Дененің таңылатын бөлігіне байланысты екі әр түрлі бинттер  пайдаланылады. Жіңішке бинттер (5 см дейін) саусақтарды, орташасы (7-10 см) білекті, тізені, мойынды, басты, жалпақтары (20 см дейін) кеудені, қарынды, санды таңуға қолданылады.

Бинттік танудың түрлері:

— айналдыра (дөңгелек) таңу бинттің дөңгелекті жүрістерінен тұрады, мандайға, тізенің төменгі бөлігіне, білекке таңылады;

спиральды таңу - бинттің алғашқы жүрісі айналдыра таңудағыдай 
орналасады, ал содан кейін спираль түрін алады, егер ұштарының 
қалындығы бірдей болмаса, бинтті бүгу ұсынылады;

крест түріндегі немесе сегіздік түріндегі таңу басты, кеудені 
бинттеуде қолданылады;

масақ түріндегі таңу крест түріндегі таңудың бір  түрі болып 
табылады, иық буындары таңылады.

— тасбақалық таңу жартылай бүгілген буындарға қолданылады; 
Таңу кезінде кейбір ортак ережелерді сақтау керек (15 сурет):

Таңғыш салынатын дененің  бөлігі қозғалыссыз болуға тиіс.

Бинттің ұшын оң қолымен, ал оның бастапқы тұсын сол қолымен 
ұстап, таңғышты салушы жараланған адамға бетімен қарап тұруы керек. 
Ол оң қолымен бинттің басын тарқатады да, оны жазады, сол қолымен 
таңғышты ұстап тұрады да, бинтті түзетеді.

Бинт бір бағытта  — солдан оңға қарай таратылады.

15 сурет. Таңғышты байлаудағы  бинттің дұрыс орналасуы.

 

Бас жараланғанда зарарсыз таңғышты ораудың ережесі

Басты таңу: Бастың шашты бөлігін жабу үшін қарапайым және сенімді таңуды — шілтерлі тақия (чепец) қолданылады (16 сурет). Бір метрге дейін жіңішке бинттің үзігін еңбекке тартады және оның ұштарын құлақтың алдынан түсіріп, тартылған қалпында ұстап тұрады. Бастың төңірегінен айналдыра (16 сурет) бекіту жүргізіп, бекітетін жеріне жеткенде (1), бинтті айналдыра тартып, қиғаштап желкеге жеткізеді (3). Бинтті желке мен маңдайға айналдырған (2-12) оны барған сайын тіктей түседі, сөйтіп, бастың шашты бөлігін жабады (16 сурет). Содан кейін 2-3 айналымнан кейін таңуды бекітеді. Байлаудың ұштарын иек астына бинтпен бекітеді.

             

16 сурет. «Чепец» түріндегі  басты таңу.

 

 

Бастың көлемді жаралануында, оның беттегі орнына «жүген» түріндегі таңу жүргізіледі (17 сурет).

Маңдай арқылы 2-3 бекітуші айналым жасалғаннан кейін (1) бинтті желке арқылы (2) мойын мен иекке тартады, иек пен маңдай арқылы бірнеше тік жүрістер (3-5) жасалады, содан кейін бинт иектен желкеге қарай тартылады (6).

Мойынды, көмейді және иекті жабу үшін, таңу суретте көрсетілгендей етіп тартылады.

 

17 сурет. «Жүген» түрінде  басты байлау.

 

Мұрын мен иекті сақпан тәрізді таңу (18 сурет). Ұзын таңғыш жалпақ бинттен немесе ұзындығы 75-80 см. мата қиындыларынан жасалуы мүмкін. Бұл тілімнің екі ұшынан оның бойынан кеседі, сонда оның ұзындығы 15-20 см орта бөлігі тұтас қалуы керек. Тілімнің кесілмеген бөлігін көлденең  бағытта керекті жеріне жапсырады.

18 сурет. Сақпан тәрізді  таңу:

а) мұрынға; б) маңдайға; в) иекке.

Көзді таңуды маңдай - желке тұсы арқылы айналдыра ораудан басталады.(19 сурет). Екінші айналымды желке тұсында мойынға жақын түсіреді және көз тұсынан маңдай арқылы құлақ астынан бетке шығарады. Үшінші айналым-шеңберлі, бекітуші. Одан кейінгі айналым қайтадан қиғаш, желке тұсынан құлақ, көз үстінен, маңдайға тартады және осылайша жалғаса береді. Әрбір қиғаш айналым біртіңдеп жоғары қарай ауыстырыла береді, сонысымен көз төңірегін жабады. Сол және оң көзді таңу техникасы, барлық байлаулардағы сияқты, оң көзді бинттеуде бинтті солдан оңға, ал сол көзді бинттеуде - оңнан солға қарай орауымен ерекшеленеді.

19 сурет. Көзді таңу.

 

Мойын, көмей немесе шүйде жараланған жағдайда айқыш таңу жасалады (20 сурет). Айналдыра жүргізілген бинт ең алдымен бастың айналасына бекітіледі (1,2), ал содан кейін сол құлақтан жоғары әрі артынан қиғаш бағытпен төмен мойынға түсіріледі (3). Одан әрі бинт мойынның оң жақ үстімен жүріп, оның алдыңғы бетін жабады да, желкеге оралады (4), оң және сол құлақтан жоғары өтеді, жасалынған жүрістер қайталанады. Таңу бинт жүрісімен бас айналасына  бекітіледі.

20 сурет. Желке тұсын айқыш таңу.

Зарарсыздандырылған таңуды аяқ-қолға салу ережесі.

Аяқ-қолға әдетте зарарсыздандырылған, масақ түріндегі және айқыш таңуларды  салады.

Саусақты шиыршықты  таңуды (21 а сурет) білекті айналдыра  байлаудан (1) бастайды, одан өрі бинт саусақ сыртынан тырнақ буынына тартылады (2), ұшынан негізіне дейін бинттің шиыршықты жүрістерін жасай отырып (3-6), жене саусақ сырты бойынша кері жүріспен (7) бинтті білекке бекітеді (8-9).

Саусақтың алақан немесе сыртқы беті жарақаттанғандағы айқыш таңуды білекке белгіленген жүрістен бастай отырып (1), одан әрі 216 суретте көрсетілгендей саусақ сыртынан алақанға тартады.

          Иық пен білекті төменнен жоғары карай бинттей, бинтті ара-тұра не отырып, шиыршықты таңғышпен орайды.

Шынтақ буынына (21 в сурет) бинттің шынтақ шұқыры арқылы (2-3)жүрісінен бастап (1-3) таңады, одан әрі бинттің шиыршықты жүрісімен оларды кезегімен білекте және иықта кезектестіре отырып (6,7,10,11,13), шынтақ шұңқырында тоқтатады.

 

21 сурет. Таңулар.

а) саусақты   шиыршықты

б) білекті айшықты

в) шынтақ буынын   шиыршыкты орау

 

Иық буынын таңуды (22сурет) кеуденің қолтық қуысының сау тұсынан бастап (1) және зақымданған иықтың сыртқы үстінен, қолтық қуысының артынан иыққа (2), сау қолтық қуысы арқылы арқадан кеудеге (3) тартады және бүкіл буын жабылғанша бинт жүрісін қайталай отырып, бинттің ұшын кеудеге түйрегішпен бекітеді.

22 сурет. Иық буынын  тану.

Аяқты зарардандырылған таңу ережесі

Табанды таңу (23 сурет) оның неғұрлым шығыңқы бөлігі арқылы бинттің алғашқы жүрісімен бастайды (1), одан әрі бинттің алғашқы оралымынан жоғары (2) және төмен (3) кезектестіреді, ал оны жапсыру үшін бинттің қиғаш (4) және сегіздік түріндегі (5) жүрістерін жасайды.

 

23 сурет. Табанды таңу.

 

Балтыр— табан буынына  сегіздік түрінде таңады   (24 сурет).

Бинттің алғашқы жүрісін тобықтан жоғары таңады, әрі қарай табанға (2) және аяқ басын айналдыра (3), аяқ басының сыртынан бинтті жүргізіп (4), тобық және аяқтың басы арқылы, бинттің шетін тобықтан жоғары бекітеді.

Білек пен иық сияқты тізе мен бүйірді шиыршықтап таңады.

Шеңберлі жүрістен бастап, тізе ұршығы арқылы тізе буынын таңады, тізе астындағы шұңқырда айқышталып, (25 сурет) ал содан кейін бинттің барысы жоғары-төмен ауысып отырады.

25сурет. Тізе асты  буынды таңу.

 

Таңу түрлері  және дененің әртүрлі бөліктері: кеуде, іш-құрсақ, шат жараланғанда зарарсыздандырылған таңу ережелері.

Кеудеге зарарсыздандырылған  немесе айқыш-ұйқыш таңғыш салынады.

Шиыршықты тану үшін ұзындығы 1,5м. дерлік бинттің ұшын үзеді де, оны   сау иыққа салып, кеудеде (26-а сурет ) қиғай (1)1 салбыратып қалдырады. Төменнен жотадан бастап, шиыршықты I жүрістермен (2-9) кеуде клеткасын бинттейді, бинт кесегінің еркін салбырап тұрған ұшын байлайды.

Кеудені (26 б сурет) айқыш-ұйқыш  байлауды төменнен айналмалы, бинттің   белгіленген   2-3 жүрісімен бастайды (1-2), одан үрі арқадан он, жақтан сол иыққа (3), белгіленген айналмалы жүріспен (4), төменнен оң иық арқылы (5), қайтадан кеуде клеткасы төңірегіне әкеледі; соңғы айналым жүрісіндегі бинттің ұшын түйрегішпен бекітеді.

 

26 сурет. Кеудені   таңу:

а) шиыршықты  б) айқыш-ұйқыш.

Кеуде клеткасының сұғыла жаралануы жағдайында зарарсыздандырылған таңу (пневмоторакс) 5 сурет.

Іш-құрсақ тұсының тесіле жаралануы жарақаттанушы өмірі үшін неғұрлым қауіпті болып табылады (жара арқылы ішкі органдар, ішек тұзақтары және шарбы май түсіп қалуы мүмкін, күшті қан ағысы пайда болады). Іш органдары түскенде, оларды қайтадан құрсаққа тығуға болмайды. Жараны түскен ішкі орган төңірегінде зарарсыздандырылған салфеткамен немесе зарарсыздандырылған бинтпен жауып қойған жөн. (27 сурет). Салфеткаға жүмсақ мақталы –дәкелі сақина қойып, оны онша қатты тартпай байлау керек. Қарынның жоғарғы бөлігіне зарарсызданған таңғыш тартылады, бұл жағдайда бинттеу төменнен жоғары қарай кезектескен айналмалы жүрістермен жүргізіледі. Құрсақтың төменгі бөлігіндегі байлам сырғып кетеді, сондықтан қарын мен шатқа масақ тәрізді таңу пайдаланылады (28 сурет). Ол қарын төңірегіндегі айналмалы жүрістерден басталады (1-3), содан кейін бинт жүрісі бүйірдің үстінен (4) бүйірдің сыртқы бетімен (6) оны айнала (5) өтеді және одан әрі қарын төңірегінде айналмалы жүрістер қайталанады (7).

27 сурет. Іш- құрсақтың  төменгі 

а) жағына және шатты

б) масақ тәрізді таңу.

Бұттағы жаралар көбіне кіші жамбастың, қан тамырларының, жүйке орімдерінің және жыныс органдарының зақымдануына әкеліп соғады. Көмек көрсету жараға зарарсызданған таңу қолданылады, естен тануға қарсы шаралар қолданылады.

Шат төңірегіндегі жараға Т түріндегі бинттік таңу жүргізіледі немесе бірбайлам көмегімен таңылады (28 сурет).

28 сурет. Бұтты бірбайлам таңуы.

Ең алдымен жараны зарарсызданған салфеткамен жабады, оған мақта қабатын  қояды. Т түріндегі таңу бел төңірегіне бинттен жасалған белдіктің көмегімен  жүргізіледі. Белдікке шат арқылы өткен  бинттің барлық жүрістері бекітіледі.

Бірбайламды пайдаланумен таңу оңай, оның барлық үш шетін бір түйінге  байлайды да, таңуды беріктетіп қояды.

Дененің түрлі  бөліктер-бас, аяқ-қол, кеуде, іш, бұт жараланғанда зарарсызданған таңуды салу жөніндегі практикалық сабақ.

Дененің түрлі бөліктеріне зарарсызданған таңғышты дұрыс салып, өңдеу жөніндегі практикалық сабақ көрнекі құралдарды: диафильмдерді, диапозитивтерді, міскіндерді, стендтерді, плакаттарды, тану материалдарды: бинттерді, жеке таңу пакеттерді, салфеткаларды пайдаланумен сыныпта жүргізіледі.

Зарарсызданған таңуды жүргізу  жөнінде оқушыларды дайындауда негізгі  назар олардың білімдерін жетілдіруге  және практикалық тәсілдерді орындаудағы  медициналық көмек көрсетуде практикалық дағдыларды орнықтыруға аударылады. Әр практикалық сабақтың басында сабақ жетекшісі тәсілдің (қимыл) орындалуын түсіндіреді және көрсетеді, содан кейін оларды үйренушілермен бірге жасайды, нормативті белгіленген уақытта тәсілдердің анық орындалуына қол жеткізіледі. Зарарсызданған таңу тәсілдерін игерудегі жаттығу барысында үйренушілер 2 топқа бөлінеді, олардың бірі көмек көрсетеді де, екіншісі шартты жараланғандар ретінде пайдаланылады. Сабақ барысында үйренушілер ара-тұра орындарын алмастырады.

Сүйек сынуы  туралы түсінік және олардың белгілері. Сыну түрлері, олардың асқынуы. Естен тану және одан алдын ала сақтану амалы.

Сынық — сүйек тұтастығының бұзылуы, қатты қимыл, соққы, биіктен құлау жағдайында пайда болады.

Жарақатты сынықтар жабық (терінің зақымсыздануы жағдайында) және ашық деп бөлінеді (сынған жерде тері зақымданады).

Ашық сынықтар жабығынан қауіптірек, өйткені сынған жердің жұқпалы ауруларға ұшырау және остеомиелиттің (сүйек майының қабынуы) даму мүмкіндігі өте жоғары.

Сүйек сынуының белгілері:

1. Жабық сынық жағдайында:

- сынған тұстың ауырықсынуы;

сынған тұстың ісіңкілеп немесе көгеріп қалуы;

сынған жердегі қауіпсіз қозғалыс;

аяқ-қол функциясының бұзылуы.

2. Ашық сынық жағдайында: