Халықтың әртүрлі категорияларымен әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру

Қазақстанда Республикасында жастарды әлеуметтік қолдау мақсатында әлеуметтік қызметтер жұмыс атқарады.

Әлеуметтік қызметтер жұмысының бағыттары:

• психологиялық-педагогикалық, медициналық-әлеумеметтік, заңдық көмекті жүзеге асыру және кәмілетке толмағандар мен басқа да жастар өкілдеріне консультациялар беру;
• өздерінің тәни кемістіктеріне байланысты ерекше қолайсыз жағдайларда қалған адамдарға әлеуметтік көмек;
• жас отбасыларына әлеуметтік көмек;
• еңбек және оқу ұжымдарында жастарды құқықтық қорғау;
• мінез-құлқы девиантты кәмелетке толмағандарға, қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмаған азаматтарға әлеуметтік көмек;
• құқықтық насихат, жастардың жұмысқа орналасу, білім беру және кәсіптік даярлау, бос уақытын өткізу, туризм және спорт салаларындағы құқықтарын іске асыру мүмкіндігі туралы оларды хабардар ету;
• жастардың жұмысқа орналасуына және жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу болып табылады.

Мелекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жастарға арналған әлеуметтік инфрақұрылым объектілерін құруды және оның жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құқықтары:

1. заңдарына сәйкес мемлекеттік медициналық мекемелерде тегін медициналық қызмет көрсетілуіне;
2. мемлекеттік оқу орындарында тегін жалпы орта білім және бастауыш кәсіптік білім алуға, сондай-ақ мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде тегін жоғары және орта кәсіптік білім алуға;
3. жергілікті мемлекеттік басқару органдарының шешімі бойынша жеңілдікті жағдайларда мемлекеттік спорттық-сауықтыру және мәдени-ағарту ұйымдарына баруға;
4. құқықтық, психологиялық, педагогикалық мәселелері, сондай-ақ отбасылық және жыныстық тәрбие мәселелері бойынша консультациялар түрінде әлеуметтік қызмет көрсетулерді; мүгедектерді, әскери қызметтен босатылған әскери қызметшілерді, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған және т.с.с. оңалту жөніндегі қызмет көрсетулерді тұтынуға;
5. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға әлеуметтік құқықтары бар.

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты жастардың рухани, мәдени, білім алуы, кәсіби қалыптасуы мен дене тәрибиесін дамытуы үшін әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық жағдайлар мен кепілдіктер жасау, бүкіл қоғам мүддесі үшін олардың шығармашылық әлуетін ашу мақсатында жүзеге асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Мүгедектерге әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін талдау

 

Еліміздегі мүгектер мен мүмкіндігі шектелген адамдар мемлекет тарапынан арнайы көмекті қажет етеді, себебі олардың физикалық, психикалық, интеллектуалдық  мүмкіндіктері  олардың қоғамда дұрыс өмір сүруіне кедергі жасайды. Осы мәселелерге байланысты Қазақстанда мүгедектерді оңалту мәселесі қолға алынды.

Қазақстанда 388,7 мың мүгедектердің барлық категориялары, соның ішінде  211 мыңы әйелдер, 49,1 мыңы 16 жасқа дейінгі балалар, 58,8 мың бала күнінен мүгедектерді құрайды. Соңғы жылдары мүгедектердің санының өсуі тенденциясы байқалады, алғашқы мүгедектік төмендеген. Бұл ерте мүгедек реабилитациялау төменгі деңгейде екенін көрсетеді. 

 

2-сурет    1999-2002 жылдар аралығындағы мүгедектер динамикасы

 

Сонымен бірге бірінші рет мүгедек көрсеткіш ішінде еңбекке қабілетті жастағы мүгедектер үлесі тұрақты түрде өсіп келеді. 2002 жылы бұл сан 86 %-ды құрады, 1999 жылмен салыстырғанда 4,9%-ға өскен (4-ші кестеде көрсетілген).

4-кесте Бірінші рет мүгедектік көрсеткіштері (жылдың басына)

	1999ж	2000ж	2001ж	2002ж
1	2	3	4	5
Бірінші рет мүгедек болып танылғандардың жалпы саны, мың адам	55,1	49,7	46,1	40,8
1000 адамға шаққандағы мүгедектер  саны	3,5	3,3	3,1	2,8
1	2	3	4	5
Алғашқы мүгедектік топтар бойынша, мың адам - І топ мүгедектер саны - ІІ топ мүгедектер  саны -ІІІ топ мүгедектер  саны	5,9 33,1 16,1	4,9 27,5 17,3	4,8 25,3 16,0	4,6 23,8 12,4
1	2	3	4	5
Алғашқы мүгедектік жынысы боынша бөлу, мың адам әйелдер ерлер	22,5 32,6	20,5 29,1	18,9 27,2	- -
Алғашқы мүгедектікті тұрғылықты жеріне байланысты бөлу, мың адам қалалық жер ауылдық жер	32,1 23,1	28,5 21,1	26,1 19,9	- -
Мүгедектердің еңбекке қабілеттігіне байланысты саны, мың адам	44,7	41,6	39,6	35,14
Жұмыс істеуші мүгедектердің саны, мың адам	14,7	10,9	8,9	8,7
Алғашқы мүгедектер үлесіндегі еңбекке жарамды жастағы мүгедектердің саны, %-бен	81,1	83,7	85,9	86,0

*Көздері: Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі, ҚР әлеуметтік қорғау мен еңбек министрлігі

 

Берілген сандар мүгедектер санының ары қарай өсуі халықтың дені сау өсімінің әлеуметтік қауіпті төмендеуге, елдің еңбек ресурстарының өсуіне әкеліп соғуы мүмкін.

Мүгедектің еңбекке жарамды халық ішінде дамуы әлеуметтік-экономикалық, медициналық-демографиялық және экологиялық факторлар өсуіне әсер етеді, еңбекті қорғаудың томен деңгейі, сонымен бірге медициналық қызметтің жоғары құны мен төмен сапасы өз үлесін тигізуде.

 

 

 

 

 

 

 

3-сурет Мүгедектіктің негізгі себебтері

 

Мүгедектің негізгі себептері – 18,6 %-ы қанайналым органдарының ауруына байланысты, екінші жаман сапалы пайда болулар – 14,1%, үшіншіден психикалық шалдығулар 12,1%, төртінші әртүрлі жарақаттар – 11,9%-ды құрайды, мамандық жарақаттары мен еңбек салдарынан сырқауға ұшырау мүгедектіктің ел бойынша 1,3%-себебі болып табылады.

 

5-кесте    Алғашқы мүгедектік себебтерінің динамикасы (жыл басына)

 

Мүгедектік себебтер	2002ж.	2003ж.	2004ж.
Жалпы ауру-сырқаулар	46417	41560	38118
Еңбектегі жарақаттану	656	516	479
Профессионалды сырқау	163	111	111
Жастайынан мүгедектік	6424	6518	5524

 

Қазақстандағы мүгедектердің жылдамдығы 13%-ын 16 жасқа дейінгі мүгедек балалар құрайды. Республикада қазіргі 49,1 мың мүгедек-балалар тұрады, олар 16 жасқа дейінгілер және 58,8 мыңы жастайынан мүгедектер.

Мүгедектіктіктіңбалалардың арасында күрт өсуі елдегі экологиялық жағдайдың төмендеуіне байланысты, яғни өндірістік қоқыстардың ана мен бала денсаулығына әсері, сонымен бірге  медициналық қанағаттарлықсыз бақылау болып отыр.

 

6-кесте         Мүгедектерге берілетін мемелекеттік жәрдемақылардың көлемі,теңге

 

Мүгедектер категориясы	І-топ	ІІ-топ	ІІІ-топ
1	2	3	4
Жалпы сырқаттан, еңбек және профессионалдық     жарақаттан болған мүгедектік Әскери қызметкерлер, ішкі істер органдарындағылардың төтенше жағдайдан қызметін атқаруғу байланысты мүгедек болғандар	7АЕК 7210	4,5АЕК 4635	3АЕК 3090
Жастайынан мүгедектер	7АЕК 7210	5АЕК 5150	4АЕК 4120
Жедел әскери қызмет өтушілер ішінен мұгедектер, жаралану, контузия, жарақаттану, сырқаттану әсерінен болғандар Ядролық объектілерде қауіп-қатерге, авария, жағдайында қатерді жою кезінде мүгедек болған тұлғалар Төтенше экологиялық жағдайларда, соның ішінде радиациалық әсер, ядролық жарылыс сынақтар кезінде мүгедек болғандар	9АЕК 9270	6,5АЕК 6695	5АЕК 5150
әскери қызметкерлер ішінен мүгедектер жаралану, контузия, сырқат алу әсерінен мүгедек болу және ішкі істер органдарында қызмет бабында мүгедек болғандар	16АЕК 16480	10,5АЕК 10815	7АЕК 7210
16 жасқа дейінгі мүгедек балалар	4АЕК 4120	4АЕК 4120	4АЕК 4120

 

 Мемлекеттік жәрдемақылардан  бөлек мүгедектер жергілікті өкілеттіліктер мен атқарушы органдардан жергілікті бюджет есебінен қосымша алуы мүмкін:

• мемлекеттік жәрдемақыларға қосымша тұтынушылар бағасын индексі өсуіне сәйкес;
• жалғыз басты мүгедектерге басқа біреудің көмегін қажет ететіндерге қосымшалар;
• демалыс емделу органдарда емделуге жеңілдіктер.

 

4-сурет   1999-2002 жылдар арасындағы мүгедектер динамикасы

 

Мүгедектердің 8%-ы ғана жұмыс істейтіндер екенін ескерсек (6-кесте) қалған жұмысқа қабілетсіздер мен жұмыссыздар қазіргі күнгі жеткілікті түрде ауыр жағдайда екен.

	Барлығы	І-топ	ІІ-топ	ІІІ-топ
Бірінші рет мүгедек болып танылғандар,адам	4820	4581	23842	12397
Алғашқы мүгедектігі жұмыс істейтіндер үлесі %	21,2	14,5	21,3	23,7
Қайта мүгедек болып танылғандар	130771	6552	76860	47359
Қайта мүгедек болып танылғандар ішінде жұмыс істейтіндер үлесі %	3,7	06	09	8,6
Жалпы мүгедектер санындағы жұмыс істейтіндер үлесі %	7,9	6,3	5,8	11,7

 

Қазақстандағы мүгедектер тап болатын проблемалардың ішінде, келесі негізгі топтарға бөлуге болады:

• жұмыспен қамтылудағы қиындықтар, мүгедектерді қамту сферасындағы дискриминациялау;
• білім алудағы шектеулер және әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандырудағы шектеулер;
• мүгедектерді реабилитациялауда денсаулық сақтау қызметтерінің сапасын төмендегі мен жеткіліксіз көлемі;
• мүгедектерді тұрғын үйлерге қол жеткізе алмады;
• елдің қоғамдық-саяси өміріне қатысудың әлсіздігі.