Сыртқы аудиттің түрлері және маңызы

• техникалық тәсілдің қосалқы жүйесі талдамалы-бақылау міндетін шешу үшін қажетті бастапқы ақпараттарды алу, тексеру және дайындау барысында қолданылады;
• талдамалы-есептік тәсілдің қосалқы жүйесі экономикалық талдау, талдамалы тексеру, статистикалық және экономикалық-математикалық әдістердің дәстүрлі және арнайы тәсілдері;
• құжаттық тәсілдер ақпараттық модельдеуді, нормативті-құқықтық реттеуді, тексеруді зерттеу объектісі туралы есептік деректерді бақылаумен талдауды жүзеге асыру;
• қорытындылау тәсілі жиынтық есеп берулермен баланыстарды жасауда, кешенді бағалауларды жүргізуде және ғылыми негізделген ұсыныстарды әзірлеуде олардың қорытындыларын зерттеу мен қалыптастырудың логикалық және синтетикалық тәсілдерімен бірге пайдаланылады;
• нақты бақылау тәсілдері белгіленген тәсілдердің тексеріп қарау арқылы алынған мәліметтер бойынша оның нақты жағдайын зерделеуде қолданылады.

Айғақтарды алу үшін аудитордың сараптау. Қадағалау, сұрау, растау, тәуелсіз операциялық тестер мен сәйкестікке орай тестер, инспекция, есептеу, талдамалы тексеру және т.б. бақылау тәсілдерінің технологиялары туралы нақты түсініктері болуы керек.

Талдамалы процедураларды аудитті  жоспарлауда да, процестік және кезеңдік тексерулерде де қолданады. Бизнестің аудитінде қаржылық-экономикалық талдау процедуралары мына түрде орындалады:

• аудиторлық тексерулердің бағдарламаларын жоспарлау мен әзірлеу кезеңіндегі іздестірушілік жоспарлы және шолушылық талдау;
• шаруашылық операциялар үшін есеп пен ішкі бақылау жағдайын тексеру барысындағы жүйелі, елеулі және функциональдық талдау;
• дайындап-жабдықтау, өндіріс және қаржылық өткізу қызметтерінің оперативті, ағымдық және перспективті талдауы;
• бизнес тиімділігінің негізгі көрсеткіштеріне әсер ететін факторларды зерттеу және қаржылық есеп берулерді тексеру кезеңдеріндегі ұйымдық, функционалдық және процестік талдау;
• бизнесті басқару мен оның тиімділігін арттыру жүйелерін жетілдерудің жағдайы мен келешегін арнайы, толық, тақырыптық, локальды және кешенді талдау.

Талдамалы процедуралары жай саластырудан шаруашылық жүргізуші субъектілер  қызметен кешенді талдаудың қүрделі  экономикалық-математикалық үлгісіне дейін өзара байланысты көптеген факторларда әр түрлі болуы мүмкін.

 

Клиенттің ішкі бақылау  жүйесі

Хас 610 “Ішкі аудиттің жұмысың қарастыруда” арнайы тағайындалған  қызметкер жүзеге асыратын кәсіпорындағы  ішкі бақылаудың элементі ретінде іштей  бақылаудың мәні ашып көрсетіледі.

Ішкі аудиттің қызмет нәтижелерінің бірталай бөлігін тәуелсіз аудитор қаржылық ақпараттарды талдауда пайдалануы мүмкін. Ішкі аудитор жұмысын бағалауда тәуелсіз аудитор ескеруі тиіс процедуралар келтірілген.

 

Аудиторлық тексеруді  жоспарлау

Аудиторлық тексерулерді ұйымдастыру, жоспарлау, жүйелі зерделеу, мәні бойынша аудиторлық процедураларды орындау, пікір қалыптастыру және аудиттің нәтижелері бойынша қорытынды құжаттарды дайындау сияқты бірінен кейін бір жалғасып кете беретін тізбекті кезеңдерден тұрады.

Аудитті жоспарлау мыналардықамтамасыз етуі тиіс:

• ішкі бақылаудың тиімділігі, есептемелер мен бугалтерлік есептің жағдайлары туралы қажетті ақпараттарды алуды;
• орындалуы тиіс бақылау процедурасының көлемі мен өткізу уақытын, мазмұнын анықтауды.

Аудитті жоспарлауға аудиттің жалпы  жоспарын жасау және аудиторлық бағдарламаларды әзірлеу кіреді.

Жалпы жоспарда  мына негізгі көрсеткіштер көріністабуы керек:

1. орындалатын жұмыстын мөлшері;
2. жұмыстың ұзақтығы мен өткізу мерзімдері;
3. аудитор қолданатын әдістер мен тәсілдер.

Аудитор жалпы жоспарды тексерілетін кәсіпорынның басшылығымен және қызметкермен ақылдасып талқылауына болады, бұл аудиттің іс-әрекетін күшейтегі әрі кәсіпорын қызметкерінің қызметімен аудиторлық процедураларды үйлестіреді.

 

Аудиторлық қорытынды: жасау және тапсыру тәртібі

Аудитор анықталған кемшіліктер, алдау фактілері мен жіберілген қателіктер туралы кәсіпорын басшысына хабарлап, шындыққа жанаспайтын ақпаратты түзеу бойынша ұсыныстар беруі керек.

Қорытынды кезеңде аудиторлардан  мыналар талап етіледі:

• аудиторлық файл түрінде жұмыс құжаттамаларын ресімдеуді аяқтай;
• тексерілген ұйымның басшысына аудиттің нәтижелері туралы жазбаша ақпарат дайындау;
• тексерілген объектілер туралы өз пікірін негіздеу және қалыптастыру;
• аудиторлық есеп беруді белгіленген форма бойынша дайындау;
• анықталған ауытқулар мен ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктерді, оларды болдырмаудың мүмкін жолдарын, аудит объектілерінің жұмыс істеу тиімділіктерін арттыру және оңтайландыру туралы клиентті хабардар ету.

 

Қортынды қаржылық есеп аудитінің ақпараттық жүйесі, мақсаты  және тәсілдері

Аудиттің ақпараттық жүйесіне қойылатын  талаптар. Қаржылық есеп элементтер аудитінің  мақсаты. Қаржылық есептіліктің бөлшектеу  кезеңдері. Аудит жүргізудегі объект бойынша және циклдік амалдар.

Құрылтай және есептік-қаржы құжаттарын тексерудің мақсаты – қолданыстағы заңнамаға тексерістегі объекттің құрылтай және есептік-қаржылық құжаттардың сәйкестігіне қатысты ой қалыптастыру, оның жарғылық капиталдың қалыптасуының дұрыстығы.

Тексеріс үшін ақпарат көздері: кәсіпорынның жарғысы, құрылтай құжаттар, мемлекеттік тіркеу және статистика органдарындағы, салық органдарындағы тіркеу жөніндегі куәліктер, құрылтайшылар (акционерлер) жиналысының хаттамалары, эмиссия проспектері, акционерлер реестрі, бұйрықтар, өкімдер, ішкі ережелер, лицензиялар, акцияларды қабылдау-беру акттері, акцияның төлем шотына енгізілген мүлікті бағалау акттері, есеп регистрлері, материалды емес активтер, жер учаскелеріне, жылжымайтын мүлік объектітеріне құқықтарын растайтын құжаттар, Бас кітап, бухгалтерлік есеп беру және т.б.

Құрылтай құжаттар аудитінің мақсатына жету мен кәсіпорынның жарғылық капиталының қалыптасуы үшін келесі міндеттер шешілуі тиіс:

• Кәсіпорынның заңды статусын, әрекет ету сферасын және қызмет ету құқығын анықтау;
• Лицензиялауға жататын әрекет түрлері бойынша лицензияның бар-жоғын анықтау;
• Жарғылық капиталдың қалыптасуы мен өзгеруінің тәртібін тексеру және оның құрылымын зерттеу.

Ревизорлар құрылтай құжаттармен  таныса келе, оның құрылтайшылар құрамын  және жарғылық капиталдағы олардың  үлесін анықтайды. Сонымен қатар  ревизор-аудиторлар кәсіпорынның ұйымдық құрылымы, филиалдары мен өкілеттіліктерінің бар-жоғы; басқару шешімдерін қабылдау кезінде барлық деңгейдегі жетекшілердің өкілеттіктері; құрылуы жарғыда қарастырылған қор түрлері; пайданы бөлу тәртібі жөнінде; кәсіпорынды жою мен қайта ұйымдастыру туралы; мүлікпен келісім сомасы бойынша орындаушы дирекция үшін шектеуледің бар-жоғы жөнінде және т.б. түсінік алады.

 

Өндіріс кезеңінің аудиті

Өндіріс кезеңі шоттарының өзара байланысы  және аудитінің бағыттары. Өндіріс  кезеңінің аудитін жүргізудің ақпараттық көзі. Өндіріс кезеңі  шоттарының дұрыстығын анықтайтын талаптар мен аудит жүргізілгенде тексерілетін аудиторлық тұжырымдар. Тәуекелдіктің бастапқы деңгейін анықтау үшін жүргізілетін бақылау тәсілдері.

Тауар-материалды қорлар ревизиясының негізгі мақсаты – олардың есеп жүргізуінің дұрыстығын анықтау, сақтау орындарында қорладың қозғалысы мен бар-жоғы туралы нақты мәліметтер алу, сақталуын қамтамасыз ету, тұтынудың бекітілген нормаларын сақтау, іске жұмылдыру мақсатымен шаруашылық субъектке қажетсіз материалдық қорларды анықтау және сату.

Тауар-материалды қорлардың аудитін  жүргізудің процедуралары:

• бас кітаптың мәліметтерімен баланс көрсеткіштері;
• синтетикалық және аналитикалық есеп жүргізудің дұрыстығы;
• ТМҚ болуы және сақталуы;
• инвентаризацияның уақытылы және дұрыс жүргізілуі;
• қойма есебін тексеру, ТМҚ қозғалысы бойынша алғашқы құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығы;
• кіріс материалдарының толықтыы мен уақыттылығы және олардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуі;
• дайын өнім өндіруге өндірістік қорларды жіберу бойынша операциялардың негізделгендігін тексеру, сонымен қатар бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуі;
• ТМҚ бағалау әдісін анықтау;
• шаруашылық субъектердің материалдық құндылықтарын сату мен қайта өңдеуге тапсырумен байланысты операциялар бойынша бухгалтерлік жазбаларды рәсімдеудің дұрыстығын тексеру;
• бұзылуы мен бағаның төмендеуіне байланысты тауар-материалды құндылықтарды шығынға жазу бойынша әкімшілік шешімдері мен басқа құжаттарды зерттеу.

ТМҚ есептік мәліметтерге сәйкестігін тексеру кезінде түгендеу жылдарының әліметтерін зерттеу, тегіс түгендеуді қажет ететін (әдетте дефицит және қымбат тұратын ТМҚ) материал топтарын таңдау қажет. Сонымен қатар қойма мекемелерінің жағдайлары мен оларды дұрыс пайдалану, өлшеу құрылғылары, өрт және күзет дабыл қағыштарының бар-жоғы, сақтау және жіберу ережелерін қадағалау, материалды емес материалдардың бар-жоғы тексеріске жатады.

Күзетті дұрыс ұйымдастыру ТМҚ  сақтауды қамтамасыз етудің маңызды  шарты болып табылады. Оның жұмысының тиімділігін материалдық құндылықтарды енгізу мен шығаруды ішкі бақылауды кенеттен тексеру арқылы тексеруге болады. Жиі әр түрлі бұзушылықтар кездеседі, мыслы, материалдарды рұқсаттар бойынша екі рет шығару, ТМҚ-ны құқықтары жоқ тұлғалармен қол қойылған рұқсаттар бойынша шығару. Сондықтар рұқсаттың мәліметтері әкелінетін материалдардың мөлшер, ассортимент, сапа және баға фактілері счет фактура, үстеме жарлық және басқа қосымша құжаттардың мәліметтерімен салыстырылады.

Қойма есебін тексеру. Қойма есебін жүргізу кезінде негізгі бұзушылықтар теріс өтпелі қалдықтардың болуынан, түсімдер туралы жазбалардың жоқтығынан, қоймалық және бухгалтерлік есеп карточкалары мәліметтерінің айырмашылығынан, қалдықтарды қате санаудан тұрады.

Теріс өтпелі қалдық түскен материалдардың толық емес немесе уақытында кірістірілмегендігін немесе өтпелі қалдықтардың қате есебін білдіреді.

Қоймадағы материалдар есебін материалды-жауапты  тұлға болып табылатын қойма  меңгерушісі немесе қоймашы жүргізеді. Бұл лауазымға шығындар үшін, ұрлық  үшін сотталған немесе сенімнен айырылу бойынша жұмыстан шығарылған адамдар қабылдануы мүмкін емес.

Қоймашыны қабылдау немесе оны лауазымынан  босатқан кезде міндетті түрде тегіс  инвентаризация жүргізілуі тиіс.

Материалды қорлардың толық  және уақытылы кірістірілуін тексеру. Сонымен қатар аудитор ТТН-да, шот-фактураларда, қабылдау актілерінде көрсетілген құжаттың күні мен номерін, атауларын, өлшем бірлігін, санын, материалдардың бағасын және басқа қосымша құжаттарды салыстыруы тиіс.

Айырмашылық анықталған жағдайда аудитор қарама-қарсы тексеруді жүргізеді немесе құжаттардың көшірмесін сұратады.

Жеке тұлғалардан нарық бағалары бойынша ТМҚ сатып алу кезінде  актілерді рәсімдеудің дұрыстығы  анықталынады.

Дайын өнімді өндіруге және шаруашылық қажеттіліктерге, қайта өңдеу үшін тауар-материалды құндылықтарды жіберу бойынша операциялардың негізделгендігін бақылау және  өзгерістерді реализациялау мен қорлар ликвидацияланбауының тәртібі және тауар-материалды құндылықтарды пайдаланыстан шығару құқығын тексеру. Бұл үшін бекітілген лимиттер негізінде материалдарды нормативтік жіберу жүзеге асырылады. Аудитор дайын өнімді шығаруға шикізаттың, материалдың, жанармайдың артық шығынын, әрекеттегі нормативтермен сәйкес материалдық қорларға қажеттілігі дұрыс анықтала ма, жаңа қондырғыларды орнату кезінде шығын нормаларына уақытылы өзгерістер енгізіледі ме екендігін бекітуі тиіс.

 

Ақша қаражаттарының аудиті

Кассадағы ақша қаражаттарының аудиті. Банктегі және басқа да щоттардағы ақша қаражаттарының аудиті. Есеп беруге міндетті сомалардың аудиті. Аудит жұргізілгенде тексерілітін негізігі аудиторлық тұжырымдар. Бақылау құралдарын тексеру тестері.

Ақшалай және кассалық-банктік операцияларды  жүргізу заңнамалық, жалпы мемлекеттік, ведомствалық және басқа нормативті актілерімен жеткілікті түрде қатан реттелген. Сондықтан төлеу циклі аудиттін өткізуге дайындық кезінде қабылданған заңдардың, стандарттардың, бухгалтерлік есептің, аудиттің, ақша тасуын, қолданылуын, қаржылық бақылаудың нормалары мен ұйымдастыру ережелерінің талаптарын мұқият оқып-білу қажет.

Ақша жалған құжатсыз тікелей ұрлау  ісі кассаны тексергенде кассадағы  барды түгендеу жолымен анықталады. Кейде ол шын мәнінде кассир, не болмаса басқа лауазымды қызмет адамы жасаған ысырапты жасыратын  лауазымды қызмет адамының қолхатымен бүркемеленеді. Сондай-ақ, қылмыстың ең қарапайым түрі болып саналатын қаражатты қымқырудың бүркемеленбегендері де болуы мүмкін.