Екіншілікті иммунды тапшылық

Респираторлық аурулармен жиі ауыратындарда Т-жасушалардың (оның ішінде белсенді Т-лимфоциттердің); Т-хелперлердің саны азаяды, секреторлы ІgA деңгейі және мұрын секретіндегі лизоцимнің белсенділігі төмендейді, лейкоциттердің интерферон шығару қабілеті де нашарлайды.

Вирусты инфекциялардың иммунитетке  әсер ететін себептері:

а)    вирустардың иммун жүйесіне тікелей келтіретін әсері, оның ішінде                   ЕВ-вирусының әсері жоғары;

б) вирустар Т-супрессорларды белсендіріп, иммунологиялық реакцияларды жаппай басып тастайды;

в) вирустар лимфоциттердің мембранасын өзгертіп, олардың функцияларын бұзады.

1. Бауыр аурулары және иммундық тапшылық.

Бауырдың диффузиялы аурулары үш топқа бөлінеді: гепатиттер, фиброздар және цирроздар. Жедел және созылмалы гепатиттердің себептері – вирусты гепатиттер (А,В,С,Д, басқалар), арақ гепатиті, дәрі және басқадай улы заттардың әсері. Иммунитет жүйесінің бұзылуы созылмалы активті гепатитте (ХАГ) айқын білінеді. Бұл жағдайда жалпы Т-лимфоциттердің саны аз,               Т-хелперлер көбейіп, Т-супрессорларда азайып, қан сарысуындағы ІgA мен ІgG-қалыптан артық топтасады. Сонымен бірге бауырдың арнайы А антигеніне немесе адам бауырының липопротеидтеріне қарсы антиденелер құрылады, Т-жасушалардың кон-А-демеуші супрессияна төмендеуі, РБТЛ-дің ФГА-да тежелуі, фагоцитоз жүйесінің басылуы байқалады.

Аутоиммундық ХАГ-та қан  айналымында Т-супрессорларды тежейтін иммунды комплекстер пайда болады.

Кейде бауыр циррозының инфильтратында табиғи және антидене бағынышты киллерлік жасушалар табылады.

Т-лимфоциттерінің азаюы  аурудың ауыр-жеңілін көрсетеді,                                     В-лимфоциттерінің денгейінің көтерілуі -  аутоиммунды процесте байқалады. Т-супрессорлар санының көбеюі организмнің  қорғанысының төмендегенін көрсетсе, ал азаюы мен Т-хелперлердің көбеюі-аутоаллергияның дамуын білдіреді. Ауру ағымында жасушалық сенсибилизация пайда болады. Белсенген гепатитте, циррозда арнайы бауыр антигендеріне, гепатоциттердің субклеткалық компоненттеріне және вирустар антигендеріне лимфоциттердің сенсибилизациясы 33-67% ауруларда кездеседі. Бауырдың ауыр зақымдануында иммуноглобулиндердің барлық кластары немесе кейбір түрлері көбейеді. Белсенген гепатитте ІgG, кейде ІgМ көп. Ілкі билиарлық циррозда ІgМ, алкогольмен зақымданған бауырда ІgА көбейеді. Бауыр ауруларының иммунологиялық бұзылыстарында қан сарысуындағы нуклеотидтер азайып-диснуклеотидоз дамиды.

 Бауыр ауруларында  спецификалық иммундық реактивтілігінің  өзгерістері бар. Гепатоцеллюлярлы  ракта қан сарысуында альфа-фетопротеин  пайда болады. Бауырға келген  метастаздық ракта және холангиомада  альфа-фетопротеин (АФП) болмайды. Жедел және созылмалы гепатитте  АФП-ның деңгейі шамалы ғана. Гепатит  А-ның антигені нәжісте пайда  болады, қандағы оның концентрациясы  аз. Ауру басталғаннан кейін 4-аптада  қан сарысуында ІgМ-нен тұратын  антиденелер табылады. Антиденелер  қанда бірнеше ай сақталады. 

Вирусты гепатит В-ның үш антигены бар: үстіңгі (НВsАg), ядролық (НВсАg) және инфекциялық (НВеАg). Үстіңгі НВsАg ерте, клиникалық көрінісі басталғанша қанда пайда болып 2-8 апта бойы қан айналымында табылады. НВsАg-ге қарсы антиденелер реконвалесценция кезеңінің аяғында немесе ауру басталғаннан 3-4 ай өткенде ғана пайда болады. Төменгі титрде өмір бойы сақталады. НВсАg қанда табылмайды, оны тек ауру қызған кезінде бауыр тінінен кездестіреді. Бұл антигенге қарсы антиденелер ерте құрылады. Антиденелер ІgМ құрамында табылса, инфекцияның белсенділігін көрсетеді (вирустың өрбу кезі). Егер антиденелер ІgG-құрамында болса, аурудың сауығу кезі немесе бұрын өткен инфекциялық процесс болып саналады. НВеАg мен НВsАg бір мезгілде, ерте жасырын кезеңінде табылады. Сарғаю кезеңі басталғаннан кейін, бірнеше күн өткенде НВеАg жоғалып, оған қарсы қанда антиденелер шығады. Бұл антиденелердің пайда болуы жедел гепатит В-ның қолайлы өтетінін көрсетеді. Аурудың созылмалы түрінде қанда көп уақыт НВеАg және НВсАg-ге қарсы антиденелер табылады. Антиденелер ІgG-құрамында табылса, вирустық  көбеюі шамалы екенін көрсетеді. Ал антиденелер ІgМ-құрамында табылса, ол инфекцияның белсенділігін көрсетеді.

Вирусты гепатит С – созылмалы гепатит, цирроз дамытады. Гепатит С-ның антигенінің қандағы мөлшері өте аз. Тек вирус РНК-сын ПТР реакциясымен ғана табуға болады.

Антиденелер ауру басталғаннан 6-8 апта өткен соң табылып, қан айналымында көп уақыт сақталады. Антиденелер созылмалы гепатитте 62-77%, біріншілік билиарлы циррозда-11-12%, аутоиммунды гепатитте-33-66%, себебі белгісіз циррозда - 67% табылады.

Антиденелер ІgМ-құрамында табылса, ол инфекцияның белсенділігін көрсетеді, егер ІgG-құрамында болса – бұрын өтіп кеткен инфекцияны көрсетеді.

Вирусты гепатит Д – басқа гепатиттерге  (В және С) қосылып, олардың клиникалық көріністерін ауырлататын гепатит. Вирусты                          Д-гепатитының қосылғанын білу үшін аурулардан оған қарсы антиденелерді табады. Өйткені антигенді табу өте сирек кездеседі. ІgМ-ді                                 табу - инфекцияны, ал ІgG- табу вирус сақтаушылықты көрсетеді. Ауруларға иммуитеті орнына келтіретін  емді қолданатын жағдайлар: созылмалы белсенді бауыр қабынуы (10 апта бойы клиникалық және биохимиялық көрсеткіштері нәтижесіз немесе бауырда цирроз морфологиясы табылған); биохимиялық көріністері белсенген:

а) аланинаминотрансфеза қалыптан 10 есе жоғары;

б) тым жоғары гипергаммаглобулинемия, қалыптан бес есе жоғары (қайталағанда);

в) патологиялық процесте гистологиялық  белсенділік белгілері-орташа немесе ауыр некроз;

г)  препубертанттық жас;

д) арнайы диета пайдаланбайтын ауруда энцефалопатияның жоғы; бауыр  алкоголь ауруының болмауы (Х.М. Вехслер, 1985); Қолданылатын иммундық әсерлі  дәрілер: кортикостероидтар, лейкинферон, интерферонның басқадай препараттары, левамизол, миелопид, кварцетин, дибазол, витаминдер (В₆,В₉,В₁₂,В₁₅,Е,А,С), натрий нуклеинаты, айырша без препараттары, продигиозан, пирогенал, пирацетам, нуклеин алмасуының белсендірушілері (В-топты витаминдері, калий оротаты, метилурацил, пентоксил, рибоксин және басқалар).

2. Герпес вирусты инфекциялар (вирустар әулетінің саны  80-ге жуық), өмір бойы адам денесінде сақталып көптеген әр түрлі  ауруларды иммундық тапшылықты жағдайында дамытады.

                                             

7-кесте. Адам герпес вирустары инфекцияларының

негізгі клиникалық көріністері

Адам  герпес вирустары	Белгілері	Герпес вирустарына байланысты аурулар
Қарапайым герпес  вирустарының І –түрі	ВПГ-1	Ерін герпесі Тері және шырышты қабық герпесі, генитальдық герпес Офтальмогерпес Герпесті энцефалиттер Пневмоцистер
Қарапайым вирусының 2-ші түрі	ВПГ-2	Генитальдық герпес Неонатальдық герпес
Варицелла-Зостер (белдеуше) вирусы	ВВЗ (ВОГ)	Жел шешек Белдеуше герпес
Эпштеин-Барр вирусы	ВЭБ	Жұқпалы мононуклеоз, назофаригеальдық карцинома Беркитт лимфомасы
Цитомегаловирус	ЦМВ	Орталық жүйке жүйесінің туа зақымдануы Ретинопатия Пневмопатиялар Гепатиттер
Адам герпес вирусының 6-және7-түрі	ВГЧ-6 ВГЧ-7	Лимфотропты вирустар, ВГЧ-6 кенет пайда болатын экзантемаға, ал ВГЧ-7-созылмалы болдыру синдромымен байланысты
Адам герпесінің 8-түрі	ВГЧ-8	АИВ-пен ауыратын серонегативті кісілердің Капоши саркомасы ЖИТС-стадиясындағы Капоши саркомасы.

 

Персистенті вирустар инфекциясы 4 түрлі иммунитет тежеуін береді (Вотяков В.И., Коломиец А.Г., 1992): Вирустардың және оның бөлшектерінің лимфоциттер құрылысына және оның қызметіне тікелей әсері; герпесвирустарының Т-, В-лимфоциттерге, макрофагтарға және ЕК-жасушаларына келтірген әсерінен лимфоциттер функциялары әлсіреп, өздері ыдырауы мүмкін.

Кейбір вирустар барлық лимфоциттерге, кейбіреулері арнайы лимфоциттердің субпопуляцияларына кері әсер етеді.

 

8–кесте. Лимфоциттерге тіке әсер бар вирустар (А.Г. Коломиец және басқалар, 1992)

Вирус	Т-лимфоциттері	В-лимфоциттері	К-жасушалары	Макрофагтар
Қызылша	+	+	+
HTLV-1	+	+
АИВ-1-2	+			+
ЦМВ	+	+	+	+
ВЭБ	+	+
ВПГ	+			+

 

Ескерту: HTLV-1-адам лимфотропты вирусының 1-түрі.

Вирустың немесе жасушалық  ертінді факторларының иммундық жүйесіне тежегіштік әсері бар.

Вирустар (ВПГ, ЦВГ, ВГЧ-6, АИВ, поливирус, шешек вакцинасы, денеге және басқалары) макрофаг жүйесін зақымдайды.

Жоғарыда келтірілген өзгерістердің салдарынан  иммун жүйесі жұмысының дисбалансы дамиды.

ЦМВ экспериментте 8 күнге  дейін бауырда сақталып, онда ошақты некроздар пайда болады. ЦМВ-Т- және В-лимфоциттердің, макрофагтардың, көкбауырдың жетілмеген мононуклеарларын зақымдайды. Макрофагтардың зақымдануы ИЛ-1-дің, интерферон секрециясын бұзады (RodgersL.A. 1985). Реттеуші Т-жасушалардың зақымдануы ИЛ-2-нің синтезін және жасушалардың ИЛ-2 байланыс – қатынасын нашарлатады. Хелпер-супрессор индексі азаяды, ЦМВ-инфекциясында жасушалық иммунитеттің төмендеуі көп мүшелердің зақымдануына да байланысты. Клеткалық иммунитет тапшылығы бар адамдарда ЦМВ зәрмен шығып жатады (Савицкий Г.И. 1984). Оларда ЦМВ - инфекциясы латентті жүреді (Демидова С.А.1982). Қазіргі уақытта ЦМВ - инфекциясы иммунды тапшылығын беретін жұқпалар тобына жатады.

Ересектерде ЦМВ-жұқпасы  созылмалы аурулары бар адамдарда, гемотрансфузия, трансплантациядан  кейін, қатерлі ісіктерде, цитостатикалық және кортикостероидты препараттармен емдегеннен кейін, олардың асқынулары ретінде екіншілік ауру болып  қосылып, кейбір жағдайда кісі өліміне  әкеледі.

3. Бактериальды  инфекциялардың салдарлық иммундық  тапшылықтар  

Бактериальды инфекциялардың иммунитет өзгерістері әрбір  инфекцияның ерекшелігіне қарай  әр түрлі.

• Туберкулездің ұзаққа созылған немесе денеге жайылған түрінде              Т-лимфоциттері қалыпты немесе азайған, тері сынама көрсеткіштері төмен. В-лимфоциттерінің деңгейі қалыпты. Иммуноглобулиндердің саны қалыпты немесе көбейген. РБТЛ-дың ЛПС-қа беретін реакциясы, иммундық комплекстер концентрациясы, IgE және секреторлық IgА деңгейіде, мононуклеарлардың кенеттен ИЛ-1 синтезі де жоғары. Туберкулезге қолданылатын емнің иммунитетке оң әсері жоқ. Сондықтан туберкулездің емінде міндетті түрде иммунитеттің Т-звеносын көтеретін айырша без препараттарын, натрий нуклеинат, т.б. пайдаланған жөн.
• Бруцеллезде макрофаг – нейтрофилдер жүйесінің қызметі әлсіреген. Бруцеллалар макрофагтар ішінде ұзақ уақыт тірі сақталып көбеюінен баяу жүретін аллергиялық реакция дамиды. Сол себептен иммундық тапшылық қалыптасып, ауру созылмалы түрге көшеді.

Бруцеллездің жедел және жеделдеу түрінде улану сүйек  миының қызметін нашарлатады (Беклемишев Н.Д. 1965). Нейтропения дамып фагоцитарлық реакциялардың және басқадай бейспецификалық  қорғаныс факторларының дәрменсіздігін береді.

Бруцеллалар денеге тараған  кезеңінде барлық иммундық жүйе органдарына  орналасып, оларды зақымдайды да бруцеллез  иммундық жүйесі инфекциясына ұқсас  ауруға айналады. Жасушалық  иммундық жүйесін тексергенде  Т-лимфоциттері, оның ішінде СД4-Т-лимфоциттері, Т-киллерлер  азайған, ал СД8-Т-лимфоциттері қалыптан жоғары. Осы жасушалық иммунитет  тапшылығы созылмалы бруцеллезде  тұрақты. Созылмалы бруцеллезде  митогенге және бруцеллинге лимфоциттер  өнімдері азайып, лимфоциттер қызметінің әлсірегенін (тежелген) көрсетеді.

Антибиотикотерапия иммундық бұзылыстарды қалпына келтірмейді  және иммунитет көтеретін қосынды  дәрілерсіз жақсы нәтиже болмайды.

Пайданылатын препараттар: витаминдер, айырша без және интерферон препараттары т.б..

• Жыныстық хламидиоз бастапқы кезінде жалпы иммунитеттің, оның ішінде В-жүйесінің белсенуімен жүреді. Хламидийлердің торша  ішінде ұзақ сақталуымен аурудың созылмалы жүруімен жиі дамитын асқынуларынан   салдарлық жасушалық иммундық тапшылық пайда болып, оған гормональдық бұзылыстар қосылады.
• Токсоплазмозда жасушалық иммунитеттің маңызы зор. Ауру негізінде созылмалы жүреді. Нейтропения-фагоцитоз басылған. Тұрақты ЖСБТ (баяу жүретін гиперсезімталдық), гранулемалар дамуы қоздырушылардың ұзақ уақыт жасуша ішінде сақталуына байланысты. Т-лимфоциттерінің азаюы көбінесе хелперлерге байланысты, супрессорлар көбейген. Жасушалық иммундық тапшылықтың емі керек.
• Дизентериямен ауырғандардың жедел стадиясында жалпы Т-жасушалары азайып, Т-супрессорлар көбейген. Т-лимфоциттері қызметі (тері сынамасым<span class="List_0020Paragraph__Char" style=" font-fam