Тақырыптамалық жоспар

БИЗНЕС ЭТИКАСЫ

Тақырыптамалық  жоспар

 

1. Бизнес этикасының негізгі түсініктері. Ғылыми пәндердің арасында бизнес этикасының алатын орны.
2. Бизнес этикасы пәні. 
3. Бизнес этикасының қазіргі заман концепциялары.
4. Кәсіпкердің этикалық заңдар жинағы. Кәсіпкердің қоғамдық санасы.
5. Этиканың заңдар жинағы мен сапалы іскерліктердің концепциясы.
6. Іскерлі қатынастардың этикасы.
7. Корпоративтік этика.
8. Тақырып Әкімшілік (басқармалы) этика.
9. Кәсіби этика.
10. Микро және макроэтика

 

1. Бизнес этикасының қазіргі заман концепциялары

 

Бизнес әдебiнiң  мазмұны және анықтау түсiнiгi.

Әдептiлiктiң утилитарлық - ағартушылық тақырыбының iскерлiк  өмiрiнде адамның экономикалық iс  әрекетiне дiннiң, моральдiң, мәдениеттiң  әсер етуi.

Құрама Штаттар мен  Батыс Европада бизнес әдебi ғылыми тәртiп ретiнде  бұрыннан өмiр сүредi,  менеджмент, экономика, стратегиялық жоспар, қаржы, есеп, маркетинг, ракурсына сәйкес  зерттелетiн. Бизнес этикасы бiлiм саласының  қолданбасы ретiнде Құрама Штат және Батыс Европада ХХ ғасырда 1970 жылдары құрылды.

Ғылыми қауымдастық және iскерлiк әлем кәсiби бизнесмендер iскерлiк операцияларды жүргiзуде сондай-ақ, «қоғам алдында корпорациялық жауапкершiлiктер», «Әдептiлiк сана сезiм»  қажеттiгiн жетiлдiру туралы  келiсiмге келдi. 1980 жылдар басында АҚШ-та бизнес мектебiнiң көпшiлiгi сонымен бiрге кейбiр университеттер  өздерiнiң оқу бағдарламасында әдеп бизнесiн өткiзедi. Бизнес этикасында бизнестiң мораль мәселелерiнiң 3 негiзгi әдiсi бар. Үш негiзгi жолдамаға тiрелетiн утилитаризм, деонтикалық әдеп, және «әдiлеттiлiк әдебi».  Америка ғалымдары М. Валаскес, Дж. Ролза, Л. Нэш еңбектерiңде көрсетiлген. Қазiргi уақытта бизнес әдебiнiң курсына Ресей және Қазақстан оқу орындарының кейбiр оқу жоспарына кiредi.

Бизнес әдебiнде ең негiзгi лауазымдардың бiрi болып утилитаризм тұжырымдамасы табылады.  Моральды ақталған болып соңында  ең аз пайдалы тиiмдiлiкке әкелетiн әрекет табылады.

Барлық мүмкiн болатын iс-әрекет  нұқалары негiзiнде  табыс  пен шығын түрiнде жағымды не негативтi тиiмдiлiгiн ескеру қажет  сондай-ақ оның салдарын болжау оның iшiнде әрбiр жалған нәтижелерiн   теориялық утилитаризм  ережесiн қолдану  толыққанды мәселелерiмен байланысты, оның қатарындағы ең негiзгiсi «қоғамдық пайданы» толығымен анықтау қажеттiлiгi.  Кейбiр жағдайда табыс пен  шығын өлшемге берiлмейдi. Көп жағдайда табыс пен шығын мөлшерiн болжау, сондай-ақ оларды сан жағынан бағалау мүмкiндiгi болмайды.

Сонымен өте белгiлi фундаментальдi ғылыми зерттеулердiң табысы мен  шығысын анықтау мүмкiн емес.

Теориялық нормалар утилитаризмiнiң  жағдайларын келесi принцптермен көрсетуге болады:

1) әдеп көз қарасы  жағынан қандай болмасын акция  заңды, тек  қана мораль нормаларының  реализациясының қажеттiлiгi болған  жағдайда ғана;

2) мораль нормасы түзу тек қана, онымен жүретiн  табыс, альтернативтi норманы қадағалау нәтижесiндегi  жалпы табысынан гөрi жоғары көрсеткiштi болса.

Iскер өмiрдiң  мәселерiне  басқа тұрғыдан қарау деонтикалық  әдептi және  борыштық әдептi  ұсынады. Осы тұрғыда түсiнiк  орталығы құқық болып табылады.  Бұл түсiнiктi кез-келген  бизнесмен  кездестiредi. «Құқық»  терминi адамның кез-келген  нәрсеге қарым-қатынаста моральдi түрде қолдануы. Индивид кез-келген адаммен немесе нақты бейнемен қарым - қатынас жасағанда қандай да бiр құқықтарды игередi.

Моральдi құқықтың 3 ерекшелiгi бар. Олар: жауапкершiлiкпен, автономды және тең құқықты мүмкiндiктi қамтамасыз ететiн мақсатты таңдауды, iс-әрекеттiң және қамқорлық жасаудың немесе басқа адамдарға көмектесумен байланысты.

Утилитарлық тұрғы және моральдық құқықтық позициялық тұрғының арасындағы басты екi айырмашылықты бөлiп қарауға болады. Моральдiк құқық моральдiк талаптардың бейнесi болып табылады, ал утилитарлық моральдiк нормалар мәнi бойынша  ұжымдық болып табылады да, онда нормативтiк базалар қоғамдық пайдалы  және сапалы факторлар ретiнде бейнеленедi.

Бизнес этикасы келесi  категориялық  императивтi құрастырады: «адамгершiлiк мақсат ретiнде өзiне немесе басқа адамдарға тек бiр құрал ретiнде қарастырылсын» Кант өз еңбектерiнде жауапкершiлiк заңдылықтарын этикалық шешiмдердi барлық адамдарға тән рационалистiк этиканы қалыптастыра отырып  қарастырған.  Iскерлiк өмiрдiң мәселелерiн 3 тұрғыдан қарастырғанда бизнес категориясына  әдiлдiктi қолдануға талдау жасауымен байланысты. Утилитаризм этикасы және деонтикалық этиканың арасындағы айырмашылық «әдiлдiк этикасын» қолданумен айрықшаланады. 

Соңғысы бизнеспен қоғамды  тұтас қарым - қатынас  негiзiнде  қарастырады, мысалы корпорациялар  арасындағы қарым-қатынас.соған қоса әдiлдiк стандарттары моральдiк құқықтан жоғары тұрмайды. Әдiлдiктiң өзi индивидтiң  моральдiк құқығына негiзделедi.

Дж. Ролз әдiлдiк туралы өзiнiң түсiнiгiн келесi принцптер  негiзiнде құрастырған:

1) әрбiр адам  бостандыққа, басқа адамдармен бейбiт өмiр сүруге тең құқықты;

2) әлеуметтiк экономикалық теңсiздiк параметрлерi келесiдегiдей болуы қажет:

а) табысты артық мөлшерде қамтамасыз ету;

б) билiктi    жүргiзушi мекемелер және лауазымды адамдар  тең құқықты болуы керек.

 

   

 

1 сурет -  Бизнес  этикасының қазіргі заман концепциялары

 

Негізгі сұрақтар

 

1 Іскерлік өмірдің әдеп мәселелері.

2 Бизнес әдебінің ғылым ғылым ретінде қалыптасуы.

3 Бизнес әдебінің құрылымы.

4 Мораль және әдеп. Мораль және құқық.

5 Адамдардың қатынас теориясы.

6 Утилитаризм тұжырымдамасы.

7 Деонтикалық этикасы.

8 Әділеттілік этикасы.

 

2. Кәсіпкердің этикалық заңдар жинағы. Кәсіпкердің қоғамдық санасы

 

Әдеп кодексi. Бизнестегi мораль нормалары түсiнiгi. Кәсiпкердiң  қасиетi iс-әрекетiнiң  этикасын  қамтамасыз ету. Өркениеттi кәсiпкердiң моральдi-этикалық кодексi. 

 

Мораль - адамдардың қоғамдағы iс-әрекетiн нормативтi бағыттайтын ең негiзгi құралдардың бiрi. Қоғдық сананың және және  қоғамдық   қатынастардың ерекше формасы. Әдептi оқыту пәнi.

Кәсiпкердiң  моральдi - этитикалық кодексi бизнесменнiң моральдi және әдiл, адал кәсiпкер ретiнде тарихи дамуды көрсетедi.ХХ ғасырдың басында Ресей кәсiпкерлерi  кәсiпкерлiк iстiң келесi принцптерiн өндеп шығарған:

1) билiктi құрметте;

2) әдiл және шынайы бол;

3) жеке меншiктi құқықты құрметте;

4) сөзiне сенiмдi бол;

5) адамды сүй және құрметте;

6) қаражат бойынша өмiр сүр;

7) ұмтылғыш бол.

Қазiргi заманғы  кәсiпкердiң этикалық кодексi:

1) өзiнiң еңбегiне өзi үшiн ғана емес, қоғам, мемлекет, басқа адамдар үшiн пайдалы  болу сенiммен қарау керек;

2) қоршаған адамдарға  жұмыс жасауға немесе  жасайтын  кәсiпкер ретiнде түсiнiк қалыптастыру керек;

3) бизнеске сену, оны бизнеске деген қарым-қатынастық қол өнер ретiнде шығармашылық ретiнде қабылдануы;

4) бәсекелестiктi  ынтымақтастыққа  жетудi көздейтiн қажеттiлiк ретiнде мойындау;

5) өзiндi және басқа тұлғаны силау-өзiңдi сияқты;

6) кез келген меншiктi, мемлекеттiк билiктi, қоғамдық қозғалысты, әлеуметтiк тәртiптi, заңдылықты силау;

7) басқа адамдарға сенiм бiлдiру, кәсiптiлiктi және басқа адамдардың  бiлiктiлiгiн  силау;

8)  бiлiм, ғылым, мәдениеттiң құндылығын мойындау;

9)  экологияны қорғау;

10) жаңалыққа ұмтылу;

11)  гуманизм.

Идеология - нақты қоғамның, қарым-қатынастың өзгерiсiне бағытталған әлеуметтiк iс әрекеттi мақсат тұтатын әлеуметтiк мәселелер, қақтығыстар адамдардың қарым-қатынасы, бiр-бiрiмен iс әрекет жасауы,  көрiнетiн көз  қарастары  мен  идеяларының  жүйесi.

Қоғамның идеолгиялық  құндылықтарынсыз олар  қалыптаспайды. Сондықтан әлеуметтiк құндылықтардың орнына  саяси технология  деңгейiндегi  либералды    қүндылықтар енгiзiлдi.

Егер идеологиялық жүйе болмаса мемлекеттiң құрылымы идеологияның саяси қолданбалы сипатында болады. Кез келген қала, қауымдастық оркениет, идеясыз қызмет етпейдi. Ойсыз жолшылық болады. Ұлттық идея - бұл әрбiр ұлттың уневерсал мәнiн менгеретiн құндылықтар жүйесi.

Кәсiпкердiң  идеологиясы - патриотизмге, жаналыққа ұмтылуға, әлеуметтiк бостандықты материалдық приоритеттiн табысты көзi ретiнде қарастырылады.

Кәсiпкердiң идеологиясы  оның элемдi түсiнiумен сипатталды, ол қоршаған әлемдi және оның басқа компанеттерiмен  байланыста болатын оның суретiмен  бейнеленедi - нақты идея кәсiпкердiң тәжiрiбиелiк iс әрекетiне күштi әсер етедi.

 

Негізгі сұрақтар

 

1 Әдептілік кодексінің түсінігі.

2 Кәсіпкердің қызметінің құқықтық негізі.

3 Кәсіпкер идеологиясының ішкі мәні.

4 Бизнес және дін.

 

3 Этиканың  заңдар жинағы мен сапалы іскерліктердің концепциясы

 

Iскер сапаның концепциясы.  Бизнесменге сипаттама. Жетекшiнiң  сапасы.

Зонбарт, Кантильон, Шумплер, Гипс кәсiпкерлерiне түсiнiк беру, кәсiпкерлiк - экономикалық белсендiлiктiң ерекше формасы. Экономикалық белсендiк - индивидтың қоғамдық кәсiпке араласуың және өзiнiң өмiр эрекетiң қамтамасыз ететiн қаржылық құралдар мен формалар.

Iскер сапа концепциясы келесiлерден тұрады:

1) әрбiр аралас бiрлiктiң  сапалы және экономикалық - шаруашылық  жолымен нарықты талдауды, оның  тауарлары, темистерi, шарттары тұрғысынан экономикалық жүйенiң дайындығын және сәулеттi (құрылыстық қолөнер) жүйенi iздестiру қабылетi;

2) тауарға, заттарға, шарттарға  мақсатылған кәсiбi құрылымдық  арық жағдайда нәтижежелi сақтап  қалуға  дайындалу және меншiк  кәсiби құрылымды қалыптастыру;

3) нарықтағы барлық жағдайды дұрыс бағалау және өзгерiстердi дұрыс шеше бiлуге қабылеттi болу;

4) сонымен қоса нарық  қажеттiлiгiң анықтау. Бұл қажеттiлiктер  анық болуы мүмкiн, бiрақ қанағаттандырылмайтын,  толығымен қанағаттандырылатың, сапасы аса емес болуы мүмкiн;

5) алғашқы кәсiби шарттарды  жүзеге асыра бiлу, бұлар коньюктуралық  және маркетiнгтiк зерттеудiң   нәтiжесiнен шығады;

Осылардың негiзiнде кәсiпкер осы идеямен айналуға  болатыны жөнiнде шешiмге келедi;

6) кәiпкерлiк жобаны оның мақсаты мен мiндеттерiн, бағынушылардың, серiктестердiң және қызметкерлердiң  осы мақсатқа жетулерiн жүзеге асыру қабылеттерiн қалыптастыру;

7) алдымен механикалық,  технологиялық  немесе ғылыми  техникалық идея түсiнiгiне коз  жүгiрту және сонғы  нятижеге жету  деңгейiн  осы идеяны қолдану мүмкiндiгiн қарастыра бiлу;

8) қажеттi адамдармен  мекемелермен билiк құрылымдармен  коммуникациялық проццеске жету  қабылетi.

Жанашылдық - кәсiпкердiң iскер сапасының концепциясы. Жанашылдықта қорқыныштын болмауы және жанашылдық - тек осы сапалар оған басқалар көрмейтiң және iстемейтiн iс әрекеттi жасауға мүмкiндiк бередi.

Нарықта осы сапаларды  нәтижелi қолдануға болады. Кәсiпкер - нарықтығы тыныштықты қалыптастырушы.

Ол өнiмнiң бiр орнында  тұруына жол беремейдi. Жана тауар жеткiзушiге  және т.б. қойылатың  жаңаталаптар. Менталдық - капиталды игеру және оны басқару, нарық жағдайда кәсiпорын факторынын жүйелеу, осы жағдайда табысқа жету үшiн артық мөлшерде мүмкiндiк туғызу, өзгерiстерге беймделе бiлу, басқарудың ерекше жүйесi, нарықтың сұранысының өзгеруi, иновацияны қабылдау - сапа. Бұларсыз кәсiпорын нәтижелi жұмыс iстей алмайды.

Еркiн күшi, өзiне деген  сенiмi-кәсiпкердiн 8%-тiк бағасы, тұрғылықты жерi кәсiп бойынша.

Керiлiкпен айналысады:

Агрессивтілiк - ол кез келген бiрiншiлiктi менгеруге деген сенiмдiлiк, нақты және мақсатқа бағытталған  инициативаға жұмылдуруға ұмтылу.

Команданы құру қабылетi - шешiм қабылдау қабылетi және өзiне жауапкуершiлiктi алуға дайындалу, қаупке дайындалу қабылетi.

Мобилизацияға қабылеттiк – идея, iс әрекет фактi және құблыстарды, ресурстарды кезектi формада карастыру, сапа және санды, байланыс қарым - қатынасты топтау қабылетi.

 

Негізгі сұрақтар

 

1 Кәсіпкердің жеке қасиеттері.

2 Іскерлік қасиеттерінің тұжырымы.

3 Бизнес өнер сияқты.

4 Кәсіпорын әдеп кодексі оның бөліктері.

 

4. Іскерлі қатынастардың этикасы 

 

Коммуникация этикасы. Iскер байланысты енгiзу техникасы. Байланыс кезендерi. Қақтығыстарды шешу. Байланыстар  тәртiбi. Әдеп тәртiбi.

Iскер қатынас  - бұл адамдардың қызметтiк ортада жүзенге асатын көп жоспарлы, күрделi дамуы процессы

Олардың мүшелерi арнаулы  статустарға, мақсаттарға жетуде, нақты  тапсырмаларды шешуде көзге түседi.

Арнай байланыстық тәртiп  нормалары бойынша «жазбаша»  және «жазбаша емес» бойланыстары белгiлi. Қызметтегi қабылданған тәртiп және форма iскер әдеп деп аталады. Оның негiзгi қызметi - адамдар арсындағы тәртiптiлiктi қалыптастыру. Екiншi қызметi мақсаттылық және тәжiрбиелiк. Қазiргi замандағы қызмет әдебi ұлтаралық белгiлерге ие, өйткенi оның негiзi  1720 жылы «бас регламентте» 1 Петр дәуiрiнде енгiзiлген, онда шет елдiк идеялар ұсынылған.