Биопрепараттар мен вакциналардың сапасына қойылатын

Диагностикалық  иммунды қан сарысуы мен иммуноглобулиндерді жануарларға сәйкес келетін антигендермен гипериммундеу жолымен алады. Көп жағдайда қан сарысулардың продуценттері ретінде зертханалық жануарлар, тауық және жылқылар болып табылады. Диагностикалық қан сарысулары тек бір ғана антигенге бағытталған телімді антигендерден тұрады. Диагностикалық қан сарысулары ауру қоздырғыштарының патогенді материалдарын (сібір жарасы) анықтауда қоздырғыш инфекциясының түрін (сератоп, сератин) анықтау мақсатында қолданылады.

Диагностикалық  антиген мен аллергендер.

Диагностикалық  антигендерді – дайындау әдісімен принципі инактивирленген вакциналармен аналогты ұқсас болып келеді. Антигендер өз құрамында өлтірілген толық микроб жасушалары немесе экстрактарынан тұратын сәйкес микрооганизмдерден алады.

Аллерген диагностикалық препараттары бактерия массасының экстрактысымен сипатталады. Көрсетілген препараттарды түрлі аурулардың аллергиялық балауда қолданды, олар туберкулез, паратуберкулез, бруцеллез, сібір жарасы және т.б. Аллергендерді арнайы ортада бактерия культурасын өсіруді, кейін культураны автоклавта стерильдейді, 1/10 көлемде буландырады, бактериологиялық фильтрмен сүзеді, 50% глицеринді қосады.

Бактериофагтар – бактерия вирустары. Бактериофагтар бактерия жасушаларын инфекцирлеуге қабілетті, сондай-ақ онда репродукцияланып, көптеген ұрпақтар түзіп, бактерияларды лизиске ұшыратады. Бактериефагтардың иелеріне эшериха мен салманелла, стафилокок, стрептокок және т.б. микроорганизмдер жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 Бактерияларға  қарсы вакциналар 

 

Белсенді иммунитет түзетін  вакциналар телімді балауда төмендегңдей топтарға бөлінеді: тірі вакциналар инактиверленген, химиялық, анатоксинді және т.б.

Тірі  вакциналар инфекциялық аурулардың алдын–алудың эфективтік құралы. Ресейде адам баласы үшін 40-тан астам вакцина түрі, ал жануар үшін 200-ден астам вакцина өндіріледі. Қазақстанда бірнеше, әртүрлі вакциналар өндіріледі. Мысалы: құтырық, яшура, құстың инфекциялық бронхитіне қарсы және т.б. вакциналар. Вакцинаның барлық түрі қойылған талаптарға сай өндіріледі, бірақ олда әлі де болса дамытуды талап етеді.

Тірі вакциналарды вируленттілігі әлсіретілген микроорганизм штамдарынан  дайындайды. Бұнда қойылатын негізгі  талап - ұрпаққа берілетін аверуленттіліктің  тұрақты болуы. Мұндай микроорганизмдер штамдарын организмге енгізгенде, олардың  көбеюі қажет.

Тірі вакциналар түрлік қоректік ортада өсірілген микроорганизмдер штамынан тұрады. Олар антиверуленген жасанды немесе табиғи жағдайда қоздырғыш негізінде тағайындайды. Аттенуирленген вирус және бактерия штамдарын кенді инактивациялау жолымен алады. Сондай, тірі вакцина штамдары енгізген орында көбейіп, сол жерде сақтауға қабілетті, бұл патогенді микроорганизм штамына иммунитеті түзеді.

Тірі вакцинаның артықшылықтары: Мықты және ұзақ мерзімді иммунитет түзеді. Бір ғана вакцинаның инъфекциясы жетеді. Қарапайым әдіспен енгізіледі, құрғақ иофильденген түрде шығады. Сондықтан ұзақ уақыт сақтауға болады және қатырғанда белсенділігін төмендетпейді. Құрамында консерванттары жоқ.

Өлтірілген  вакциналар. Оларды вирулинтті инактиверленген вирус және бактерия штаммынан дайындалады. Инактивацияға келесідегілерді қолданады:

- Жылыту. Формалин, ацетон, спиртпен өңдеу. Вакциналарды кептіру препаратының жоғарғы тұрақтығын қамтамасыз етеді.

- Артықшылықтары: ІІ рет енгізгенде тұрақты иммунитет түзеді. Парентеральді енгізу.

Химиялық  вакциналар: Химиялық әдіспен алынған антигендерден тұрады. Химиялық вакциналар галагенді болмайды. Кейбір жағдайда оларды дайындау үшін микроорганизмдердің рибосомалық фракциялары қолданылады.

- Артықшылықтары: Реогенттілігі төмен, үлкен мөлшерде көптеп енгізуге болады. Вакциналардың әсерлігі адъюванттармен күшейтілген. Сыртқы ортаға тұрақтылығы (төзімді) болып келеді.

Анатоксиндер: Экзотоксинді микробтардан дайындайды, дайындау барысында формалинмен өңделеді. Иммуногендік және антидене түзу қабілетінен айырылмайды.

2.2 Вирустарға  қарсы вакциналар

 

Қазіргі уақытта вирустық препараттарды өндіру мен бақылауда жасуша өсіндісі, тауық эмбрионы, зертханалық және ауылшаруашылық жануарларды кеңінен қолданылады.

Жасуша  өсіндісі. Вирусология мен вирус ауруларының диагностикасын ұлпа мен жасушаны культиверлеу әдісін енгізу тек вирустардың мазмұнын тереңінен түсіндіріп қоймай, сонымен қатар түрлі аурулардың этиологиясын түсінуге және вирустарға қарсы жоғары әсерлі вакциналарды шығаруға мүмкіндік ашты.

Дж. Эндерс полилмелит вирусының  жасуша культурасында көбею қабілетін анықтады, сонымен бұл жүйе вирусологияда кеңінен қолданыла бастады.

Жасуша өсіндісі әдісінің негізі мынада: клиникалық белгілері  көрініп өлген жасушалардың ұлпаларын не жасушаларын тез арада алып, оларды қоректік ортаға салады, бұл ортада жасушаның өмірсүргіштігі сақталуға жағдай жасалуы керек.

Басқа әдістермен салыстырғанда  ұлпа өсіндісі әдісі арзан болып келеді, сондықтан да оны көптеп қолдануға болады.

Өндірістік вакциналар мен  вирус штамдарының сапасы, олар репродукцияланатын субстраттың сапасымен байланысты, осы мақсатта биологиялық модельді іріктеу өте маңызды, кейде иммунді міндеттерді атқарады. Бірінші көптеген вирустардың балауы мен диогностикасының препараттарын шығаруда және оларды бақылауда жасуша өсіндісі әдісі маңызды роль атқарады. Ұлпа өсіндісі таза вирустарды алуға мүмкіндік береді, бұл серологиялық реакциялардан қан сарысулары мен антигендерді дайындауға маңызды. Вирустарды сериялы пассаждаудың көмегі мен аттенуирленген штамдарды алуға болады, бұл вакцина өндіруде жарамды.

 

 

2.3 Заманауи вакциналар  

 

 Заманауи вакциналогияның негізі иммунитеттің жасушалық және молекулярлық механизмінің дамуын меңгеру болып табылады. Болашақтың вакциналарына мыналар жатады: генді инженериялық вакциналар, пептидті синтетикалық вакциналар, ДНҚ вакциналары, жаңа комплексті вакциналар, топтық және жеке вациналар , және т.б.

Организмге енгізілген вакцинаға  иммунды жауаптың күшін болжау өте қиын. Иммунды жауап барлық антигендерге түзіледі, бірақ ол бір вакцинаға жақсы әсер беруі мүмкін, ал екінші вакцинаға әсері төмен болып иммунды жауап дұрыс түзілмейді. Міне сондықтан да иммунды жауапты алдан ала болжау қиындыққа соғады.

 

Рекомбинантты вакциналар. Генді инженериялық вакциналарды шығару тірі аттенуирленген вирус, бактерия, ашытқы немесе эукариот жасушалардың геномына вакцинаға бағытталған протективті антиген қоздырғышының кодталуын түзетін ген қойылады. Вакцина ретінде in vitro культивтрлеуде түзілген модификацияланған микроорганизмдер немесе протективті антигендер қолданылады.

Дайын антигеннен дайындалатын гепатитке қарсы В вакцинасы  рекомбинанты вакцинаға мысал бола алады. Рекомбинанты өнімнің құрылымы табиғи антигендермен бірдей бола бермейді. Бұндай өнімнің иммуногендігі төмендетілуі мүмкін.

Бактериялық рекомбинанты вакциналарды шығару технологиясы жоғарыдағылармен ұқсас. Негізгі кезеңі токсикалық емес формадағы иммуногенді кодталатын антигендердің гендерін клондау  болып табылады.

Қазіргі уақытта дифтерин, синектік таяқша токсині, сібір таяқшасының  гендері клондалуда. Бактериялық  вектордың тасығыштары ретінде  БЦЖ, Vibrio cholerae, E. coli, Salmonella typhimurium қолданылады. Мысалы, E. сoli негізінде көптеген энтеральдық вакциналар шығарылды.

Гендік инженериялық вакциналардың  мысалы ретінде көп компонентті  диареялық инфекцияға қарсы вакцинаны  келтіруге болады. Болашақта түрлі  медиаторлы иммунды жауапты бақылайтын векторларды қолдану ұсынылып отыр.

Синтетикалық  пептидті вакциналар. 1974 жылы алғаш рет М.Села жасанды жолмен пептидті алуды, яғни жұмыртқа лизоциміне антиденелердің түзілуін сипаттады. Белгілі бір жағдайларда синтетикалық пептидтердің иммуногендін құрылымы табиғи антигендермен бірдей болуы мүмкін. Жақсы иммунды жауапты тудыру үшін кем дегенде синтетикалық антигеннің құрамында сегіз амин қышқыл қалдығы болу керек, ал детерминантты антигеннің құрамына үш немесе төрт амин қышқылдары кіру мүмкін. Мұндай детерминанттың ең аз салмағы шамамен 4000 Д құрайды.

Биотехнолог ғалымдар келесідей  жасанды антигендерді алды:

 • α - амин қышқылдарынан тұратын , линиялық полимерлер;

 • амин қышқылдары мен пептидті конъюгаттар, гомополимерлер;

 • полисахаридтер табиғи антигендермен ұқсас.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Микрокапсулалы вакциналарды алу технологиясы

3.1Вакциналар(Vaccines) – егілен адамдар мен жануарлар ағзасында белсенді иммунитет тудыруға арналған препараттар. Олар биологиялық препараттар болып табылады және ағзаға енгізгенде белгілі бір ауруға қарсы қорғаныстық иммунитетті индукцялайды. Әрбір вакцинаның негізгі әсерінің бастамасы иммуноген болады. Олар ауру қоздырғышының компоненттеріне ұқсас химиялық құрылымдарға ие болатын және иммунитет пайда болуына жауапты корпускулярлы немесе еріген субстанция.

Иммуногеннің табиғатына байланысты вакциналар мынадай топтарға бөлінеді: дайындау барысында бүтінділігін сақтайтын, бактериялар мен вирустардан  тұратын микроб немесе вирион маұсатты, микроорганизмнің тіршілік әрекетінен пайда болған өнімдерден немесе оның интегралдық компоненттерінен тұратын, субмикробты немесе суб вирионды вакциналар , арнайы жасушалық жүйелерде жасалған, құрамында микроорганизмнің жеке гендер экспрессиясының өнімдері болатын гендік инженерлік вакциналар, химерлі немесе векторлық вакциналар, яғни қорғаныштық ақуыз синтезін реттейтін ген зиянсыз микробқа енгізіліп, микроб арқылы егілген ағзада сол ақуыз синтезделеді, тікелей химиялық синтезделген, қорғаныштық ақуыздың химиялық баламасы иммуноген болатын, синтетикалық вакциналар өз алдында микроб мақсатты вакциналар инактивтендірілген, яғни тіршілігі жойылған жәнеаттенуирленген, яғни тірі болып бөлінеді.Біріншілерде микроорганизмнің патогендік қасиеттері химиялық, термальдық немесе басқа да микробтық өңдеу арқылы жойылған, басқа сөзбен айтқанда, иммунизациялау белсенділігі сақталған, бірақ ауру қоздырғышы өлтірілген. Екіншілерде вируленттілік фенотипіне қайта оралмайтын, яғни реверсяланбайтын, микроорганизм геномында терең және тұрақты өзгерісткр арқылы патогендігі жойылған. Тірі вакциналар нәтижелігі  ақыр аяғында аттеуирленген микроорганизмнің егілген ағзаның тікелей ұлпасында иммунологиялық белсенді компоненттерді өңдіріп, көбею қабілетінен анықталады. Өлтірілген вакциналарды қолданғанда, иммунизациялау нәтижесі препарат құрамында болатын иммуноген мөлшерінде тәуелді болады, сол себепті толық иммуногендік стимулдар алу үшін микроб жасушаларын немесе вирус бөлшектерін тазарту мен концентрациялау керек. Инактивацияланған немесе басқа да репликацияланбайтын вакциналардың иммунизациялау нәтижесін арттыр үшін, иммуногенді ірі молекулярлы химиялық инертті полимерлерде сорбциялап, адъюванттар қосып, яғни ағзаның иммунды реакцияларын ынталандыратын заттарды қосады, сонымен қатар иммгенді баяу таралатын, өте ұсақ микрокапсулаларға енгізу арқылы вакцинаны егілген жерде депонирлеп, иммуногенді стимулятор әрекетін тудыру, яғни пролонгациялау.

 

 

 

 

 

3.2Микрокапсулалы вакциналар компоненттері.вкциналар негізін протективті анигендер құрайды, яғни арнайы иммунды жауап дамуын қамтамасыз ететін бактериальды жасушадан немесе вирустың кішігірім бөлшегінен тұрады. Олар микробты жасушалармен байланысты  (көкжөтел таяқшасы, стептококктар және т.б.) және олармен секрециялануы мүмкін (бактериалды токсиндер), ал виуста вирионның супкркапсидінің беткейлік қабаттарына басым орналасады.Негізгі әрекеттесуші бастамамен қатар, вакцина құрамына басқа да компоненттер-сорбент, консервант, толықтырушы, стабилизатор, арнайы емес қоспалар ене алады.Бүкіл әлемде жасалатын вакциналар құрамында консерванттар болады. Олар бактериалды контаминация, яғни транспортировка кезінде микрожарықтар пайда болу кездерінде препараттың стерильдігін қамтамасыз ету үшін белгілеген. Консерванттар керектігі ДДСҰ кепілдемелерінде көрсетіледі. Ал стабилизатор мен толықтырушылар ретінде вакцина өндірісіне тек адам ағзасына енгізуге жіберілген заттар қолданылады.

3.3Вакциналар классификациясы

Инактивацияланған (өлі) вакциналар.

Инактивацияланған вакциналарды микроорганизмдерге химиялық немесе жылу әсер ету  арқылы алады. Мұндай вакциналар едәуір тұрақты әрі қауіпсіз болады, себебі вируленттілік реверсиясын  тудыра алмайды, практикалық қолданыста ыңғайлы болатыны, олар суықта сақтауды талап етпейді. Алайда бұл вакциналардың  жағымсыз жақтары болады да, олар әлсіз  иммунитет тудырады және бірнеше  егу мөлшерін қолдагуды талап  етеді. Олардың құрамында бүтін  өлі микроорганизм болады(көкжөтелге қарсы бүтін жасушалы вакцина, құтыруға қарсы өлі вакцина, вирусты гепатит А-ға қарсы вакцинада), әрі қоздырғыштың жасуша қабырғасының компоненті немесе басқа бөлігі болады, мысалы көкжөтелге қарсы ацелюлярлы вакцинасында, гемофилусты инфекцияға қарсы коньюгацияланған вакцинада немесе менингококка болады 99% балласты және жеткілікті реактогенді, сонымен қатар ағза жасушаларының мутациясын туғызып, жыныс жасушаларында қауіпті болады. Тірі вакциналарда вирус –ластаушылар (контаминанттар) бар, әсірісе маймыл СПИД-і мен онковирустарға қатысты қауіпті болады. Тірі вакциналар сақтаудың арнайы штаиттарын талап етсе де, олар жақсы нәтижелі жасушалық және гуморальды иммунитет тудырып, әдетте бір бустерлі егуді талап етеді.

Тірі вакциналардың басымдылығымен қатар, бір сақтық болуы керек, себебі вирулентті формалардың реверсия туып, егілген адамды ауруға шалдықтырады. Сол себепті тірі вакциналар қатаң  тексерілуі қажет. Иммунотапшылққа  ие науқастар(иммуносупрессорлы терапиядағы науқастар, СПИД және ісік аурулар кезінде ) мұндай вакцинармен егілмейді. Тірі вакциналар мысалы бұл қызылшаға қарсы (Рудивакс), қызымыққа қарсы (Рувакс),полиомиолитке қарсы (Полио Сэбин Веро),туберкулезге, паротитке қарсы(Имовакс Орейон).