Акциз салығын салуда кездесетін мәселелер мен шешу жолдары

Акцизделетін тауарларды (спирттің барлық түрін және газ конденсатымен бірге мұнайды қоспағанда) сатып алған немесе оны Қазақстан Республикасының кеден аумағына импортталған кезде, егер аталған тауарлар бұдан әрі акцизделетін тауарлар өндіру үшін негізгі шикізат ретінде пайдаланылған болса, Қазақстан Республикасының аумағында төленген акциз сомалары шегерілуге тиіс.

Осы тармаққа сәйкес салық кезеңінде акцизделетін тауарлар дайындауға нақты пайдаланылған акцизделетін шикізат көлемі негізге алынып анықталған акциз сомасына шегерім жасалады.

Осы баптың ережелері акцизделетін алыс-беріс шикізаты мен материалдарынан дайындалған акцизделетін шикізат көлемі негізге алынып анықталған акциз сомасына шегерім жасалады.

Осы жерде акциз төлеу мерзімдерін айта кету жөн, егер 271 бапта өзгеше көзделмесе, акцизделетін тауарларға акциз:

• салық кезеңінің алғашқы он күні ішінде жасалған операциялар бойынша айдың он үшінші күнінен;
• салық кезеңінің екінші он күні ішінде жасалған операциялар бойынша айдың жиырма үшінші күнінен;
• салық кезеңінің қалған күндерінде жасалған операциялар бойынша есепті айдан кейінгі айдың үшінші күнінен кешіктірілмей бюджетке аударылуға тиіс.

Алыс-беріс шикізаты мен материалдарынан өндірілген акцизделетін тауарлар бойынша акциз тапсырыс беруші көрсеткен тұлғаға өнім берілген күні төленеді.

Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген газ конденсатын қоса алғанда шикі мұнайды өнеркәсіптік ұқсатуға берген кезде ол берілген күні төленеді.

Акциз төлеу, акциз төлеушінің тіркелген жері бойынша жүргізіледі.

Құрылымдық бөлімшелері бар акциз төлеушілер, егер олар Салық Кодексінің 257-бабы 1-2 тармақшаларында көрсетілген акцизделетін тауарларды өндіруді және оларды құюды, бензинді (авиациялық бензинді қоспағанда) және дизель отынын көтерме, бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын болса, кодексте көзделген тәртіппен құрылымдық бөлімшелердің орналасқан жері бойынша акциз төлейді.

 

2.2 Акцизделетін қызмет  түрлерін есептеу және рәсімдеу  әдісі

  

Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын тауарларға, сондай-ақ тізбесі Салық Кодексінде 257-бабында анықталған қызмет түрлеріне акциз салынады.

Төлеушілер мыналар:

1. Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетін тауарлар шығаратын;
2. Акцизделетін тауарларды Қазақстан Республикасының кедендік аумағына импорттайтын;
3. Қазақстан Республикасының аумағында бензиннің және дизель отынының көтерме, бөлшек саудасын жүзеге асыратын;
4. Егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бұрын Қазақстан Республикасының аумағында аталған тауарлар бойынша акциз төленбесе, тәркіленген, иесі жоқ акцизделетін тауарларды, сондай-ақ мұрагерлік құқығы бойынша мемлекетке өткен акцизделетін тауарларды өткізуді жүзеге асыратын;
5. Қазақстан Республикасының аумағында қызметтің акцизделетін түрлерін жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар акциз төлеушілер болып табылады.
6. Осы баптың 1-тармағының ережелері ескеріле отырып, резидент емес заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлімшелері де акциз төлеушілер болып табылады.

Акцизделетін тауарлар мен қызмет түрлерінің тізбесі мыналар: спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары, құрамында темекі бар басқа бұйымдар, бекіре және қызыл балық уылдырығы, бензин, дизель отыны, жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын автомобильдерден басқа), атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының қажеттіліктері үшін алынғандардан басқа), газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнай акцизделетін тауарлар болып табылады.

Қызметтің акцизделетін түрлері мыналар болып табылады:

1. Ойын бизнесі;
2. Лотереяны ұйымдастыру мен өткізу.

Акциз ставкалары.

Акциз ставкаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді және тауар құнына пайызбен және заттай нысандағы өлшем бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді.

Алкоголь өніміне акциздер ставкасы баптың 1-тармағына сәйкес не онда су араластырылмаған спирттің болу көлеміне байланысты бекітіледі.

Спирттің барлық түрлеріне акциз ставкалары спирттің бұдан әрі пайдаланылу мақсаттарына қарай сараланады.

Алкоголь өнімдерін өндіру үшін өткізілетін спиртке акциз ставкасы алкоголь өнімдерін өндіру үшін пайдаланбайтын адамдарға өткізілетін спиртке белгіленетін базалық ставкадан төмен белгіленуі мүмкін.

Ойын бизнесі объектілеріне акциздің базалық ставкасының ең жоғары және ең төмен шектерін Қазақстан Республикасының Үкіметі бір жылға белгілейді.

Жергілікті өкілді органдар ойын бизнесі объектілдеріне белгіленген базалық ставкалар шегінде қызметін бір әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында жүзеге асыратын барлық салық төлеушілер үшін бірыңғай акциз ставкасын белгілейді.

Қазақстан Республикасында өндірілетін, өткізілетін акцизделетін тауарларға және акцизделетін қызмет түрлеріне салық салу.

2.3 Астана қаласы бойынша  акциздер түсімін талдау

 

Акциз бұл өндіруші кәсіпорынның тауарына жіберілім бағасынан пайыз ретінде салынатын, мемлекет орнатқан жанама салық болып табылады.

Әдетте ол жоғары табысты тауарға орнатылады, ол тауар өндірушілер негізсіз алған жоғары табысты мемлекеттік бюджеттің пайдасына өндіру үшін орнатылған.

Салық қызметі органдарының экономикалық - қадағалау жұмысы бекітілген бағдарлама бойынша жүргізіледі. 

Акциздер есебі мен түсімнің анализі, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық Комитетінің орталық аппаратының 2000- 2004 жылдарғы мәліметтері бойынша келтірілді. 

№2 Кесте. Қазақстан Республикасы бюджетіне акциздер түсімінің динамикасы (мың теңге)

Жылдар	Болжам	Нақты түсім	Ауытқу (+;-)	Болжам орындалуының пайызы
2000 2001 2002 2003 2004	3360300,0 7804300,0 10502500,0 22110967,0 21875251,0	2181111,0 7189209,0 10921784,0 16841395,0 18853011,0	- 1179189,0 - 615091,0 + 419284,0 - 5269572,0 - 3022240,0	65% 92,1% 104% 76,2% 86,2%

 

Сызбадан көрініп тұрғандай акциздер түсімі жылдан жылға ұлғайып келе жатыр, бірақ 2000 – 2004 жылдар аралығында акциздер түсімінің болжамы 2002 жылы ғана орындалды, 104% - ға.

2000 – ші жылмен салыстырғанда 2001 – ші жылы акциздердің нақты түсімі 5008098,0 мың теңгеге көбейген.

2002 – ші жылы акциздер түсімі 2001 – ші жылмен салыстырғанда 3732575,0 мың теңгеге өскен.

2003 – ші жылы акциздер түсімі 2002 – ші жылмен салыстырғанда 5919611,0 мың теңгеге ұлғайған.

2004 – ші жылы 2003 – ші жылмен салыстырғанда акциздер түсімі 2011616,0 мың теңгеге өсті.

Болжамның орындалмауына әсер ететін негізгі себеп, болжам көрсеткіштерін шамадан тыс асырып көрсету болып отыр.

№3 Кесте. Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің жалпы кірістеріндегі салықтық кірістердің құрылымы:

Кіріс түрлері	2001		2002		2003		2004
Салықтар мен табыстардың барлығы: Корпоративтік табыс салығы Жеке табыс   салығы Қосылған құн салығы Акциздер Жер салығы Көлік құралдары салығы Мүлік салығы Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу Тіркелім үшін алымдар Тауарды нарықта өткізгені үшін төлем Лицензиялық төлем Аукциондық алым Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені үшін алым Басқа түсімдер	млн. теңге	%	млн. теңге	%	млн. теңге	%	млн. теңге	%
	174790,2 34843,1 26262,9 34815,1 7289,2 2046,1 807,1 1885,2 4097,4 99,2 613,8 296,4 0,81 401,0 61432,9	100 19,9 15 20 4,1 1,2 0,5 1,08 2,33 0,06 0,3 0,2 0,23 35,1	219490,5 41318,3 31260,0 33922,0 10921,7 3438,0 2212,8 3908,0 6180,6 211,2 1511,8 410,6 13,1 674,8 61307,6	100 18,9 14,2 24,6 5 1,6 1,0 2,7 2,8 0,1 0,7 0,21 0,005 0,3 27,9	280019,8 40294,3 43275,0 58800,9 16841,3 4869,1 3137,9 13068,2 11587,0 342,2 806,4  34,4 734,4 85804,0	100 14,1 14,7 21,0 6 1,7 1,12 4,7 4,1 0,12 0,9 0,28 0,01 0,26 30,6	286664,0 38396,0 30124,0 80845,0 18853,0 2013,0 2545,0 14626,0 9971,1 332,0 3129,8 916,6 14,9 224,0 81675,6	100 13,4 10,5 28,6 6,6 1,7 0,9 3,1 3,2 0,11 1,1 0,03 0,005 0,08 28,5

 

Кестеде көрініп тұрғандай салық түсімдерінің ең көп бөлігін келесі салықтар құрайды:

1. Қосылған құн салығы
2. Корпорациялық табыс салығы
3. Жеке табыс салығы
4. Акциздер

2004 – ші жылдың нәтижесі бойынша  мемлекеттік бюджеттің салық  түсімдері және кедендік төлемдері  мен басқа кірістері (төлемдер  мен алымдар) 10427457837,0 теңге көлемінде  болған. Бұның 4806304040,0 теңгесі немесе 46,1% - ы жергілікті бюджеттің кірісін құраса, республикалық бюджеттің кірісін 5621153797,0 теңге немесе 53,9% көлеміндегі сомма құраған.

№4 Кесте. 01.01.2004 – тен 01.01.2005 – ке дейінгі Астана қаласының Салық комитетіне түскен салықтық, кедендік және басқа төлемдік түсімдері.

Төлем түрі	Сомма
	Республикалық бюджет	Жергілікті бюджет
Корпорациялық табыс салығы	519340100,00	519340100,00
Төлем көзінен ұсиалатын жеке табыс салығы	-	870357677,00
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалардан ұсталатын жеке табыс салығы	-	249246127,00
Заңды тұлғалардың мүлкіне салық	-	384891300,00
Жеке тұлғалардың мүлкіне салық	-	24090554,00
Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені үшін алымдар және эмиссияның акцияларына мемлекеттік тіркеуден өтпейтін ұлттық сәйкестендіру нөмерін алғаны үшін алымдар	16360075,00	-
Тұрғын жерлердегі жер салығы	-	75577929,00
Өнеркәсіп, байланыс, көлік жерлеріне және ауыл шаруашылықтық емес басқа да жерлердің жер салығы	-	150565374,00
Заңды тұлғаларға салынған көлік салығы	-	37620005,00
Жеке тұлғаларға салынған көлік салығы	-	40614539,00
Қазақстанға сырттан енгізілетін тауарларға салынған қосымша құн салығы	2818826188,00	-
Темекі өнімдерінің акциздері	157 5310754,00	-
Импортталатын тауарлардың акциздері	2747395,00	-
Бензинге (авиациялықты қоспағанда) салынатын акциз	127440,00	-
Дизель отынына салынған акциз салығы	22672,00	-
Ойын бизнесіне салынған акциз	-	7375058,00
Газ конденсатын қосқандағы шикі мұнайға салынған акциз	374800,00	-

 

№5 Кесте. 2004 – ші жыл бойынша Астана қаласының жалпы түсімдері ішіндегі акциздердің үлес салмағы:

Төлем түрлері	Сомма	% - дық үлес салмағы
Салық, кедендік және басқа міндетті төлемдер бойынша жалпы түсімдер Акциздер	32175200000 171900000	100% 0,6%

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Акциз салығын салуда кездесетін мәселелер мен шешу жолдары

3.1 Акциз салығының мемлекеттік  бюджеттің қалыптасуындағы 

      алатын  орны.  

 

Акцизді қамтитын еркін жіберілген баға бойынша өткізілетін акциздеуші тауарлардың құны салыну объектісі болып табылады. АҚШ-та федералдық табыстың 60%-ға жуығын тауарлардың үш-ақ түріне салынатын акциз салығы береді.

Ал енді акциз салығының мөлшерлерін есептеуге мысал келтіріп көрелік. Фосфор зауыты жоғары сапалы фосфор бұйымының бір партиясын өндіріп өткізеді.

Мемлекетпен реттелетін баға мен қосылған құнға салынатын салық қосылған бағаны пайдаланатын жағдайында  салыным айналымы солардың негізінде, бірақ 21,28 пайыз бойынша алынатын ҚҚС-ты алып тастағанда анықталады. Оны мынадай мысал арқылы қарап көрелік. Шампан зауытында шығарылған шарап мемлекет белгіленген бағамен сатылады делік.

Бөлшек сауда мекемелерінде өткізілген шараптың партиясы үшін кәсіпорынның есеп айырысу шотына 200000 теңге түсті делік. Бұл жағдайда ҚҚС 43,76 мың теңге құрайды. Акциз бойынша салынатын айналым 156,24 мың теңге болады.

1992 жылы бюджетке түскен төлемдер  мен салықтардың сомасы 238 млрд. сомнан  астам болды. Олардың ішінен қосылған  құнға салынатын салық құны  үштен бірі, табысқа салынатын  салық төрттен бірінен астам. Ал акциздер 3,4пайыз болды.

Салыстырмалы түрде батыс елдеріндегі бюджетке түсетін салықтардың шамасын көрсетейік. Мысалы, жалпы ұлттық табысқа қосылған құнға салынатын салықтың үлесі: Англия мен Германияда – 6%, Францияда – 8%. 1987 жылы АҚШ-тың федералдық бюджетінің салық түсіміндегі әртүрлі салықтардың үлесі мынандай болды: жеке табыс салығы – 46%, жалақы қорынан алынатын салық – 35%, корпорациялардың пайдасына салынатын салық – 10%, акциздік алымдар – 4%, кедендік баж салықтары – 2%, қозғалмайтын мүліктерге және сыйлыққа салынатын салық – 1%, басқа салықтар – 2%.1