Даудың нысанасына дербес талабын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ…………………………………………………………………………....9

 

1АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ТАРАПТАР МЕН ҮШІНШІ ТҰЛҒАЛАР 
 
          1.1Үшіншітұлғаұғымы 
          1.2 Азаматтық іс жүргізудегі үшінші тұлғалар

 

1. 2ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ 
    
   2.1 Даудың нысанасына дербес талабын мәлімдейтін үшінші тұлғалар. 
   2.2 Даудың нысанасына дербес талабын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар

 
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................25

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

       Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Азаматтық іс жүргізуге қатысушы субьектілерден басқа, дауды шешу кезінде тараптардың арасында өзге де мүдделі тұлғалар болуы мүмкін. Мысалы, ерлі-зайыптылардың жалпы ортақ меншігіндегі үлестерін бөлу туралы даулы істер бойынша өзге де туысқан адам мүдделі болуы мүмкін. Себебі, ол өз мүлкін ерлі-зайыптыларға уақытша пайдалануға берген, енді сол мүлікті қайтаруды талап етуі мүмкін.  
         Үшінші тұлғалар өздерінің субьективтік құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін басталып кеткен азаматтық процеске қатысатын және мүдделері тараптардың (талап қоюшы мен жауапкердің) құқықтары мен мүдделерімен сәйкес келмейтін тұлғалар. 
          Үшінші тұлғалардың процеске қатысуының негізгі себебі- олардың қаралып жатқан азаматтық істе өздерінің жеке мүдделері бар. Іс бойынша сот шешімі олардың материалдық құқықтары мен міндеттеріне әсер етуі мүмкін. Бұған қоса үшінші тұлғалар институты нақты бір іс бойынша бірнеше әртүрлі талаптарды біріктіруге мүмкіндік береді, істің бүкіл мән-жайларын сотпен толық зерттеуді қамтамасыз етеді және негізсіз сот шешімдерін шығарудан сақтайды деуге болады.

Мәселенің зерттелу дәрежесі. 

Зерттеу тақырыбымыздың мақсаты мен мазмұны

Курстық жұмыстың міндеттері:

• Үшінші тұлғалардың маңыздылығы мен мәнін ашу
• Азаматтық іс жүргізудегі үшінші тұлғалардың алатын орны
• Азаматтық іс жүргізудегі тараптар мен үшінші тұлғалардың ара-қатынасын талдау

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі бөлім

 

1. Азаматтық іс жүргізудегі тараптар

 

           Тараптар  – сотта субьективтік құқықтары  немесе заңмен қорғалатын жеке  мүддесі туралы даулары қаралып  және шешілуге тиіс іске қатысушы  тұлғалар.

           Тараптар деп талап қоюшы мен  жауапкерді атайды. Талап қоюшы  мен жауапкер ретінде жеке  тұлғалар (ҚР-ның азаматы, шетел азаматы  және азаматтығы жоқ адам) мен  заңды тұлғалар (мекемелер, ұйымдар  және кәсіпорындар) болып табылады. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады.Өздеріне қуыным талабы қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады.Заңда көзделген жағдайларда заңды тұлғалар болып табылмайтын ұйымдар да тараптар болуы мүмкін. Басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге заң бойынша құқығы бар адамдардың өтініші бойынша мүдделері қозғалып іс басталған адамға сот пайда болған процесс туралы хабарлайды және ол адам сотқа талап қоюшы ретінде қатысады. Азаматтық процесте мемлекет бір тарап болуы мүмкін. Тараптар іс жүргізу құқықтарын тең пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндетін мойынына алады.

            Талап қоюшы – сотқа талап  арыз беру арқылы өзінің субьективтік  құқықтары мен заңмен қорғалатын  мүддесін қорғаушы тұлға.Қазіргі  азаматтық іс  жүргізу заңында талап қоюшының азаматтық процеске қатысуының 2 негізі көрсетіледі:1-ден, талап қоюшы өз мүдделері және құқықтарын көздеп талап қою арқылы қатысады;2-ден, басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінеді. Бірінші жағдайда талап қоюшы іс жүргізуін өзі бастайды, ал екінші жағдайда ол іске қатысуға соттан рұқсат сұрайды.  

Жауапкер – талап қоюшының талабы бойынша сот алдында жауап беретін тұлға. Талап қоюшының айтуынша жауапкер оның субьективтік құқығын немесе заңмен қорғалатын мүддесін бұзып не дауға салып отыр. Талап қоюшы мен жауапкер – сотта қаралуға жататын даулы құқық қатынасының немесе заңмен қорғалатын мүдденің субьектілері. 

            Азаматтық іс жүргізуде тараптар  ретінде қатысушы үшін азаматтық  іс жүргізу құқық қабілеттілігі (АІЖК-нің 45-бабы) болуы тиіс, ал сотта  өзінің іс жүргізу құқықтарын  жүзеге асыру үшін азаматтық  іс жүргізу құқықтарын жүзеге  асыру үшін азаматтық іс жүргізу  әрекет қабілеттілігі (АІЖК-нің 46-бабы) қажет.

            Азаматтық іс жүргізу құқық  қабілеттігі – азаматтық іс  жүргізу құқықтары мен міндеттеріне  ие болу қабілеттілігі, материалдық  құқық субьектілері болып табылатын  барлық азаматтар мен ұйымдар  үшін бірдей дәрежеде танылады. Азаматтарға азаматтық іс жүргізу  құқық қабілеттері туғаннан беріліп, өлгенде ғана тоқтатылады. 
     Азаматтық іс жүргізу әрекет қабілеттілігі – Сотта құқықтарын өз іс-әрекеттерімен жүзеге асыру және міндеттерін орындау, іс жүргізуді өкілге тапсыру қабілеттілігі (азаматтық іс жүргізу әрекет қабілеттілігі) он сегіз жасқа толған азаматтарда және ұйымдарға толық көлемде болады. Заңды тұлғаның  азаматтықіс жүргізу құқық қабілеттігі мен әрекет қабілеттігі мемлекеттік тіркеуден  өткен кезде және оны куәландыратын сәйкесті құжат болғанда басталады. Азаматтардың іс жүргізу әрекет қабілеттілігі толық көлемде 18 жасқа толғаннан кейін ғана басталады. 16 жасқа толған ата-анасының рұқсатымен үйленген немесе шарт бойынша кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын болса оны толық ааматтық іс жүргізу әрекет қабілеті бар деп танимыз. 14-18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ әрекет қабілеті шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың ата-аналары немесе өзге де заңды өкілдері қорғайды, алайда, сот мұндай істерге кәмелетке толмағандардың немесе әркет қаббілеті шектеулі деп танылған азаматтардың өздерін тартуға міндетті.  
        Заңда көзделген жағдайларда, азаматтық, отбасылық, еңбек, кооперативтік, әкімшілік және өзге де құқық қатынастарынан және тапқан табысына немесе кәсіпкерлік қызметтен түскен кірістеріне билік етуге байланысты мәмілелерден туындайтын істер бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта өз басы қорғауға құқығы бар. Кәмелетке толмағандарға көмек көрсету үшін кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерін мұндай істерге қатысуға тарту соттың қалай шешуіне байланысты.

          ҚР АІЖК-і 48-бабының 5-бөлігіне сәйкес: тараптар  іс жүргізу құқықтарын тең  пайдаланады және бірдей іс  жүргізу міндетін мойнына алады  деген.

          Тараптардың  азаматтық іс жүргізу құқықтарын: жалпы және арнайы деп бөліп  қарастырса болады. Жалпы – бұл  тараптардан басқа да іске  қатысушы тұлғаларға тән құқықтар: іс материалдарымен танысуға, олардан  үзінділер жазып алуға және  көшірмелер түсіруге, қарслықтарын  мәлімдеуге, дәлелдеме табыс етуге  және оларды зерттеуге қатысуға  және т.б. (ҚР АІЖК-нің 47-бабы). Арнайы  – ҚР АІЖК-нің 32, 49, 50, 156, 158 және  т.б. баптарында көзделген. Мысалы, талап  қоюшы талаптың негіздемесін  немесе нысанасын өзгертуге, талап  қою талабының мөлшерін ұлғайтуға  не азайтуға немесе талап қоюдан  бас тартуға құқылы. Жауапкер талап қоюды толық не жартылай тануға, немесе талаптан бас тартуға құқылы.

        Тараптардың  азаматтық іс жүргізу міндеттерін: жалпы және арнайы деп бөлініп қарастрса болады. Жалпы – тараптар өздеріне берілген барлық іс жүргізу құқықтарын адал пайдалануға,сот отырысындағы тәртіпті сақтау, сотта төрағалық етушінің қаулыларына бағынуға тиіс. Арнайы – ол азаматтық іс жүргізудің сатыларына және нақты іс жүргізу әрекеттердің мінезіне байланысты. Осылай, талап қоюшы сотқа өзі ұсынған талап арыында міндетті түрде заңда көрсетілген мәліметтер бар болу керек (ҚР АІЖК-нің 150-бабы); әр тарап (талап қоюшы мен жауапкер) өзінің талаптарының және қарсылықтарының негізі ретінде сілтеме жасайтын мән-жайларды дәлелдеуі тиіс (ҚР АІЖК-нің 65-бабы).

           Іс жүргізуге тең қатысушылық – бұл бірден азаматтық процесте талап қоюшы не жауапкер жағында немесе екі тараптар (талап қоюшы мен жауапкер) жағынан бір-біріне мүдделері қайшы келмейтін бірнеше тұлғалардың қатысуы.

          ҚР АІЖК-нің 50-бабында: «Талапты бірнеше талап қоюшы бірлесіп қоюы немесе оның бірнеше жауапкерге қойылуы мүмкін. Талап қоюшылардың немесе жауапкердің әрқайсысы екінші тарапқа қатысты процесте дербес болады. Тараптар (талап қоюшы мен жауапкер) іс жүргізуді тиісінше тең талап қоюшылардың немесе тең жауапкерлердің біреуіне тапсыра алады».

           Егер  іске бірнеше талап қоюшының  қатысуы болса, онда ол тең  талап қоюшылар деп аталады.

          Егер  іске бірнеше жауапкердің қатысу  болса, онда олар тең талап  қоюшылар деп аталады.

           Егер  іске бірнеше жауапкердің қатысуы  болса, онда олар тең жауапкерлер  деп аталады.

         Басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең қатысушылардың біреуі сотта өкіл бола алады (АІЖК-нің 59-баб 6-бөлігі).

          Іс жүргізу  құқық мирасқорлығы – бұл даулы  не сот шешімімен анықталатын  құқықтық қатынасының іс жүргізуінен  жақтардың біреуінің шығуына  байланысты істе тарап немесе  үшінші тұлға болып танылатын  тұлғаны ауыстыру.

           Іс жүргізу құқық мирасқорлығы материалдық құқық бойынша мынадай жағдайларда болады:

1) Жалпы (универсалды) мирасқорлық (мұрагерлік, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы);

2) Сингулярлы мирасқорлық, яғни жеке суьбективтік құқық мирасқорлығы (талапқа жол беру немесе басқа тұлғаның қарызын өзіне аудару).

          Материалдық құқық бойынша мирасқорлыққа жол берілмейтін жағдайда онда іс жүргізу құқық мирасқорлығы да болмайды, мәселен талап ету құқық талап қоюшы немесе жауапкер тұлғаларымен тығыз байланыста болса (неке бұзу, алименттер өндірі алу, жұмыс орнына қайта тұрғызу туралы талаптар бойынша), сондай-ақ мирасқорлық заңға не шартқа қайшы болса (ҚР АІЖК-нің 190-бабы).

          Құқық мирасқорлығы процестің кез келген сатысында мүмкін болады. Құқық мирасқордың процеске кіруі соттың ұйғарым шығарумен белгіленеді. Құқық мирасқоры процеске кіру кезінде өзінің мирасқорлығын негіздеуге тиіс, мысалы, мұрагерлікте мұрагерлік құқы туралы куәлік, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуында сол туралы құжат, талапқа жол беру немесе борышты ауыстыру туралы сәйкесті шарттар.

         Құқық мирасқоры процеске кіргенге дейін жасалған барлық әрекеттер құқық мирасқоры үшін бұл әрекеттер құқық мирасқоры ауыстырған тұлғаға қаншалықты міндетті болса, сондай шамада міндетті.

         Тиісті тараптар (талап қоюшы мен жауапкер) – нақты азаматтық іс бойынша азаматтық іс жүргізудің негізгі қатысушылары, яғни тарапты іс материалдары бойынша даулы құқық қатынасының субьектісі болуы мүмкін деген болжау.

         Тиісті емес тараптар (талап қоюшы мен  жауапкер) – нақты азаматтық іс бойынша азаматтық іс жүргізудің негізгі азаматтық і бойынша азаматтық іс жүгізудің негізгі қатысушысы емес, яғни даулы құқық қатынасының субьектісі болуы мүмкін деген болжау іс материалдары бойынша жоққа шығарылған тарап.

        Тиісті тарап болып тиісті емес талап қоюшы немесе жауапкер танылуы мүмкін. Тиісті емес тарап – азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі бар тұлға. Ол тараптың барлық іс жүргізу құқықтары мен міндеттеріне ие болады, яғни іс бойынша тарап болып танылады. Сондықтан сот тиісті емес талап қобшымен немесе тиісті емес жауапкерге талап қоюда талап арыз қабылдаудан бас тартуға болмайды.

          Тиісті емес жауапкер тиістімен мына жағдайда ауыстырылуы мүмкін:

1) сотпен – өз ықыласы бойынша (ҚР АІЖК-нің 170-бабы 3-бөлігі).

2) Талап қоюшының өтініші бойынша (ҚР АІЖК-нің 51-бабы 1-бөлігі).

Барылқ жағдайда диспозитивтік принципке сәйкес тиісті емес жауапкерді тиістімен орын ауыстыруда талап қоюшының келісімі керек (ҚР АІЖК-нің 51-бабы 2-бөлігі), ал тиісті емес жауапкердің тиістімен орын ауыстыруда келісімнің қажеті жоқ. Сот істі дайындау үстінде немесе бірінші сатыдағы сотта оны қарау кезінде талап бойынша жауап беруге тиісті емес адамға талап қойылып отырғанын анықтаса, істі тоқтатпай талап қоюшының өтініші  бойынша тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыра алады.

          Тиісті емес тарапты тиістімен орын ауыстырған жағдайда сот сәйкесті ұйғарымын шығарады.

         Тиісті емес жауапкерді тиіті жауапкермен орын ауыстыру оның екі жолы болады:

1) талап қоюшы тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен орын ауыстыруға келісім берсе;