Тыныс алу мүшелерін тексеру әдістері

а)бронхпен қатысы бар кавернаның үстінде

б)ашық пневмоторакста.

Өкпені тындау (өкпе аускультациясы)

Өкпені белгілі бір реттілкпен тыңдайды (3-сурет). Тындауды өкпенің ұштарынан бастайды. Одан кейін кеуденің алдың, қолтық астын, жауырының үстін, жауырын аралығын, ең сонында жауырыннан төменгі кеңістікті тыңдайды. Өкпені тындағанда симметриялы жерлердің дыбысьш салыстырып тындау керек. Стетоскоптың қалқанын қабырға арасына қойып тыыдау керек.

Тыныс алу мүшелеріыің қызметінен туатын барлық дыбыс негізгі дыбыстар (шулар) және қосымша дыбыстар болып екі топқа бөлінеді.

 

Негізгі тыныс дыбыстары

Везикулалық тыныс. Демді ішке алғанда альвеола керіледі де, демді сыртқа шығарғанда босансиды. Осы қимылдарға байлаыысты альвеола қабырғасының керілуі мен тербелісінен туатын дыбыс везикулалық не альвеолалық тыныс деп аталады. Ол «Ф« әрпін ауаны ішке тартып айтқанда иайда болатын дыбысқа ұқсап, ұүлаққа жұмсақ естілетін дыбыс. Везикулалық тыныс демді ішке алудың ұзақ бойында және демді сыртқа шығарудың бірінші үштен бір ұзақтығында естіледі. Сондықтан оның демді ішке алу бөлігі (компоыенті) үзақ та, ал демді сыртқа шығару компоненті қысқа. Жоғарыда көрсетілгендей, везикула тынысының пайда болуы демді ішхе алғанда, ауаның альвеолаға кіруіне, ал демді сыртқа шығарғанда ауаның кішкене бронхтар арқылы сыртқа қарай қозғалысына байланысты. Везикула тынысын кеуде қабырғасыньщ өкпеге тақалып жатқан барлық жеріяің үстінен естуге болады. Бірақ ол буғана астыида, қолтықта және жауырын астында аыығырақ естіледі. Себебі бүл жерлерде кеуде қабырғасы жүқа болып келеді.

Везикула тынысының өзгерістері. Везикула тынысының физиологиялық және патологиялық өзгерістері болады (4-сурет).

Везикула    тынысының    физиологиялық    өзгерісіне    оның

күшеюі мен әлсіреуі жатады. Везикула тынысының қалыпты жавдайдағы күшеюі дене қызметі кезінде, арыктағанда жәые астсниктерде байқалады. Оның әлсіреуі тері асты шелі көбейгенде және кеуде мускулатурасыыың нығыздалып, жетілгенінде байқалады.    

  Везикулалық тыныстың физиологиялық өзгерістері кеуде сарайының барлық жерінде бірдей болады. Патологиялық жағдайда везикула тынысының күшеюі, әлсіреуі не жойыльш кетуі мүмкін.

Патологиялық өзгерістің физиологиялық өзгерістен айырмашылығы ол кеуденің бір жағынан не өкпенің бір бөлігінің үстінен ғана естіледі.

Везикула тынысының патологиялық күшеюі тыныс алудың бір ые екі фазасыыың үлғаюына байланысты.

Везикула тынысының тынысты шығару фазасының ұзаруы, күшеюі, кішкене (ұсақ) бронхтардың тарылғанынан демді шығаруға кедергі туатынына байланысты. Ұсақ бронхтардың тарылу себептері: бронхит және тыныс демікпесі.

Везикула тынысының демнің екі фазасының ұлғаюының күшеюі:

1. Бір өкпе өзінің қызметін тоқтатқанда, екінші өкпенің дем алысының компенсациялық күшеюінен (бір жақты пневмосклероз, бір өкпені алып тастау);
2. Бронхтың   одан   әрі   тарылғанынан   (бронхит, тыныс демікпесі);
3. Өкпе  тканінің тығыздылығынан  везикула тынысының кеуде  бетіне   өтуінің  жақсаруынан   (броыхоішевмония) болады. Демді    ішке алу және  сыртқа шығару фазаларының ұзаюынан және олардың қатаң естілуінен туатьш дыбыс  қатқыл дыбыс деп  аталады. Ол бронхтардың  өте  тарылғанынан  және   өкпенің  түйін-түйін болып тығыздалғанына байланысты  (бронхопневмония) туады.

Тыныс түрлерінің схемалық өрнегі:

1. Везикула тынысы
2. әлсіреген везикула тынысы    
3. күшейген везикула тынысы
4. бронх тынысы
5. әлсіреген бронх тынысы    
6. күшейген бронх тынысы
7. тегіс емес тыныс
8. үзілме тыныс

 

Везикула тынысының әлсіреуі

1.Ауаның альвеолаға жеткіліксіз келуінен (жоғары тыныс жолдары мен  ірі бронхтардың саңылауларының бөтен дене, не ісікпен жабылуы) болады.

2.Өкпенің жеткіліксіз кеңуінен болады:

а) өкпе   эмфиземасы,  

б) пневмоеклероз,  

в) іш   қуысы қысымының өсуі.

3.Тынысты кеуде бетіне  жеткізуге кедергілер  пайда болуында  (пневмоторакс, гидроторакс, плевра  беттерінің қалыңдауы) кездеседі.

Везикула тынысының жойылып кетуі

1. Бронхтың толық бітелуінен (обтурациясының);
2. Плевра қуысында сұйықтық пен ауаның  өте көп жиналған салдарында болады.

 

Бронх (трахея не көмекей) тынысы

Дем алғаи кезде дауыс саңылауы арқылы өткен ауаныц: әсерінсн туатын дыбыс желбезегінің тербелісінен пайда болады.

Демді сыртқа шығарғанда дауыс саңылауы тар болатыидықтан бұл фазада пайда болатын дыбыс та үзағырақ және қатаіі болып естіледі (4-сурет). Сондықтан да демді сыртқа шыгару фазасы бронх тынысында демді ішке алудан гөрі үзағырақ болады, оның естілуі де қатандау және демді сыртқа шығарған кезде айтқан "X" әрпінің естілуін еске түсіреді.

Қалыпты жағдайда бронх тынысын трахея, көмей үстінен және үлкен бронхтың кеуде сарайы қабырғасына тақалған жерлерінде (тес тұтқасы, арқада VII мойын және III-IV кеуде омыртқаларының аралары) тындауга болады. Кеуденің басқа жерінде бронх тынысыиың естілмейтін себебі-ол көмейден альвеолаға дейін бронх арқылы тарайды да, альвеолада сөніп қалады.

Бронх тынысының везикула тынысы орнында (яғни өзіне тән емес жерде) пайда болуы патологиялық бронх тынысы деп аталады. Патологиялық бронх тынысы екі жағдайда пайда болады:

1.Тығыздалған өкпеге  бронх тіреліп тұрса, бұндай жағдай:

а)өкпе қабынғаыда;

б)компресті ателектазда

 в) екпе инфарктісінде кездеседі (тығыз және дауысты жақсы өткізеді)

2.Бронхпен  қатынасатын  ауалы   қуыс  барында (өкпе  абсцессі,   туберкулез  кавернасы,  бронхэктаздар). Бронх бойымен тарап  келген   бронх   дыбысы   қуыс   арқылы  ешқандай   кедергісіз   кеуде   бетіие   өтетіндіктен   пайда болады.

Бронх тынысының ерекше түрлеріне амфора жөне металл тынысы жатады. Амфора (amfora-мойыны тар ыдыс, құмыра) тынысы іші бос бөтелкенің ауызынан үргенде пайда болатын дыбысты еске түсіреді. Жұқа қабырғалы ауасы бар үлкен қуыстар үстінде естіледі.

Металл тынысы бронхпен қатынасы бар пневмоторакстің үстінен естіледі. Металл тынысының күшті де жоғары болуы қуыс ішінде туатын резонансқа байланысты.

Аралас, бронхвезикула тынысы қалыпты жағдайда оң жақ өкпе ұшының түсынан естіледі. Оның демді алу компоненті везикула тынысын, демді сыртқа шығару компоненті бронх тынысынан тұрады.

Қосымша дыбыстарға сырылдар, крепитация, плевра үйкелісінің дыбысы.

Сырыл деп бронх ішімен ауаның және секреттің қозғалысынан пайда болатын дыбыстарды (шуды) атайды. Сырыл құрғақ сырыл және ылғалы сырыл болып екі түрге бөлінеді.

Құрғақ сырыл бронх ішінде жабысқақ (құрғақ тәрізді) секрет жиналғаннан пайда болады.

Клиникалық тұрғыдан құрғақ сырыл ысқырықты, ызылды және сытырды еске түсіреді. Ішінде сырыл пайда болатын бронхтың калибріне қарай құрғақ сырыл бас дыбысы тәрізді және дискант дыбысы тәрізді болып екіге бөлінеді.

Құрғақ сырыл бронхит пен тыыыс демікпесіне тәи. Сонымен қатар, оң жақ өкпе үшының түсында құрғақ сырылдың тұрақты естілуі туберкулезде байқалады.

Ылғалды сырыл бронх ішінде сұйық секрет жиналғаннан пайда болады. Сұйықтық арқылы ауа толқыны өткенде пайда болатын көпіріиіктер жарылғанда туатын дыбыс (судың бүлкілін, көпіршек жарылуының дыбысын, сыртылды еске түсіреді) ылғалды сырылға жатады.

Ішінде ылғалды сырыл пайда болатын бронхтың мөлшеріне қарай сырыл ірі көпіршікті, орта көпіршіктер жөне ұсақ көпіршікті больш бөлінеді. Ірі көпіршікті сырьш ірі бронх ішінде және ішінде сұйықтық бар қуыстарда пайда болады. Бұндай ауруларға бронхэктазия ауруы, өкпе іріддігі, каверналы туберкулез және өкпе шемені жатады. Орта көпіршікті сырыл орта калибр бронхта (бронхит), ұсақ көпірілікті сырыл кішкене бронхта (бронхиолит, бронхопневмония) пайда болады.

Крепитация. Альвеола ішіңце аздап сұйық пайда болса, демді сыртқа шығарғанда оның қабырғалары бір-бірімен жабысады. Демді ішке алғанда олардың бір-бірінен ажырасуынаы туатын дыбыс крепитация деп аталады. Крепитация альвеолада демді ішке алған кезде ғана пайда болады да, естілуіне қарай бір текті сытыр дыбысты еске түсіреді.

Крепитацияның ұсақ көпіршікті ылғалды сырылдан айырмашылықтары:

1.Крепитация  тек демді ішке алғанда ғана  естіледі. 
Ұсақ көпіршікті сырыл демнің екі фазасында да естіледі.

 2.Крепитация жөтелден кейін өзгермейді; сырыл жөтелден   өзгеріс береді.

Плевра үшселісінің шуы. Әр түрлі патологиялық процестердің әсерінен плевра беттерінің тегістігі бұзылып, адыр-бүдыр пайда болады пемесе плевра беттері кебуі мүмкін. Аталған себептердің әсерінен плевра беттерінің бір-бірімен үйкелісуіне жағдай туады. Ал, плевра беттерінің үйкелісі әр түрлі дыбыс (жұмсақ тегіс матаның үйкелісі, тырнау, тықыр, қағаздың сыбдыры, қардың сықыры сияқты) тудырады. Плевра үйкелісінің дыбысы демнің екі фазасында да естіледі. Оның себептері:

1. Құрғақ плеврит

2. Плевра беттерінің туберкулезі
3. Плевра ісіктсрі
4. Крупозды пневмония (плевропневмония)
5. Организмнің сарығуынан болатын плевра беттерінің құрғауы

6.Уремияда   (бүйрек   шамасыздығы)   азот   қоспаларының плевра беттеріне  шегуі.

Плевра үйкелісі шуының крепитациядан айырмашылығы:

1.Плевра үйкелісінің  шуы демнің екі фазасында да  естіледі, ал  крепитация тек демді  ішке алған кезде ғана естіледі:

2.Қабырға  аралығын  стетоскоппен  қысқан  сайын  плевра үйкелісі ұлғая  түседі де, оған сәйкес шу да  ұлғаяды;

3.Науқас  адам  алдын  ала ауыз,  мұрнын жауып  ішін  бір тартып, бір босатқанда  плевра үйкелісінің шуы сақталады  да, крепитация жойылып кетеді. Себебі  бүл тәсілде ауаның альвеолаға  кіретін мүмкіншілігі жоқ.

Плевра    үйкелісішуының  ұсақ    көпіршікті    сырылдан айырмашылығы:

1.Плевра пгуы жөтелден  кейін өзгермейді, ал сырыл өзгерід  түрады.

2.Плевра үйкелісінің  шуы стетоскоппен басқаннан күшейеді, ал сырылдың күші өзгермейді.

3.Жоғарыдағы тәсідді  қолданғанда, плевра үйкелісінің  шуы сақталады   да,   сырыл   жойылып   кетеді   (бронхқа   ауа кірмегендіктен).

Бронхофония-аускультация жолымен анықталатын дауыстың бронхтан кеуде үстіне тарауы.

Бронхофония пайда болу жолы дауыс дірілінің пайда болуымен бірдей. Айырмашылығы -дауыс дірілі пальпация төсілімен, бронхофония -аускультация тәсілімен анықталады.

 

Қосымша әдістер

Аспапты әдістер

1. Лабораториялық әдістер
2. Дәрігерлік  манипуляциялар   (плевра  және  лимфа   безі пункциялары).

Аспаптық әдістерге жататындар

1.Рентгенологиялық әдістер:

а) рентгеноскопия 
б) рентгенография 
в) бронхография 
г) флгорография 
д) томография 

2.Эндоскопиялық әдістер:

а) трахеоброихоскопия 

  б) торакоскопия

3.Функциональды әдістер:

а) спирометрия 
б) спирография 
в) пневмотахометрия 
г) пневмотахография 
д) оксигемометрия 
е) оксигемография

             ж) капнография

Рентгенологиялық әдістер:

Адам денесі арқылы рентген сәулелері өткеннен экранда пайда болатын бейнені байқайтын тәсіл рентгеноскопия деп аталады.

Рентген сәулелері түскеннен пайда болатын фотографияға түсіру тәсілі рентгеиография деп аталады.

Флюрография. Кеуде мүшелерінің реытгендік бейнесін кішкене фотосурет етіп түсіруді флюрография дейді.

Бронхография - бронхтың ішінде рентген сәулелері өтпейтіи заттар жіберіп, бронх тарамдарьшың рентгендік суретін түсіру.

Томография - кеуде бетінен әр түрлі қашықтықтағы екпенің рентген бейнесін суретке түсіру.

Эндоскопиялық әдістер:

Трахеобронхоскопия. Трахея мен бронхтың ішкі бетіи әдейі қүрал бронхоскоппен қарауды трахеобронхоскопия дейді. Бүл тәсіл трахея және бронх ішіндегі өртүрлі патологиялық ироцестердің диагнозын қоюға көмектеседі.

Бронхоскоп көмегімен бронх жәие трахеяиың кілегей қабығының биопсиясын жасайды.

Торокоскопия - торокоскоп көмегімен плевра қуысын қарау.

Функциональды әдістер

Спирометрия - спирометр көмегімен өкпе көлемдерін өлшеу.

Спирография -тыныс көлемдерін және өкпе желденуі көрсеткіштерін сызық түрінде жазу.

Пневмотахометрия. Демнің көлемдік жылдамдығьш өлшеуді пневмотахометрия деп аталады. Демді сыртқа шығарудың көлемдік жылдамдығы еркектерде 5-8 л/с, әйелдерде 4-6 л/с шамасында болады.

Пневмотахография тәсілімен өкпенің жазылғыштығын, эластикалығын (серпінділігін) кедергісін, демді жай және тездетіп алғандағы ауа толқынының көлемді жылдамдығын қағазға жазады.

Лабораториялық әдістер:

Қақырықты зерттеу. Тексеруге ертеңгі қақырықты алу керек. Қақырыққа сілекейді араластырмай алу керек. Егер қақырық аз болса, оны бірнеше сағат не бірнеше тәулік бойында жинаған жөн.

Қақырықты макроскопиялық және микроскопиялық жолмен тексереді.

Макроскоииялық тексеру кезінде қақырықтың көлеміи, түсін, иісін жөне түрін анықтайды.

Қақырықты микроскопия жолымен қарау үшін қақырықтын екі түрлі (боялған және боялмағаы) препараттарын дайындайды.

1.Қақырықтың лейкоциттердің, оның ішінде нейтрофил лейкоцитінің  көбеюі, қақырықтың іріңді түрін  көрсетеді. Тыныс демікпесінің     ұстамалы  кезінде бөлінген қақырықта  эозинофил көп болады.