Инвестиция түсінігі

ЖОСПАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

      Менің курстық жұмысымның мақсаты кәсіпорынның инвестициялық қарекетін, яғни шетелдік және отандық инвестицияларды біздің кәсіпорындарға тарту мәселесін ашу болып табылады.

      Инвестициялық қарекетті  нарықтық экономика жағдайында табыс алу мақсатында шаруашылық субъектілер жүргізеді. Ол екі өзара байланысты бөліктен тұрады:

- инвестиция қарекетінің объектілері;

- инвестиция қарекетінің субъектілері.

      Инвестиция қарекетінің  объектілеріне жаңа ұйымдарды құру, істегі ұйымды кеңейту, қайта құру және қайта қаруландыру, бағалы қағаздар, мақсатты ақша салымдары және т.б. жатады.

      Инвестициялық қарекеттің субъектілеріне инвесторлар, инвестициялық объектіні пайдаланушылар, жұмысты орындаушылар, инвестицияның барлық түрін жеткізушілер жатады.

      Инвестициялық  қарекет және оның сферасы сұраныспен, ұсыныспен және инвестиция бағасымен анықталады. Инвестициялық нарықтың конъюктурасы инвесторлар үшін өте маңызды. Әсіресе, ол дамушы елдер үшін. Өйткені жаңа ғана тәуелсіздік алған елдердің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлары табыс көзін іздеп жүрген шетелдік инвесторларға жаңа тұтыну нарығы болып табылады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының экономикасы негізінен мұнай экспорттау және инвестицияның ағылуы арқасында жоғарғы қарқынды дамып келеді.

      Кәсіпорынның инвестициялық саясаты елдің экономикалық жағдайына және мемлекеттің қаржы саясатына да, сонымен қатар кәсіпорынның таңдап алған экономикалық және қаржылық стратегиясының белсенділігіне де тәуелді болып келеді. Сондай-ақ, олар өзара байланысты болғандықтан кәсіпорын басшылары инвестициялық басқаруына көп көңіл бөлу керек. Ұйымдардың, компаниялардың, холдингтердің, саланың және жалпы елдің тиімділік дәрежесі инвестицияның дұрыс жүргізілуіне тәуелді. Сондықтан тәжірибеде инвестицияны тиімді ұйымдастыру ең бірінші орында.

Курстық жұмысымның I тарауында  кәсіпорынның инвестициялық саясатының принциптерін, көздерін және инвестициялауды  жоспарлау әдістерін қарастырдым.

II тарауда инвестициялық саясатқа  талдау жүргізілді. Яғни, ҚР-ның экономикасына  шетелдік және отандық тікелей инвестицияны тарту жолдары іздестірілді.

III тарауда кәсіпорынның  инвестициялық саясатындағы мәселесі. Әрбір кәсіпорында бұл мәселелерді шешу амалдары қарастырылып қойғанымен, нақты ол жүзеге асырылмауда.                                                                                                                                           

 

 

 

I тарау.  Инвестиция  түсінігі

1.1 Инвестициялық қызметті іске асыру принципі

 

 

       Инвестиция түсінігінің астарында ақша қаражаттары, мақсатты банктік салымдар, акциялар және басқа бағалы қағаздар, технологиялар, жабдықтар, лицензиялар, сонымен қатар мүлікке немесе мүліктік құқыққа несие, тауарлы белгілер, табыс алу мақсатында кәсіпорын объектілеріне және қызметтің басқа түріне салынатын интеллектуалды құндылықтар жатыр.

      Инвестициялық қызмет инвестициялық салымдарды және инвестицияны өткізуден тәжірибелік қызметтің жиынтығын көрсетеді. Сонымен қатар негізгі қорды құру және қайта өндіруді инвестициялау капиталдық салымдар формасымен іске асады.

Өтпелі кезеңнің экономикасы меншік формасы бойынша капиталдық салымдардың структурасының баяулап өзгеруіне әкеледі. Бірақ қазіргі жағдайда мемлекеттік меншікте инвестицияның үлесі көп.

  Инвестициялық қызметтің субъектілері болып инвесторлар, мердігерлер, инвестистициялық қызметтің объектілерін пайдаланушылар, сонымен қатар жабдықтаушылар, заңды тұлғалар және инвестициялық қызметтің басқа қатысушылары  табылады.

  Инвестициялар меншік, қарыздық және тартылған қаржы  салымдарын инвестиция формасында іске асырады және олардың мақсатты пайдалануын қамтамасыз етеді.

      Инвестор тапсырыс беруші де бола алады, сонымен қатар инвестициялық жоба қатысушыларының кәсіпкерлік немесе басқа қызметіне кіріспейтін, егерде ол келісімде көрсетілмесе, инвестиялық жобаны өткізуді іске асыратын инвесторлар мен жауапты жеке және заңды тұлғалар бола алады.

     Инвестициялық  қызметтің объектілерін пайдаланушылар  инвесторлар да бола алады,  сонымен бірге жеке және заңды  тұлғалар, мемлекеттік және муниципалдық  органдар, олар үшін инвесторлық қызметтің объектілері құралған шетел мемлекеттері және халықаралық ұйымдар бола алады¹. Егер инвесторлық қызметтің объектісін пайдаланушы инвестор болмаса, онда инвестормен оның арасындағы қатынас инвестициялау туралы келісімшартпен анықталады. Инвестициялық қызметтің субъектілері екі немесе бірнеше қатысушылардың функцияларын біріктіруге хұқы бар.

      Инвестициялық  қызметтің объектілері болып  мыналар табылады:

• қайтадан құрылатын және модернизацияланған негізгі қорлар және халық шаруашылығының барлық саласындағы айналым қаражаттары;
•    бағалы қағаздар (акция, облигация т.б);
• мақсатты ақша салымдары;   
• ғылыми-техникалық өнім және басқа меншік объектілері;
• мүліктік құқық және интеллектуалдық меншікке құқық.

      Егер заңға қайшы  келмесе, аналогиялық объект шетелдік инвестицияларды да қосады.

      Шетелдік  инвесторлардың инвестициялауды мына жолдармен іске асыру құқығы бар:

• заңды және жеке тұлғалармен бірігіп құрған кәсіпорындарда үлестік қатысу;
• толығымен шетелдік инвесторлардікі болып табылатын кәсіпорын құру және де шетелдік тұлғалардың филиалдары;
• ғимараттарды, кәсіпорындарды, пайларды, кәсіпорынға қатысты үлестік қатысуларды, акцияларды және басқа бағалы қағаздарды сатып алу;
• жерді пайдалану құқығын және басқа табиғи ресурстарды алу;
• займдерді, несиелерді, мүлікті және басқа да мүліктік құқықтарды беру.

      Инвестициялық қызметтің  субъектілері инвестицияның тәжірибелік  өткізуін іске асыратын инвестициялық  салада қызмет етеді. Инвестициялық  саланың құрамына кіретіндер:

• инвестициялық салалардың айналым және негізгі өндірістік қорларына салынатын капиталдың құрылыс саласы;
• ғылыми-техникалық өнім және интеллектуалдық потенциал іске асырылатын инновациялық сала;
• қаржы капиталының айналым саласы.

      Барлық инвесторлардың  инвестициялық қызметін іске асыру құқығы бірдей. Инвестор көлемді, бағытты және инвестициялық нәтижелікті өзі анықтайды².

      Сәйкесінше, жұмысты  орындайтын инвестициялық қызметтің  қатысушыларында осындай қызметті  іске асыру құқы бар сертификат және лицензия болуы керек.

      Инвестициялық қызметтің  субъектілерінің өндірістік-шаруашылық  және басқа арақатынастарын бағыттайтын негізгі құқықтық құжат олардың арасындағы келісімшарт болып табылады.

 

1.2 ҚР-ғы иновациялық  және инвестициялық жағдай

   

      ҚР экономикасында негізгі рольде шикізатты экспорттау болып табылады. Оған дәлел қолда бар техникалық және өндірістік потенциалды пайдалану нәтижесіздігі. Экономиканы дамыту үшін ірі инвестициялар тартылады. Сонымен қатар, барлық инвестиция көлемінің 60% мұнай және газ саласында іске асырылады. Электротехникаға, қара металлургияға және тамақ өнеркәсібіне инвестиция шамамен 8%-дан тұрады. Негізгі капиталға инвестицияның рационалды емес бөлінуі мынамен түсіндіріледі, біріншіден, шикізат саласына инвестиция тез қайтарылады, екіншіден, шетел инвесторлары өндірістік өнімнің әлемдік нарығында қазақстандық тауар өндірушілерді бәсекелеске айналдырғылары келмейді.

      Әлемнің  көптеген елдерінде қиындығымен  және жүйелігімен сипатталатын  “инновациондық” және  “инвестициялық климат” деген түсінік бар. Макродеңгейде ол өзіне саясаттық және экономикалық жағдай, сонымен қатар әлеуметтік климат деген факторларды қосады.

      Инновациялық қарекет инвестицияны тартусыз болмайды. Инвестицияның келуі ғылыми-техникалық, өндірістік, бақылаулық және қаржылық шараларды қоса алатын мемлекеттік реттеудің сәйкесінше жүйесін қажет етумен шарттайды.

      Инновациялық қарекетті нәтижелі мемлекеттік реттеу үшін бірнеше мәселелерді шешу қажет:

• инновация мен инвестицияның бағытын анықтау;
• инновациялық қарекетті дамыту үшін институтционалды-құқықтық және экономикалық ортаны құру;
• ғылыми-техникалық инфраструктураны дамыту;
• Қазақстанның транзиттік экономика жағдайына сәйкес инновациялық қарекетті қаржыландыру механизмін құру.

      Инновациялық және инвестициялық қарекеттің интеграциясы мемлекеттік және шетел инвесторларының мүмкіншіліктерін, сонымен қатар отандық банктерді, инвестициялық және зейнетақы қорларын, бағалы қағаздар нарығы құралдарын, халықтың ақша жинақтарын және кәсіпорындардың бос қаражаттарын нақты сәйкестілік кезінде табысты болады.

                

 Қызмет  көрсету Қазақстан экономикасына инвестицияны тарту әдісі сияқты

      Өндеу  және қайта өңдеу салаларының дамуында артта қалған Қазақстан үшін қызмет көрсету тек қана экономиканы қалпына келтірудің негізі ғана емес, сонымен қатар тура шетел инвестицияларын тарту сферасы да бола алады.

      Жеңілдік салық  түрімен және оларды ұйымдастырудағы  преференциямен  оның төмен сапасы  үшін айыппен немесе басқа да бұзушылықпен сипатталатын қызмет саласына елдегі қатынас Қазақстан үшін жалпы экономикалық дамудың көздері бола алады, өйткені халықтың жұмысбастылық деңгейін көтеруге, оның тұрмыс жағдайын жоғарылатуға ықпалын тигізеді.

      Қазақстанда қызмет  көрсетудің жеке түрлерінің дамуын 2000 ж. құрылым бойынша анықтауға болады. Олардың жалпы көлемінен жылжымайтын мүлікпен байланысты қызмет көрсетудің үлесі 7,1% құрайды, жабдықтар мен машиналарды арендалау бойынша 0,9%, компьютерлік қызмет - 1,8%, зерттеу саласындағы қызмет көрсету 2,7%, коммерциялық қызмет 34,7%, мемлекеттік басқару саласындағы қызмет бойынша 9,7%, демалысты ұйымдастыру қызметі бойынша 9,0%, басқалар 0,4%.

      Қазіргі кезде  ҚР қызмет көрсету саласы өзінің  осындай өкілеттілігін толық  көлемде орындамайды. Көбінесе  осындай жағдай кейбір салаларды инвестициялайтын қажетті табыс саны жиналмауымен байланысты, ал салық заңдылықтары өндірісті ынталандырмайды³.

      Осылай Қазақстанда  қызмет көрсету саласын дамытуды  күшейту қажет,  инвестициялық  саясат қажеттілігін жасап, шетелден инвестицияның келу салдарын және мүмкіншілігін талдауға жүгіну керек.

1.3 Мемлекеттік инвестициялық  саясаттың өзекті мәселелері

 

Инвестициялық саясат экономикалық және техникалық өндірістік даму деңгейіне  қатты тәуелділікте болады. Инвестицияның  мақсатты параметрлерінің даму бағытын жаңа өндірісті ұйымдастыруға, техникалық қайта қарулануға және қолда барды реконструкциялауға қолдануға болады. Нарықтық экономикаға көшу жағдайында инвестицияны халықтық тұтынудағы тауарды өндеуге, машина жасауды қайта іске қосуға және отандық өндірісті ынталандыруға мақсатты бағыттау керек. Қазіргі кезде отандық өндіріс елдің тауарға деген сұранысының 40-50 % ғана қанағаттандыра алады. Дәл қазіргі уақытта инвестицияны өндірістік сфераны дамытуға мақсатты ынталандыру керек, сонда ғана айналым сферасында инвестицияны импорттық тауарды сату-сатып алу мақсатында пайдалану азаяды.

      Жыл сайын республика  шетел мемлекеттерінен 1,3 – 2 млрд. АҚШ долларын займ және несие  түрінде алып тұрады. Осындай  соманың үстіне процент қосып  қайтарып беру біздің еліміз үшін ауыр екенін есте сақтауымыз керек. Сондықтан, шетел капиталын тартудағы бұрын орын алған кемшіліктер ескеріліп, енді әрі жібермеу қажет. Болашақта инвестициялық саясатта өндіріс сферасын дамытуға отандық инвестицияны ынталандыруына көп көңіл бөлуі үшін қор нарығын активизациялау керек. Айналым сферасынан инвестициялар өндірістік сферасына ауысуы қажет, бұл жаңа жұмыс орындарын ашады және жұмыссыздық санын азайтады⁴.

      Тартылған шетел  инвестициясына үлкен процент  төлейтіндіктен, оны рационалды пайдалану жолдарын іздеу керек. Сондықтан инвестиция көзінің альтернативасын іздеуді талап етеді. Бұл ішкі ресурстар.

      Мемлекеттік реттеудің  сенімді экономикалық құралы  болып салық табылады. Инвестицияны  өндірістік сфераға жұмсайтын кәсіпкерлерге деген салық сауда орындарына жұмсайтын кәсіпкерлерге салатын салықтан әлде қайда төмен болу керек. Отандық инвесторларға деген талап шетелдіктермен салыстырғанда қатты болмауы керек. Сонда ғана отандық өндірісті жандандыруға болады.

      Инвестицияның көлемі қосымша көздердің құрылуына да байланысты. Солардың ішіндегі инвестиция көзінің елеулісі және ел бюджетінің табыс жағын көбейтуінде үлкен орын алатыны шетелдік компаниялардың басқарылуы беріліп қойылған кәсіпорыннан түсетін табыс болып табылады. Өкінішке орай, мұндай кәсіпорындарда табысты тығып қалу жағдайлары кездесіп жатыр. Классикалық мысал ретінде мұнай өндіру мен металлургия кәсіпорындары жатады. Мұнай бағасының өскенімен бюджетке түсетін табыс мөлшері ұлғаймай тұр. Қаржы Министрлігі және салық полициясы қатаң бақылау орнату қажет.