Адвокаттық іс жүргізудің тарихи дамуы

 
      4. Мемлекеттiк орган немесе лауазымды  адам адвокаттың заң көмегiн  сұрап өтiнiш жасаған адамның  мүддесiн бiлдiру құқығын танудан  бас тарта алмайды.  
      5. Адвокат соттардың, прокуратураның, қылмыстық процестi жүргiзушi органдардың әкiмшiлiк ғимараттарына белгiленген тәртiппен өзiнiң адвокаттық куәлiгiн көрсетуi бойынша еркiн кiру құқығын пайдаланады. 
      Адвокаттың ұсталғандар, тұтқынға алынғандар және жазасын өтеп жатқандар отырған орындарға кiруi белгiленген рұқсаттық режимге сәйкес жүзеге асырылады.  
      6. Адвокат мiндеттi сақтандыру қаражаты есебiнен жүзеге асырылатын мемлекет кепiлдiк берген әлеуметтiк қорғалуға құқылы.

 

 

 

 

 

2.2 Адвокаттың мiндеттерi

 

Адвокаттың мiндеттерi

 

 

 

 

1. Адвокат заң талаптарын сақтауға, адвокатураны ұйымдастыру мен  оның қызметiнiң принциптерiн басшылыққа  алуға, кәсiптiк мiнез-құлық нормаларының  талаптары мен адвокаттық құпияны  сақтауға мiндеттi. Адвокат өзiнiң кәсiби бiлiктiлiгiн үнемi арттырып отыруға мiндеттi.       .

2. Егер адвокат осы iс бойынша  мүдделерi көмек сұрап өтiнiш жасаған  адамның (тараптардың өзара келiсiмi бойынша ара ағайын болған  жағдайларды қоспағанда) мүдделерiне  қайшы келетiн адамдарға заң  көмегiн көрсетiп жүрсе немесе  бұдан бұрын көрсеткен болса  немесе судья, прокурор, анықтауды  жүргiзушi адам, тергеушi, сарапшы, маман, аудармашы, куә, жәбiрленушi немесе куәгер, азаматтық талап қоюшы немесе  азаматтық жауапкер ретiнде iске  қатысқан жағдайларда, сондай-ақ  егер iстi тергеуге немесе қарауға  адвокатпен жақын туыстық қатынастағы  лауазымды адам қатысса, ол заң  көмегiн көрсету туралы тапсырмадан  бас тартуға мiндеттi

3. Адвокат заң көмегiн көрсетуге  байланысты өзiне мәлiм болған  мәлiметтердi құпия сақтауға мiндеттi және көмек сұрап өтiнiш жасаған  адамның келiсiмiнсiз оларды жария  етуге құқығы жоқ.   мiндеттi.

4. Iс бойынша адвокаттың көмек  сұрап өтiнiш жасаған адамның  жағдайын нашарлататын құқықтық  позиция ұстануына тыйым салынады.   орындауға

5. Адвокаттың қылмыстық iс бойынша  қабылданған тапсырмадан бас  тартуға құқығы жоқ және ол  қорғалатын адамның немесе адвокаттың  өзiнiң көзқарасы бойынша әдiлетсiз  үкiм шығарылған жағдайда оған  белгiленген тәртiппен шағым жасауға мiндеттi.        Адвокат сенiм бiлдiрушiнiң құқықтарын, бостандығы мен заңды мүдделерiн қамтамасыз етуге қолайлы әсерiн тигiзетiн iс жүзiндегi мән-жайларды анықтау жөнiндегi кез келген, заңмен тыйым салынбаған iс-әрекеттердi

6. Адвокатқа мемлекеттiк қызметте  болуға және кәсiпкерлiк қызметпен  айналысуға, оқытушылық, ғылыми немесе  шығармашылық қызметтен басқа  өзге де ақы төленетiн қызметпен  айналысуға тыйым салынады.

 

 

III. Қазақстан Республикасындағы адвокат 

                                  

Адам мен азаматтың қүқығына кепілдік беретін Негізгі заңның конституциялық ережелерінің арасында маңызды конституциялық принцип ретінде қолданылатын білікті заң көмегін алу құқығы ерекше орын алады. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 3-тармағында әрбір адамның білікті заң көмегін алуға қүқығының бар екендігі -тікелей көрсетілген. Ал заңда көзделген жағдайда мұндай көмек тегін көрсетіледі.

Қазірге уақытта Қазакстанда адам мен азаматтың құқығын қорғау жөніндегі міндеттерді атқаратын әртүрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар, мекемелер мен қоғамдық ұйымдардың бар екендігін атап өткен жөн. Мысалы, соттар, прокуратура, ішкі істер, әділет органдары жоғарыда аталған қүқық қорғау міндеттерін бір-бірімен тығыз байланыс жасай отырып атқарады. Алайда, осы міндеттерді табысты жүзеге асыру адвокатура сияқты қоғамдык-күкықтық институтсыз мүмкін емес. Қазақстандык заңнамада адвокатура ешбір жерде қүқық қорғау органы ретінде көрсетілмесе де, ол іс жүзінде қүқық корғау қызметі міндетін атқарады. Әдетте, күқық қорғау қызметі ретінде біз азаматтар мен үйымдардың қүқыған қорғауды мақсат ететін және заңға сәйкес заңдық эсер ету шараларын қолдану жолымен арнайы мемлекеттік органдар жүргізетін және олар белгілеген тәртіп мүлтіксіз сақталатын қызметті түсінеміз.

Сөйтіп, азаматтардың білікті заң көмегін алу қүқыған қамтамасыз етуге тиісті қүкык қорғау жүйесінде адвокатураға маңызды орын беріледі Адвокатураның негізгі үйымдық-қүқықтық нысаны - адвокаттар алқасы -білікті заңгерлердің кәсіби үйымы. Оның міндеті жеке және заңды түлғаларға заң көмегін көрсету, қүқықтар мен заңды мүлделерді, закаылықты сақтау мен нығайтуға, сондай-ақ зандарда көзделген кейбір өзге міндеттерді атқаруға жәрдемдесу болып табылады. Адвокаттар алқасы адвокатураның шынайы өзін-өзі басқаруын, адвокаттардың кәсіби шеберлігін, олардың қүқықтық және әлеуметтік корғалуын камтамасыз етуге көмектеседі.

Жеке адамның қүқығын қандай да бір қол сүғушылықтан қорғау, заңдылық үшін күрес және сот төрелігіне көмектесу - адвокаттық қызметке үлкен саяси-әлеуметтік маңыз береді.

Адвокатураның өзіне жүктелген мақсаттар мен міндеттерді қаншалықты тимді атқаратындығы белгілі бір дәрежеде әрбір азаматтың ғана емес, сондай-ақ жалпы қоғамның күқықтық қорғалу дәрежесіне де байланысты.

Әрбір азамат заңға кайшы емес барлық әдістермен, соның ішінде адвокатқа - заңгерлік білімі және азаматтар мен үйымдарды қорғау мен өкілдік ету бойынша қажетті дағдылары бар кәсіби заңгерге өзінің жүгіну күқығын пайдалана отыра, сотта өз қүқықтары мен бостандықтарын қорғауға қүқылы.

 

 

 

 

1.2. Адвокаттық қызметті реттейтің зандар

 

1995-жылы Қазақстан  Республикасы Конституциясының  қабылдануы барлық қолданыстағы  заңдарды реформалау қажеттігін  туғызды, бүған, атап айтқанда, 1997-жылға  5- желтоқсанда Қазақстан Республикасының "Адвокаттық қызмет туралы" Заңының қабылдануын дәлел ретінде тілге тиек етуге болады.

Адвокатура жағдайы мен адвокаттың қүқықтык мәртебесінің әртүрлі мемлекеттерде бірдей еместігі белгілі. Бүл тек қоғамда, елде және заңнамада қаңдай қүкықтық режим және түлғалардың жағдайы, олардың күкықтары мен бостандықтарының кандай. күйде екендігіне ғана емес, сондай-ақ мемлекеттің күқықтық жүйесі мен үлттық дәстүрлерге және оның экономикасына да байланысты.

Адвокатура туралы заңнамада болған өзгерістер адвокатура қызметін жетілдіру мәселелеріне байланысты казіргі жағдайдаға адвокатура кызметіне өзге көзкарасға талап етті; нактырақ айтқанда: адвокаттың сот ісіне катысуы кезінде туындаған мәселелерді толық және жан-жақты зерттеу; ҚР заңнамасына толықтырулар мен өзгерістер еңгізу бойынша даярлық; заң көмегінің төлемі мен республикалык бюджет қаражаты есебінен қорғау мен өкілдік етуге байланысты шығындарды өтеу және т.б.

Қазіргі уақытта адвокатура қызметін тәртіптейтін негізгі заң жоғарыда аталған арнайы заң болып табылады, онда адвокаттақ қызметтің тәртібі мен мазмүнын және осылардан туындайтын қүқык катынастарды реттейтін қүқықтық нормалар біріктіріліп жүйеленген.

Бүл заң ҚР Конституциясы мен қүқықтық реформалардың Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес қабылданды. Онда Конституция негізінде қабылданған нормативтік қүкықтык актілердің ережелері; бүның алдында жинақтылған практиқалык тәжірибе; жетекші қазақстандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері ескерілді. Адвокатура қызметінің негігі бағыттары:

♦ жеке адамның өз қүқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан Республикасы конституциясымен баянды етілген қүқығын жүзуге асыруға жәрдемдесу;

 

♦   қылмыстық істер бойынша қорғауды, азаматық, әкімшілік және өзге істер бойынша өкілдік етуді жүзеге асыру жөніндегі адвокаттардың қызметін ұйымдастыру;

♦  заңдарда тыйым салынбаған заң көмегінің өзге де түрлерін көрсету. Осыған сәйкес адвокатура қызметі:

1) адвокаттардың өз қызметін жүзеге асыру кезіндегі тәуелсіздігі;

2)   адвокаттық қызметті заңдарда тыйым салынбаған әдістермен және қүралдармен жүзеге асыру;

3)     заң актілерінде тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, прокуратура, соттар, анықтау және алдын ала тергеу органдары, басқа мемлекеттік органдар, өзге үйымдар мен лауазымды адамдар тарапынан адвокаттардың қызметіне араласуға жол бермеу;

4)   кәсіби мінез-қүлық нормаларын және адвокаттық қүпияны сақтау принциптеріне негізделеді.

Алғаш рет нақты "адвокат" түсінігі беріледі, бүрын қолданылған адвокатура туралы Ереже мен ҚазақССР ҚЖК-да "қорғаушы" терминіне қоғамдық, сондай-ақ кәсіби қорғаушылар катар телінді.

Енгізілді және карастырылды:

♦  адвокаттың кәсіби мінез-қүлқының нормалары (16 бап);

♦    адвокаттық қызметтің кепілдіктері (бүрын қолданылған Ережеде тек адвокаттың қүкықтары мен міндеттері ғана карастырылды, ал адвокатқа берілген қүқықтарды қамтамасыз ету механизмі (тегерішгі) болған жоқ, енді 17-бапқа сәйкес бірқатар кепілдіктер карастырылды: мысалы, 2-тармақта адвокатта ол заң көмегін көрсетіп отырған адаммен тендестіруге тыйым салынады, бүрынғы қылмыстық сот ісінде тергеушілер адвокатқа көп жағдайда ол корғайтын адаммен бір қарады, ал 8-тармақ анықтау және алдын ала органдарын қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген жағдайларда адвокатпен келісілген мерзімде тергеу және өзге іс жүргізу әрекеттеріне оның қатысуы қажеттігі туралы хабарлауға міндеттейді, бүл болжанған тергеу әрекеттерін жүргізу туралы адвокаттқа кейде тіғаі оның бастардан бір сағат бүрын ғана хабарлайтын жағымсыз практиканы тоқтатты, оның нәтижесінде нақты іс бойынша қорғау және т.б. формалды түрде болатын) адвокаттың тек кана өзі үшін ғана емес, сондай-ақ адвокат көмегін пайдалану мүмкіндігін алған клиент үшін де;

♦  адвокаттық қүпия (18 бап);

♦   адвокаттаң өз қызметін заңды түлғаны тіркемей-ақ жеке дара жүзеге асыруы (19 бап) және т.б.

Заң мазмүнын күрайтын бүкіл нормативтік материал 4- тарау мен 34-бапқа (баптар, өз кезегінде, тараудан, тармақ пен тармақшадан түрады, бүл нормативтік қүкықтық актінің қүрылымына сәйкес келеді) мына ретпен жүйеленген:

♦  жалпы ережелер;

♦  адвокаттаң мәртебесі;

♦  адвокаттық кызметті үйымдастыру;

♦  қорытынды және өтпелі ережелер.

 

Алайда қолданыстағы Заң өзінің бүкіл маңыздылығына қарамастан әрі қарай жетілдіруді қажет етеді. Ол тек ұйымдық мәселелерге ғана емес, сондай-ақ жалпы заңдық базаның жетілмеуімен де байланысты, атап айтқанда, адвокаттың анықтау, тергеу, прокуратура және сот органдарымен өзара қатынас тәртібін дәлме-дәл және анық құқықтық реттелуі жоқ. Халықаралық ынымақтастық саласында ҚР Адвокаттары одағының құқықтық мәртебесі мен жағдайы анықталмаған және т.б.

Осылайша, заңда заң көмегінің түрлері саналмаса да "адвокатура" және "заң көмегі" терминдерінің анықтамасы жоқ. "Адвокаттар алқасының" да дәл үғыны берілмеген.

9-бапқа сәйкес  адвокаттық қызметпен пгүғылданғысы  келгендер аттестациялық комиссияға  біліктілік емтиханын тапсырғаннан  кейін және оның үсынысымен  Қазақстан республикасының Әділет  министрлігі лицензия береді, онда аталған түлғаға адвокаттық қызметпен шүғылдану қүқығы үшін рүқсат етеді Алайда адвокаттақ бірлестік қызметінің негізгі принципін Заң "тәуелсіздік" деп атады. Бүдан осы қүкык, институты дербес немесе мемлекеттік органдар өкілдерімен бірге (оның үстіне осындай практықа болған) 1991-жылғы 28-маусындағы Заңмен адвокатураға үміткерлерді қабылдауды, адвокаттық қызметпен шүғалдану қүқығына үмтікер түлғаларды аттестациялауды қамтамасыз ету мақсатында халық депутатары Кеңестерінің облыстық атқару комитеттері (оның ішінде Алматы қаласы) әділет басқармалары жанынан біліктілік комиссиялары қүрылды, олардың күрамына адвокаттардың кемінде елу пайызы, заң ғылымының өкілдері және тәжірибелі заңгер-практиктер кірді) адвокаттық қызметпен шүғылдану қүқығына үміткерлерді аттестациялауға тиіс болды.

Мемлекетгің адвокатура мен адвокатура қызметінің қалыпты жүмыс істеуіне және дамуына толық көлемде қажетті жағдай жасамағандығын атап көрсеткен жөн. Азап айтқанда, соңғы уакытта адвокаттык қызметпен шүғылданғысы келген түлғалар санының кысқару бағыш байқалуда. Егер 1996-жылы алқа мүшелері 3000-нан асса, кәзіргі кезде барлығы 2475 адвокаттан түрады. Орта есеппен Қазакстанның ересек халқының 4000 адамына 1 адвокат қана тиесілі, адвокаттардың 40%-тен астамы 50 жастан асқандар. 64 селолық ауданның әр қайсысына бір адвокаттан болса, 49 ауданда адвокат мүлдем жок. Кәсіби қорғаушылардың жетіспеушілігі, сондай-ақ мемлекеттік лицензияны беру тәртібінің жетілмеуіне байланысты, соңғы төрт жылда 600-ден астам адам біліктілік емтиханын сәтті тапсырып лицензия алды, алайда олар бүдан әрі адвокаттық қызметпен айналысқысы келмеді Соның нәтижесінде 2000-жылы 9-адам ғана адвокаттар алкасының мүшесі болды.

Сөйтіп, іс жүзінде азаматтардың білікті заң көмегін алудағы күкығының конституциялық принципі камтамасыз етілмейді.

Адвокаттар санының төмендеуі сонымен қатар азаматтар мен заңды түлғаларға қызмет көрсетуге байланысты нарыкта адвокаттық қызметке қатысы жоқ заң қызметі түрлерінің пайда болуымен түсіндірледі. Ақылы заңи көмек көрсету қүкығының лицензиясы, әдеттегідей, формалды - білктілік емтихандарын тапсырусыз беріледі.