Инвестициялық жоба ұғымына кең түсінік бере отырып, инвестициялық жобаны бизнес жоспарлаудың басты әдістеріне тоқталу

4. Бағалық  инвестицияның дайындалуы 

Техникалық-экономикалық жоба:

• Жалпы маркетинг ізденісі
• Дайындық бағдарламаның шығарылуы
• Шығын құжаттар
• Архитекторлық құрылыс
• Қаржылық құжаттар
• жобаға байланысты қиын жағдайдың бағасы
• Жобаның шығуын жоспарлау
• Жобаның қаржылық бағасы

 

1.3 Инвестициялық жобаның ақшалай ағымдарын жоспарлау

 

Инвестициялық жобаны талдаудағы маңызды сатысы - болжанатын ақша ағымын бағалау. Ол екі  түрлі элементтен тұрады: қажет инвестиция және ағымдағы шығындарды шегерген кездегі ақшалай қаражаттардың түсімі.

Ақша ағымдарын  дайындаған кезде ақшаның уақытқа  байланысты құны ескерілуге тиіс. Ақша ағымдарының әртүрлі уақыттағы  мәнін са-лыстыру үшін дисконттау механизмі қолданылады.

Жүзеге асыру  мерзімімен алғашқы инвестиция көлемі және реле-ванттық ақша ағымдары ұқсас  жобаларды салыстыруға болады.

Релеванттық ақша ағымдары дегеніміз бір жолда  белгісі «минус» ағымдар белгісі  «плюс» ағымға ауысатын ағымдар. Релеванттық  ақша ағымдары стандарт, айтарлықтай қарапайым инветициялық жобаларға тән.

Инвестициялық жобаның ақшалай ағымын талдау оның құрылымын игерумен шектелмейді. Сонымен  қатар ақша ағымын бір ізге келтіріп, оның релеванттығына/неревантты еместігіне көз жеткізу керек, ол баға беру көрсеткіштері мен іріктеу белгілерін таңдау процедурасын жеңілде-туге, сондай-ақ, әртүрлі жобалардың өзара үйлесім табуын арттыруға мүмкіндік береді.

Ақша ағымдары релевантты жобалар төмендегіше  жіктеледі:

1. Табысы тұрақты  инвестициялық жобалар. 

Табысы тұрақты  инвестициялық жобалар белгілі  уақыт бөлігінде ша-масы бойынша  бірдей ақшалай түсімдер алумен қамтамасыз ететін бір реткі бастапқы салымдармен  сипатталады.

2. Табысы тұрақты  өсіп отыратын инвестициялық  жобалар. Табысы тұрақты өсіп  отыратын жобалар құрылымы табысы тұрақты инвестиция-лық жобалар құрылымына ұқсас болады. Әдетте оларға қаражатты ба-сында бір рет салу және айтарлықтай ұзақ уақытта келіп түсуін қарас-тырады. Оның негізгі ерекшелігі - ақшалай түсімдер көлемі жобаны жүзе-ге асыру мерзімі бойында біркелкі өзгеріп отырады.

3. Жинақтау  типіндегі инвестициялық жобалар  тізбектелген салым болып табылады  және оның кейіннен бір рет  ғана келіп түседі.

4. Алыпсатарлық  типтегі инвестициялық жобалар  қысқа уақыт ішін-дегі екі операцияның  (кіріс және шығыс) жиынтығы болып саналады.

Релеванттық емес ақша ағымдарында капиталдың келуі  мен кетуі кезектесіп отырады. Бұл  жағдайда қарастырылып отырған аналитикалық көрсеткіштердің кейбіреулері бастапқы параметрлері өзгергенде күтпеген бағытқа  қарай өзгеруі мүмкін. Демек, олардың негізінде жасалған қоры-тындылар үнемі дұрыс бола бермейді.

Тәжірибеде  ұзақтығы әртүрлі жобаларды салыстыру  қажеттілігі үне-мі туындайтын болғандықтан, уақыт факторының ықпалын алып тастай-тын  арнайы әдістер жасалған, олар төмендегідей:

• жобаның жалпы қызмет ету мерзімі шеңберіндегі тізбектеп қайталау әдісі;
• салыстырылатын жобалардың шексіз тізбектеп қайталау әдісі;
• эквивалент аннуитет әдісі.

Жобаның жалпы қызмет ету мерзімі шеңберіндегі тізбектеп қайталау әдісі. Бір жобаның қызмет ету ұзақтығы басқасының ұзақтығымен бірдей болуы міндетті емес. Бұл жағдайда жобалардың әрқайсысының қайталанатын ең аз мерзімін табу ұсынылады. Бұл ақырғы жалпы мерзім ұзақтығы ең аз жалпы еселік көмегімен анықталады.

Салыстырылатын  жобалардың шексіз тізбектеп қайталау әдісі. Егер жүзеге асыру ұзақтығы бойынша айрықшаланатын бірнеше жобаға талдау жасалса, есеп айтарлықтай күрделі болуы мүмкін. Егер талдау жа-салған жобаның әрқайсысы шексіз рет жүзеге асырылады деп есептесек, оларды қысқартуға болады.

Эквивалент аннуитет әдісі. Бұл әдіс шексіз тізбектеп қайталау әдісімен сәйкес келеді. Мұнда әр жоба үшін эквивалент мерзімдік аннуитет анықталады, ол аннуитеттік төлем мөлшері бірдей мерзімсіз аннуитетпен айырбасталады.

 

1.4 Инвестициялық жобаның жоспарлаудың проблемалары

 

Инвестициялық портфель – бұл экономикалық пайда  табу мақсатымен ұзақ мерзімге жұмсалатын ақшалай және басқа да ресурстар.

Демек, инвестициядағы басқарушы есеп алға қойылған мақсаттарға  қол жеткізу үшін және соның негізінде  басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін, бірқатар инвестициялық жобаларды талдауға және оларды бағалауға тура келеді.

Осыған байланыста жаңа экономикалық шындыққа сәйкес ұзақ мерзімді инвестициялардың тиімділігін  бағалау мен талдау жүйесі ең бір  өзекті мәселеге айналып отыр.

Бүгінгі таңда, өмірлік маңызы бар шаруашылық саласында  дұрыс және оңтайлы басқарушылық шешімдерін қабылдауға мүмкіндік беретін, шынайы дәрежеде экономикалық белсенділік  деңгейін көтеретін және оны сапалы әдістемелік тәсілмен қамтамасыз ететін есептеулердің қажеттілігі пісіп жетілді. Ұзақ мерзімді инвестицияларды талдау және есептеулерді жүргізудің барлық бағыттары бойынша зерттеулер жүргізудің көкейкестілігі, көптеген қаржылық ұйымдардың да (банктер, сақтандыру компаниялары, инвестициялық және зейнетақы қорлары және т.б.), және бірқатар жекелеген инвесторлардың да, алдында тұрған тауқыметті мәселесі болып тұр. Ал бұдан алынған зерттеулерді одан әрі іске асыру, одан да қиын мәселе болып отыр.

Жақын уақыттан бері ұзақ мерзімді инвестицияларды  талдау мен есептеуге, яғни Қазақстанның экономикасына батыс компанияларының қаражаттарын тартуға байланысты, инвестицияның мәнісін ашуға біршама талпыныстар жасалып жатыр.

Осы кезге  дейін инвестициялық есеп пен  талдау бойынша жүргізілген зерттеулер кешенді сипатта болған жоқ, өйткені ол жөніндегі әдістемелік зерттеулер қажет деңгейінде нығайтылмады.

Қазіргі кезде  Қазақстанның экономикасына тартылатын ұзақ мерзімді инвестицияларды тиімді бағалау, талдау және шаруашылық субъектісінің  қаржылық қызметін басқару барысында, әлі де болса есептің кейбір жекелеген әдістері жете зерттелмеген.

Осы күнге  дейін негізгі қорларды жаңғыртуда инвестициялаудың қажеттілігін бағалау, осы шараларды қаржыландырудың  оңтайлы көздерін таңдау, күрделі  қаражаттардың тиімділігін бағалау, тәуекелділіктің сезімталдығын және дағдарыстың әсерін жаңаша принципте дисконттау, «икемді» мөлшерлемені табу және оны талдау мәселелері өз шешімдерін толығымен тапқан жоқ.

Тәжірибеде, инвестициялық талдаудың екі  әдісі бар, онда мөлшерлеменің ең төменгі шегін капиталдардың орташа құны бойынша анықтаса, ал екінші әдісінде тәуекелділіктің ең жоғарғы сатысы бойынша есептелінеді. Бұл арада, капиталдардың орташа құнын дисконттау мөлшерлемесін оның түпкілікті варианты деп есептеуге болмайды, өйткені ол нақты жағдайды толық көрсетуі мүмкін, сондықтан да оған диі түзетулер енгізіледі. Бүгінге дейін әлемдік тәжірибеде инвестициялық жобаларды бағалау мен есептеудің «қолайлы» әдісі табылған жоқ.

Бірақта, қазіргі  нарықтық экономика жағдайларында  ұзақ мерзімді инвестицияларды есептеу қажеттілігі және оған тиісті ғылыми зерттеулер жүргізудің керектігі күннен күнге артып келеді.

Сондықтан, осы  мәселелер туралы экономикалық әдебиеттерде әр түрлі пікірлер бар.

Енді осы  пікірлерді біз үлкен үш топқа  біріктіреміз:

1. Күрделі қаржыны бөлу концепциясын бухгалтерияда пайдаланатын түсінікті қолданғанды қалайды, яғни бухгалтерлік баланс мәліметтері бойынша;
2. Күрделі қаржыны бөлу концепциясы кезінде, қажет түзетулерден кейін, танылуы керек деп санайды;
3. Инвестиция элементі ретінде активтің кез келген элементтерін қарастыратын – ұлғайтылған тұжырымдаманы пайдаланғанды қалайды.

Бірінші топтағы  ұғым бойынша таза инвестициясы болып, негізгі құралдарға жұмсалатын және баланстың активінде көрініс  тапқан (материалдық, материалдық емес, қаржылық) күрделі қаржының өзгерісі бойынша анықталады. Оның басымдылығы, тек пайдалануында ғана, бірақ осыған қарамастан осы бойынша инвестицияны санайды.

Ал түзетулерден кейін қолданатын күрделі қаржы  тұжырымдамасының екі кемшіліктері бар, атап айтсақ:

• біріншіден, бухгалтерия есебінде тек шаруашылық серіктестігінің меншігіндегі инвестицияларды ескереді;
• екіншіден, бухгалтерия есебінде материалдық емес активтерді инвестиция ретінде ескерілмейді.

Мұндай жағдайда, талдаушылар күрделі қаржы қатарына жалға алынған негізгі құралдарды (лизинг бойынша) және материалдық емес активтердің амортизацияланбаған шығындарын активтерге қосу арқылы түзетулер енгізеді. Тек осындай түзетулерден кейін таза инвестициялар деңгейі анықталады.

Талдаушылардың  аз ғана тобы ұлғайтылған тұжырымдаманы пайдаланады, бұл тұжырымдамға сәйкес  активтің барлық элементтері субъектінің табыстылығын анықтау үшін инвестиция ретінде қатыстырылады.

Бұл анықтама негізінен шағын кәсіпорын үшін сәйкес келетін сияқты, өйткені инвестицияны бұндай кең мағынада қарау кәсіпорындардың мақсатына сай келе бермейді. Олар «инвестицияға салынған қаржының» түрлеріне қарамастан күрделі қаржыны бөліп қарауды мақсат тұтпайды, ондағы салымдар, тек жалпы салымдар бойынша өлшенеді. Инвестицияларды негізінен барлық инвестицияланған капиталдардың жиынтығы ретінде қарастырады. Демек, инвестицияның бухгалтерлік тұжырымдамасы тек күрделі қаржыны бөлу ғана емес, сондай-ақ, барлық активтердің жиынтығын береді.

Қазақстанның  бухгалтерлік балансында инвестицияланған капиталды екі жарып көрсетеді, оның бір бөлігі ағымдық актив құрамында болса, ал екіншісі ұзақ мерзімді активтер қатарында болады. Олай болса, инвестицияланған капитал өз құрамына «Аяқталмаған құрылыс», «Ұзақ мерзімді қаржы бөлу» жағдайлары жатады. Осы тұрғыдан инвестиция кең көлемді мағынасын білдіретін сияқты.

Батыс елдерінде  инвестицияның бұл түрін екіге  бөледі, тікелей инвестициялау, яғни инвестицияланған кәсіпорындарды, олар өз басқаруына және бақылауына алғандығын көрсетеді. Ал екінші түрі, портфельдік инвестициялау, оның көлемі бүкіл акционерлік капиталдың 10%-тей құрамын құрайды, бірақ ол басқару мен бақылау құқығын бермейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтарды жинау қызметтерін ұсынудың бизнес-жоспары

 

        2.1 БИЗНЕС ЖОСПАРДЫҢ РЕЗЮМЕСІ

Жобаның тұжырымдамасы Қазақстан Республикасының Ақтөбе облысында  (бұдан әрі – Ақтөбе облысы) тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтарды жинау қызметтерін ұсынатын  кәсіпорын құруды қарастырады.

Кәсіпорынның негізгі  қызмет түрі тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтарды жинау және шығару болып табылады.

Нысаналы топтар мыналар:

- қызметі нәтижелерінде  әр түрлі ҚТҚ пайда болатын  өнеркәсіп кәсіпорындары, ұйымдар  және т.б.;

- халық.

 

Жоба бойынша жалпы  инвестициялық шығындар мыналарды  қамтиды:

Шығыстар, мың  тг.	2 012
Негізгі капиталға инвестициялар	16 769
Негізгі капитал	0
Барлығы	16 769

 

Жобаны қаржыландыруды жоба бастамашысының өз қаражаты есебінен сияқты  қарыз капиталы есебінен де жүзеге асыру жоспарлануда.

Қаржыландыру  көзі, мың тг .	Сомасы	Кезеңі	Үлесі
Өз қаражаты	3 354	02-03.12	20%
Қарыз қаражаты	13 415	02-03.12	80%
Барлығы	16 769		100%

 

Кредиттеудің келесі шарттары қабылданды:

Кредит валютасы	теңге
Пайыздық ставка, жылдық	12%
Пайыздар мен негізгі  борышты төлеу	ай сайын
Пайыздарды өтеудің  жеңілдікті кезеңі, ай	3
Негізгі борышты өтеудің  жеңілдікті кезеңі, ай	3
Негізгі борышты өтеу түрі	тең үлестермен

 

Жобаның 5 жылына арналған кәсіпорын қызметі тиімділігінің  көрсеткіштері:

Жылдық пайда (5 жыл), мың  тг.	3 657
Активтердің рентабельділігі	24%

 

14% дисконттау ставкасы кезінде инвестицияланған капиталдың дисконтталған таза кірісі 7  жылда 5 837 мың теңгені құрады.

Ішкі кірістілік нормасы (IRR)	29%
Ағымдағы таза құны (NPV), мың теңге	5 837
Жобаның өзін-өзі ақтауы (жай), жыл	3,5
Жобаның өзін-өзі ақтауы (дисконтталған), жыл	4,4