Дуйскенова Райгуль Женискызы

Үйқасбаева Т 232 ЕжА

Тексерген: Дуйскенова Райгуль Женискызы  
(Салық және салық есебі)

 

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

 

I Жылдық жиынтық табысты есептеудегі салықтардың экономикалық мазмұны

1.1. Салықтың экономикалық  мәні 

1.2. Салықтың даму тарихы

1.3.  Ежелгі  Қазақстандағы салық салу ерекшеліктері

1.4.  Қазіргі Қазақстандағы  салықтын қалыптасуы

IІ. Корпорациялық табыс  салығының есептеуде жылдық жиынтық  табыс 

2.1 Корпорациялық табыс салығының  субъектілері және объектілері

2.2  Жылдық жиынтық табыс

2.3 Жылдық жиынтық табысты есептеудегі  шегерімдер 

2.4 Жылдық жиынтық табыс негзіндегі  корпорациялық табыс салығының  ставкасы

2.5 Жылдық жиынтық табыс негізінде  корпорациялық табыс салығының  есептеу және төлеу тәртібі 

2.6 Жылдық жиынтық табыс алуға  жатпайтын шығыстар

Қорытынды

Әдебиеттер 

Кіріспе

Салық - өркениет үшін төленетін төлем. Оның қандай түрінен болмасын жалтаруға  жол бермеу – бүгінгі күннің басты  назарында. Қазақстан Республикасының  Салық Кодексі  2001 жылғы қабылданған  Заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы барлық салық органдарына  үлкен міндеттер жүктейді. Салықтан жалтарғаның, халықтан жалтарғаның  болып шығатынын да түсіну қиын емес.Салық  салынатын база жасау жөніндегі  қорытынды жұмыстарға әзірлік проблемасы жетіп артылады. Бұл салада өзге де проблемалар жеткілікті.  Қазіргі  қолданып жүрген Салық кодексі тікелей  ықпал ететін заң күшіне әлі де толық ие емес. Салық жөніндегі  заңды дамыту тұжырымдамасын жасау  саласындағы жұмыс әлі күнге  дейін аяқталған жоқ.Салықтардың  толық көлемде, уақытылы аударылуы  және алынуы бюджет қорының толығыуын  айқындайтын фактор болып табылады. Салық төлемдерінің бюджетке толық  көлемге түсуінің алуан әдістерін  қолданып, қадағаланбайынша енді- енді құқықтық мемлекет болуға бағдар ұстап  отырған еліміздің бұл бағытта  табысты қадамын қамтамасыз ету  мүмкін емес. Өркениетті елдердегідей кәсіпорынның, ұйымның, кәсіпкердің  қарапайым салық төлеушінің ең бірінші  кезектегі міндетін салықтан құтылу екенін түсінетіндей жауапкершілікке  жете қоймағанымыз әмбеге аян болса  керек. Әлі де салықтын жалтарушылар, табысын кемітіп көрсетушілер, қайтсем  заңдылықты айналып өтем деушілер баршылық. Осыдан келіп ортақ қазан - бюджет қоржыны толмайды. Бұл өз кезегінде  зейнетақы мен бюджеттік мекемелер  қызметкерлеріне еңбек ақының кешіктіріліп берілуіне соқтырады.  Мемлекет акциз  салығы сұраным мен ұсынымды реттеуге, сонымен бірге мемлекеттік бюджетті толықтыру үшін пайдаланады.

Жанама салықтардың  екі  түрі болып табылатың, және тарифқа  немесе бағаға үстеме түрінде тағайындалады  және де салық төлеушінің мүлкімен немесе кірістерімен байланысы болмайды.   Жалпы салық дегеніміз- халықтан жиналып алынатың алым. Салықты төлеу  нысандары мен әдістерінің дамуына  үш ірі кезеңді айтуға болады:

        Бірінші кезең-Дамудың бастапқы кезеңінде ерте заманнан орта ғасыр басына дейін мемлекеттіің салықты анықтау және жинауға арналған қаржылық ақпараты болмады. Қаражаттың тек жалпы сомасы анықталып, салық жинау қалаға немесе қауымға жүктелген.

       Еінші кезең- екінші кезеңде елде мемлекеттік мекемелер желісі, оның ішінде қаржылық желі құрылып, мемлекет қызметінің бір бөлігін өз мойнына алады: Салық салу үлесін орнатады, салық салу процесін қадағалайды, бұл процесті кең мәселе төңірегінде анықтайды.

      Үшінші  кезең- жаңа кезең. Мемлекет салық белгілеу және төлеуге байланысты қызмет өз қолына алады, салық салу ережелері белгіленеді. Үкіметтің ай мақтық органдары өзіндік деңгейі бола тұрып, мемлекет көмекшісінің ролін атқарады.

Бұл курстық  жұмыс жанама  салытарының, сипаттамасын береді, нарықтық экономикадағы жанама салықтарының   мәнін қарастырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I Жылдық жиынтық табысты есептеудегі салықтардың экономикалық мазмұны

1.1. Салықтың экономикалық мәні

    Салық – шаруашылық субъектілерін  және ставка бойынша азаматтардан  бекітілген заң тәртібі негізінде  мемлекетпен алынатын міндетті  жиындар.

    Салық не үшін керек, заңды  беру үшін, сіздің отбасыңызды  шағын мемлекет деп таниық. Осы  мемлекеттің өмір сүруі үшін  баспана мен коммуналды қызмет  төлеміне, тамақтануға, жиһаз, киім  алу және басқа да өмір қажеттіліктеріне  қаражат керек.Сондықтан,да табыс  алатын отбасының әр мүшесі  отбасы бюджетін құруға қатысуы  қажет. Бұл – ақиқат. Мемлекетте  де осы сияқты, шекараны қорғау, басқару органдарын қамсыздандыру,  құқық тәртібін қолдау және  т.б. бойынша қызметтерді жалпымемлекеттік  орындау үшін жалпымемелекеттік  қаражат қоры, басқа сөзбен айтқанда  мемлекет қазынасы болуы керек.  Қоғамның әр мүшесі өзінің  меншікті табысынан мемлекет  қазынасына ақша жіберуі керек.  Сонымен, Салық – қоғамдағы  сатып алушылықтың даму қажеттілігімен, мемлекеттің  болу фактісімен  анықталған объективті қажеттілік  болып табылады. Өз қызметтері  мен міндеттерін жүзеге асыру  үшін мемлекеттің шаруашылықтандыру  субъектілері мен азаматтардын  ұлттық табыстың белгілі үлесін  міндетті жарна түрінде алуы  салықтың маңызын құрайды.

   Мемлекет қазынасының жарнасын  өндірістің негізгі қатусышылары: материалдық және материалдық  емес игіліктерді өз еңбегімен жасайтын және белгілі табыс алатын қызметкерлер, сонымен қатар шаруашылық субъектілері, капитал иеленушілері жүзеге асырады. Салық жарнасының есебінен бюджетте шоғырланған мемлекет ресурсы құрылады, кейін ол терең білімнің дамуы үшін, әлеуметтік-экономикалық, әскери-қорғаныс, құқық қорғау және басқа даа мәселелерді шешу үшін пайдаланылады.

Салық төлеушілердің бюджетпен өзара  қатынас жүйесі, бір жағынан –  салықты бюджетте шоғырландыру бойынша  өзара қатынасы, басқа жағынан  – түрлі саланы бюджеттен қаржыландыру бойынша өзара қатынасы.

Бюджет-қаржы  жүйесіндегі негізгі және «қан тамыр  күретамыры» салық болып табылады. Салық салу тәсілдері мен формалары  түрлі болып келеді. Бұл салық  төлеушілердің төлем қабілеттілігін ұстауға, жалпы салық ауыртпалығын психологиялық бідірмеуге, табыстың түрлі формасын бейнелеуге, тұтынуға және тиімді әрекет етуі, салықтың әр түріне және жиынтығына салық салу нысабын  ұйғарады.

 

1.2. Салықтың даму тарихы

Сонымен, салық мемлкеттің қалыптасуымен  бірге пайда болып, оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Мемлекетті қамсыздандыру үшін, азаматтардың біртіндеп  міндетті және үздіксіз бола бастаған табиғи және ақшалай түріндегі жарналары  қажет болды. Адамзаттың даму тарихында  салық нысандары мен әдістері өзгеріске түсті, өңделді, мемлекет қажеттілігі мен сұранысына бейімделді, олардың қызметі кеңейді, әлеуметтік-экономикалық процесстердегі ролі өзгерді.

Салық төлету нысандары мен әдістерінің  дамуында үш ірі кезеңді атауға болады.

   Дамудың бастапқы кезеңінде ерте  заманнан орта ғасыр басына  дейін мемлекеттің салықты анықтау  және жинауға арналған қаржылық  аппараты болмады. Қаражаттың  тек жалпы сомасы анықталып,  салық жинау қалаға немесе  қауымға жүктелген.

   Екінші кезеңде елде мемлекеттік  мекемелер желісі, оның ішінде  қаржылық желі құрылып, мемлекет  қызметтің бір бөлігін өз мойынша  алады: салық салу үлесін ортады, салықты жинау процессін қадағалайды,  бұл процесті кең мәселе төңірегінде  анықтайды.

   Үшінші кезең, жаңа кезең. Мемлекет  салық белгілеу және төлетуге  байланысты қызметті өз қолына  алады, салық салу ережелері  белгіленеді. Үкіметтің аймақтық  органдары өзіндік деңгейі бола  тұрып, мемлекет көмекшісінің  ролін атқарады.

    Мемлектті ұймдастырудың бастапқы  сатысында салық салудың алғашқы  нысаны құрбан шалу болды. Бірақ  бұл ерікті түрде боллды деп  ойлауға болмайды. Құрбан шалу  жазылмаған заң болды, сондықтан  төлемнің немесе жиынның мәжбүрлі  түріне айналды. Және де жиынның  пайыздық ставкасы жеткілікті  мөлшерде анықталған.

1.3.  Ежелгі Қазақстандағы салық салу ерекшеліктері

Қазақстан территориясындағы салық  пен салық салу дамуының өзіндік, спецификалық теориясы бар. Бұл Карл Маркстың, көшпелі тайпалар мен халықтардың  отырықшыларға қарағанда меншік, айырбас және ақша қатынасы ерте дамиды деген белгілі ережесімен байлынысты.

Жеке  меншіктің пайда болуы мен  жерді жеке меншікке иеленудің қалыптасуы туралы б. Э, д. 1 мыңжылдықтан сақталған  материалдық (қабір, тиындар) және жазбаша түрдегі мәліметтер бар.

        Ерте  орта ғасырдағы мемлекеттердің (Батыс Түрік және Түргеш Қағанаты) дамуы кезеңінде жеке меншіктің  пайда болу салдары ретіндегі  борыштылық мәселелері жазбаша  мәліметтерде кеңінен қамтылған.  Борыштылықтың негізгі түрі әскери  жазбаша мәліметтерде кеңінен  қамтылған. Борыштылықтың негізгі  түрі әскери борыштылық ( басқаша  қан салығы) болды. Бұл кезде  вассал тайпаларының барлық еркек-  жауынгерлері сюзерена тайпасының  құрамына кірді. Олар алым төлеу  арқылы бағынды. Бағындырылған  құралдардан, әскери кезеңде тұтқындалған  адамдардан құлдар категориясы  қалыптасты. Алайда «раб-нул» терминін  «классикалық» түрде түсінбеу  керек. Құл- тайпалар вассал  тайпалар, олар сюзерен- тайпаларға  елтірі, аң терісі түрінде алым- салық төлеуге міндетті болды.

         Кейінгі орта ғасырдың дамуы  кезеңінде (X-XIY) феодалдық негізде  орналған және басқа мемлекеттерге  экономикалық, әлеуметтік жағынан  ұқсамаған Қараханидтер қағанатының  мемлекеттік- әкімшілік жүйесі  қызық түрде болды.

Караханид мемлекетіндегі негізгі әлеуметтік- саяси институт әскери лендік жүйеболды. Хандар өз туыстары мен жақындарына  аудан, облыс және қала халықтарынан бұған дейін мемлекет пайдасына  түскен салық алу құқығын алып беріп отырды. Бұл қағида «инта» деп аталды,ал оны ұстанушы адам «мукта» (араб термині) немесе «иктарар» (парсы термині) деп аталды.

           Иктаның Қазақстан территориясында  жайылуы туралы дерекнамаларда  тек жанама мәліметтер сақталған.  Қазақстанның онтүстік және оңтүстік-шығыс  өңірінің шаруашылық және саяси  өмірінде икта институты маңызды  роль атқарды.  Низам-Әл-Мүлканың айтуынша, «Мукта заңды түрде өзіне жүктелген алым- салықты халықтан жинауы керек, алым салық төленгеннен кейін халық, оның мүлкі, әйел мен бала, олардың заттары мен иеліктері қауіпсіздікте болғай».

Сонымен, икта институты (дерді иелену түрі) шаруалардың иктаратқа заңды  рәсімделген түрде тіркелуін  алдын ала ескермейді, әйтсе де иктадарлардың жүйелі табыс алуын  қамтамасыз ете отырып, икта ұстанушының  белгілі жерде үнемі тұрақтануын  талап етпейді.

Көшпелі иктадар өмірін өз бетінше жалғастырып, табысты жергілікті халықтан және қаладан  ауылшаруашылық табысы түрінде жүйелі алып отырды.

     Иктаны иеленушілер алым- салық  алуды ғана емес, сонымен қатар  жер мен салық салынатын шаруаларды  өз қарамағына алып, феодалдардың  жерге деген құқығының кеңеюінде  феодалдық жер меншігін нығайту  және табыс алу құқығын жер  рентасын алу құқығына айналдыру  тенденциясы жатыр.

        Иктамен қатар жерді иеленудің  басқа да түрлері болды. Қараханид  басшылары қазынаға салық түсімі  ретінде және шартты, уақытша  жер беру қоры болып салынған  үлкен жер учаскілерін иеленген. Бұл карахан династиясының жауларынан  конфискеленген, сонымен қатар кейде  мемлекетпен алынған жерлер болды.  Мұсылман дін басыларының ірі  жерлерді иеленумен қатар негізгі  материалдық базасы вакфтық жерлер  болды. Вакфтық жерлерден мемлекет  пайдасы үшін салық алынбады. Орта Азиядағыдай, Онтүстік және  Онтүстік-шығыс Қазақстанның отырықшы  егіншілік жерлерінде эксплуатацияның  бір түрі үлестестік болды.  Парсы – тәжік дерекнамаларында  үлескерлерді « музари» немесе  « барзигар» деп атады.

Коммендацияның  мәні; ұсақ меншік иесі алым- салықтан сақтанып, басқа феодалдар мен  шенеуніктер жағынан озбырлық көрмеу үшін жерді байлардың қамқорлығына беріп, сол үшін салық төлеген. Коммендацияны  қабылданғандардың мүлік жағдайы  көбіне олардың феодалға бағыну деңгейін анықтады:

• біреулер салық жарнасымен шектелді;
• әскерді басқалар жеткізіп тұрды;
• федалдардың шаруашылығына қызмет еті және т.б.

Сонымен, Қараханид мемлекетінде құрылған жер  иелену түрлері, басқа да түрлі салық  міндеттіліктерді сияқты, одан әрі  дамыған жоқ, мысалы, Караханид мемлекеті  құлағаннан кейін кифани шапқыншылары икта институтын теріске шығарды, яғни, жерге деген меншік түрлері онымен бірге салық түрлері де ауысып, түзелді.

         Әлеуметтік – экономикалық жоспардағы  өзгеріс моңғол шапқыншылығынан  кейін болды. Бағындарылған халыққа  салықтың жаңа түрлері салына  бастады: