Жоба іске асқаннан кейін пайданы
ғана емес, жалпы есептемелік табысты
жоғалту мүмкіндігі. Тәуекел дағдарысты
болып табылады;
Барлық активтерді жоғалту
мүмкіндігі және инвестордың банкротқа
ұшырауы немесе апаттық тәуекел.
8. Ұдайы өндіріс
инвестицияның келесі түрлерінің бірінде
жүзеге асуы мүмкін:
Жаңа алаңдарда және бастапқыда
бекітілген жоба бойынша іске асып жатқан
жаңа құрылыстар немесе кәсіпорындардың,
ғимараттардың салынуы;
Шарушылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың кеңеюі - өндіріс қуаттылығын арттыру мақсатымен шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың екінші және келесі кезектерін, қосымша өндіріс кешендерін және өндірістерді, жаңа кәсіпорындарды салу немесе қызмет етіп жүрген кәсіпорындарды кеңейту;
Шаруашылық жүргізіп жүрген кәсіпорынды қайта құру – моральды тұрып қалған және физикалық жағынан тозған қондырғыларды ауыстыру арқылы жаңа өнімнің шығарылуының профилін өзгерту мақсатымен өндірісті толық және жартылай қайта жабдықтауды ортақ жоба бойынша жүзеге асыру;
Техникалық қайта қамтамасыздандыру
– жекелеген цехтардың, өндірістердің, учаскелердің өндірісінің
техникалық- экономикалық деңгейлерін
арттыруға бағытталған шара кешендерін
жүргізу.
Инвестицияның
ұсынылған жіктелуі қазіргі заманның
инвестициялық жобалау концепцияларын
толығырақ түсіну үшін, жүріп жатқан
процестерді жан-жақты бағалау үшін қажет.
1-схема.
Инвестиция классификациясы |
Салымдарды
Салу объектісіне
байланысты
|
|
Инвестиц-ия
ландыруға қатысу сипаты |
|
Инвести-ция
ландыру кезеңі |
|
Меншік
түрлері |
|
Аймақтық
көрсеткіштері
байланысты
|
Қаржылық инвестициялар |
|
Нақтылы инвестициялар |
|
Жанама инвестициялар |
|
Тікелей инвестициялар |
|
Ұзақ мерзімді инвестицияар |
|
Қысқа мерзімді инвестициялар |
|
Біріккен инвестициялар |
|
Шетелдік инвестициялар |
|
Мемлекеттік инвестициялар |
|
Жеке меншік инвестициялар |
|
Шетелдегі инвестициялар
|
|
Мемлекет ішіндегі инвестициялар |
Инвестициялар нақты инвестициялар
және қаржы инвестициялары
болып бөлінеді. Нақты инвестициялар
– капиталдың өнеркәсіпк, ауыл шаруашылығына,
құрылысқа және т.б. жұмсалымы. Қаржы инвестициялары
– мемлекеттен, басқа да кәсіпорындардан,
инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар
мен акцияларды сатып алуға бағытталған.
Бірінші
жағдайда инвестор, өзінің өндірістік
капиталының көлемін - өндірістік
негізгі қорлар мен айналым
қорларын ұлғайтады. Екінші –
жағдайда инвестор бағалы қағаздардан
дивиденд алу арқылы өзінің
қаржы капиталын ұлғайтады.
Инвестицияның негізгі
түрлері әрбір фирманың іс-әрекетінің
маңызды бір бөлігі инвестициялық операциялар
болып табылады, яғни жобаларды іксе асырудағы
жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжірбиеде
мұндай инвестициялардың түрлері:
- табиғи активтерге инвестициялар;
- ақша активтеріне инвестициялар;
- материалдық емес активтерге
инвестициялар.
Табиғи активтерге - өндірістік ғимараттар
мен құрылымдар, қызмет ету
уақыты бір жылдан асатын әртүрлі
машиналармен жабдықтар және өндіріс
процесінде қолданылатын басқа да мүліктер
жатады.
Ақша активтеріне
– басқа да жеке және заңды тұлғалардан
ақша қаражаттын алуға болатын құқық жатады.
Мысалы, банкіде – депозиттер, облигациялар,
акциялар, несиелер, қарыздар, кепілдіктер
және т.б.
Материалдық емес активтерге – фирмалардың жұмысшыларының
қайта жеке оқыту және біліктіліктерін
жоғарылату арқылы, сауда белгілерін жасау
тапқыштық патенттер мен лицензия алу,
өнеркәсіп үлгілерінің куәлігін алу, өнімге
сертификат алу, жерді қолдануға құқық
алу арқылы алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге
байланысты инвестициялар мынадай топтарға
бөлінеді:
- Тиімділікті арттыруға
бағытталған инвестициялар. Олардың негізгі мақсаты – жабдықтарды ауыстыру, персоналды
оқыту және өндіріс қуаттарын өндірістің
тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру
арқылы фирманың шығындарын азайтуға
жағдай жасау.
- Өндірісті кеңейтуге
бағытталған инвестициялар. Негізгі мақсаты - өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттігін кеңейту.
- Жаңа өндіріс орындарын
ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер, тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталады.
- Мемлекеттік басқару
ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған
инвестициялар. Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың экологиялық стандарттар, өнімнң қауіпсіздігі және басқа да жағдайларға байланысты талаптарын орындауға мәжбүр болған жағдайында қолданылады.
- Инвестициялардың бұл сыныптамасы
тәкелшілдік деңгейімен байланысты. Инвестициялардың
түрлері мен тәуекелшілдік деңгейі төменгі
кестеде көрсетілген: 2-схема.
Инвестиция түрлері
мен тәуекелшілдік
деңгейінің байланысы
3-түрі |
2-түрі |
1-түрі |
4-түрі |
Жаңа өндірістерді салуға инвестициялар |
Өндірісті кеңейтуге инвестициялар
|
Тиімділікті арттыруға инвестициялар |
Мемлекеттік ұйымдардың талаптарын
орындауға инвестициялар |
Тәуекелшілдіктің жоғары
деңгейі |
Тәуекелшілдіктің төменгі
деңгейі |
1.3. Инвестициялық
портфельді қалыптастыру
және оның оңтайлы
тиімділігі.
Инвестициялық портфель – бұл капиталға салынатын қаржы
құралдары, яғни меншікті компаниялардың
және мемлекеттің шығаратын акцияларға,
облигацияларға және басқа да құнды қағаздарға
жұмсалатын қаржы.
Құнды
қағаздарды инвестициялаудың мақсаты
– процент алу, капиталды сақтау
және капиталдың өсуін қамтамасыз
ету. Егер де негізгісі процент
алу деп есептесек, онда артықшылықты
қабілетті, жаңа компаниялардың
өнімділігі төмен және қауіп-
қатері жоғары құнды қағаздардан
тұратын портфельге беруге болады,
алайда, егер іс сәтті қалыптасса,
жоғары проценттер әкелінетін
болса және керісінше, егер де
инвесторлар үшін ең маңыздысы
капиталды сақта және үстелуін
қамтамасыз ету болса, онда белгілі
компаниялардың немесе мемлекеттің
азғантай тәуелдікпен және күні
бұрын күтетін орташа немесе
аз проценттік төлемдер шығаратын,
үлкен өтімділікке ие болатын
құнды қағаздар портфеліне қосылады.
Инвестициялық
портфельді қалыптастырудың басты
мақсаты – не ол, не бұл капиталды
салу формасына байланысты, сөйтіп,
салымның сенімділігін және ең
үлкен кепілдік табысты қамтамасыз
ететін, мүмкіншілігі барынша бірін-бірі
өтеу тәуекелділігі болып табылады.
Құнды
қағаздар портфелін жасау үшін
ақша қаражатын қандай болса
да қаржы активтерінің бір
түрін инвестициялау жеткілікті.
Алайда, практикада портфельдің
мұндай тұрпаты едәуір сирек
кездеседі; анағұрлым көбірек дамыған,
әртараптандырылған портфель, яғни
бірнеше құнды қағаздар түрінен
тұратын портфель.
Портфельдің
мұндай тұрпаты көпшілігінде
өзінің қасиеті арқасында тұрақты
болымды нәтижеден тұрады.
Инвестициялық
қаржыдан алынған пайданың маңызды
мезеті портфельді ойдағыдай
басқару. Портфельді басқару әр
түрлі құнды қағаздар жиынтығына
иелік істеу өнерін түсіндіреді,
тек олар өзінің құнын сақтау
ғана емес, сонымен бірге қандай
болса да тәуелдікке байланысты
емес түпкілікті табыс табу.
Қағида
бойынша, портфельдерді басқару
екі тәсілге бөлінеді – активтік
және пассивтік.
Активтік басқару – инвестициялық портфельден
алынған табыс мөлшерінің болжайтындығын
сипаттайды.
Пассивтік басқарудың
мәні – күні бұрын тәуекелдік деңгейі
анықталған және портфельді өзгеріссіз
жағдайда ұзаққа ұстап қалатын жақсы әртараптандырылған
портфельдерді жасаудан тұрады.
XX ғасырдың 60 жылдың ортасына
дейін шет мемлекеттерінде портфелді
бақаруда активтік әдісті қолданған.
Бұл әдісті қолданған менеджерлер
тәуекелге және күтілетін табыстылыққа
болжамдарын қарастырған. Егер, бұл
болжамдар оңтайлы болса, онда
портфель жоғарғы табыстылық
әкеледі деген ой қалыптасқан.
Ал
Марковиц теориясы қалыптасқанда,
яғни оптималды портфельді басқару
пассивтік әдіске иемденді. Пассивтік
басқаруда нарықтық оптималды
портфельді қалыптастыру нарықтық қор
атына ие болды. Пассивтік портфельді
қалыптастыруда менеджер негізгі нарықтық
желі (Capital Market Line,CML) және берілген
инвестордың айырмасыздық қисығы қолданады.
Бұл
жерде O нүктесі айырмасыздық қисығы
мен негізгі нарықтық желінің
қиылысуы инвесторға табыстылықпен
стандартты ауытқудың оптимальды
теңесуін береді. Пассивтік басқаруда
потрфельді қалыптастыру ұзақ
мерзімге арналған. Егер, клиент
тәуелсіз ставканың және нарықтық
порфельдің өзгеруіне байланысты
қайта қарастыру жүргізеді.
Нарықтық
және активтік портфельді салыстыру
кезінде « активтік жайғасым
» деген термин қолданылады, бұл
терминнің мағынасы берілген
қағаздың активтік және оптималды
портфельдер арасында үлес салмақтарының
айырмашылықтарын қарастырады.
Мысал . Оптималды
және активтік портфельдерде 4 бірдей
бағалы қағаздар түрлерінің үлес салмақтары
берілген. Әрбір бағалы қағаздар үшін
активтік жайғасымды анықтаңыз. 1-кесте.
Бағалы қағаз нөмірі,j |
Үлес салмағы
|
Активтік жайғасым |
|
Активтік портфель |
Пассивтік портфель |
1 |
2 |
3 |
4 |
1
0,20 0,30
- 0,1
2
0,25
0,25
0,0
3
0,10
0,20
-0,1
4
0,45
0,25
+0,2
Барлығы
1,00
1,00
0,0 |
Шешуідің
нақты көрсеткіштері 4 бағанада көрсетілген.
Бұл
нәтижеден келесіні айтуға болады,
активтік портфельдің эквиваленттері
оптималды портфель және бір
уақытта бір қағаздардан ( j=4) басқа
қағаздарға (j=1және j=3) бәстесу жасау
пайдалы. Бірақ, бұл жағымды, жағымсыз
бәсекелестер бір-бірін өтеу қажет.
Бір этапты бағалы қағаздарды
таңдау , менеджер барлық жинақтық
бағалы қағаздардан табыстылығы, стандарты
ауытқуы және ковариациясына байланысты
оптималды портфель қалыптастыру керек.
Бұл бағалы қағаздарды таңдау
әдісі « близорукость» деп атайды,
себебі, жалпы портфельді қалыптастырған
кезде бірінші және екінші класс бағалы
қағаздар арасында ковариация жүргізілмейді
немесе қолданбайды. Екінші этапта, инвестордың
қаражаттарын бірінші және екінші класстар
портфеліне бөлінуі активтер орналастыру
болып табылады. Активтерді орналастыру
этапында екі портфель арасында оптимальды
табыстылықты, стандартты ауытқуларды
және ковариацияны болжамдайды. Бұл жалпы
портфель құрамын және инвестордың таңдаған
портфелінің табыстылығы стандартты ауытқуларға
байланысты болатынын анықтайды. Активтер
тарапынан бірінші класқа – акция ,ал
екінші класқа – облигацияны жатқызуға
болады.