Жауынгерді оқыту процесінің құрылымы мен қызметі

Кіріспе.

 

Басқыншылық соғыстың, әскери қақтығыстардың басталу қауіпі үнемі болатындықтан, Қазақстан Республикасының қорғаныс жағдайын күшейтуге елдің қауіпсіздігін нығайтуға, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің кез келген басқыншылыққа қарсы ұрыс жүргізу дайындығына баса назар аудару қажет.

Қазіргі уақытта Қазақстан  Республикасы Қарулы Күштерінде жауынгерлерде  оқыту сапасын жоғарылатуға және оларды ұрыс жағдайына дайындауға бағытталған  шешуші беталыс жүзеге асырылуда. Әсіресе  жауынгерлердің моральді-ұрыстық сапасын дамытуға, әскери тәртіптің орнығуына, әскери қызметкерлерді дене шынықтыру жаттығуларын күшейтуге және қазіргі заманғы ұрысқа тән қиындықтарды жеңе білу қабілеттерін қалыптастыруға ерекше зейін қойылуда.

Жауынгерлерді тәрбиелеу  және оқыту жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру мақсатында көптеген ғылыми нәтижелер, әсіресе әскери психология мен педагогика әскери қызметтің психологиялық-педагогикалық аспектілерін және ең алдымен жеке құрамның ұрыстық және саяси дайындығын зерттеп, оқытады.

Жауынгерлердің психикасы мен әскери ұжымның психологиясының заңдылықтарын, әскери-педагогикалық процестің даму мазмұны мен диалектикасын анықтай және зерттей отырып, әскери педагогика мен психология әскердегі оқу-тәрбиелік жұмыстардың шарттарын, принциптерін, әдістерін, ұйымдық формасын, сондай-ақ әскери қызметкерлердің қызметін және қарым-қатынастарн жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды қалыптастырады. Осылайша, олар ғылымның теориялық жағын тәжірибеде қолдану әдістерін жасайды, командирлер мен басшыларды, қоғамдық ұйымның белсенді мүшелерін тиімді және әсершіл психологиялық-педагогикалық құралдармен және тәсілдермен қаруландырады, оларға өз қол астындағыларды оқытып, тәрбиелеуді, соғыс және бейбіт уақытта басқаруды үйретеді. Бұл әскери педагогика мен психологияның тек теориялық, танымдық қызметтерді атқаруын ғана емес, сонымен қатар командирлер мен басшыларға бағыныштылармен сәтті жұмыс жасауына мүмкіндік беретін қолданбалы тәжірибелік тәртіпті жүзеге асыруын да білдіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Жауынгерді оқыту процесінің құрылымы мен қызметі.

 

Әскери дидактиканың әдістемелік негізі – ол әскери ұжым мен жауынгердің оқыту процесін зерттеу болып табылады. Оқытудың негізгі мақсаты жауынгерді жаңа заман талабына сәйкес бөлімше мен  бөлімнің жоғары әрі тұрақты дайындығын қамтамасыз етуі және кез-келген  жауынгерлік тапсырманы табысты орындауға бағытталған.

Әскери тәртіп әскери қызметкерді оқыту процесінде пайда  болатын әдістемелер арасында ғылыми байланысты қамтамасыз етеді және әскери педагогикалық тапсырмаларды шешуде бірлескен жол көрсетеді. Әскери істі меңгеру, әскери тапсырмалардың шешілуімен тығыз байланыста болатын міндеті.

Жауынгерлерді оқытудың ерекшелігі оның ұрыс дайындығын жоғарылату мақсатында әрдайым ұрыс дайындығы  жағдайында өтуінде. Келесі ерекшелігі экипаждар мен бөлімшелердің қалыптасуында, жауынгерлердің үйлесімді әрекетінің жетістігінде бұл оқыту процесінің ең қиын міндеті, өйткені ең кіші бөлімшенің өзінде де әр түрлі қызмет мерзіміндегі және әр-түрлі мүмкіндікті жауынгерлер бар.

Сонымен қатар оқыту процесі  негізінде атыс позициясында әскери аэродром мен танкодромдарда, далада, суда және ауада іске асырылады, яғни соғыс жағдайына жақын жағдайда өтіледі. Бөлімшенің жеке құрамы оған тапсырылған әскери техника мен  қаруды ұрыс жағдайында қиын әрі күрделі мәселелерді шешуде ұтымды пайдалану және ұрыс жорығының қиындықтарын шешуге үйрену, дағдылану болып табылады. Бұл байланыста жауынгерді оқыту процесі үлкен қиындықтармен ерекшеленеді.

 

 

 

 

 

 

1.1. Оқытудың білім берушілік, тәрбиелік, дамытушылық,

психологиялық қызметтері.

Оқытудың төрт негізгі  принципі бар:

• білім берушілік (жауынгерді білім жүйесімен, тәжірибе мен шеберлікпен қаруландыру).
• тәрбиелеушілік (әскери қызметкерлер мен әскери ұжымдардың жеке басының қасиеттерінің қалыптасуы).
• дамытушылық (жауынгердің білімдік және дене дайындығын жетілдіру).
• психологиялық дайындық (жауынгерлік және қызметтік тапсырманың ең қиынын шешуге әрдайым дайын болуға жауынгерлерді қалыптастыру).

Бұл қызметтің барлығы  бір-бірімен өзара байланысты және өзара келісілген. Білім беруші қызметі базалық болып табылады.

Дидактикалық жоспарда жауынгерлерді оқыту процесі  күрделі болып келеді. Оның айырмаланатын  ерекшеліктері мыналар:

• көп функционалдық;
• зерттеудің әдістемелік дәлелденгендігі;
• негізделгендік және нақты тәжірибелік бағытталғандық;
• оқыту мен үйретуде қиындықтарының басымдылығы;
• оқыту мен үйретуде дәлелдеудің жоғарылығы және эмоционалды көтеріңкілігі;
• оқуда өз бетінше ізденудің жоғары үлес салмағы;
• жауынгерлердің танымдық қызметіндегі тапсырмалардың жиынтығы жүйесі;
• жоғары техникалық қамтамасыздандырылғандылық.
• мазмұндағы, ұйымдастырудағы, әдістеме мен басқармадағы жинақтылық.

Оқудың құрылымдық жоспарында – бұл процесс үйретуші мен  үйренушінің арасындағы өзара байланысты белсенді қызмет. Мұнда оқытушы басқарушы рөл атқарады, ол танымдық-практикалық қызметті ұйымдастырады және оны басқарады. Оқушы жауынгерлер оқу материалын ұғыну арқылы жауынгерлік шеберлікті үйренеді, өзінің білімдік және дене дайындығын, саяси-моральдік және жауынгерлік қасиеттерін дамытады.

 

1.2. Оқыту процесінің дамуының негізгі барысы.

 

Қазіргі заманның талабына сәйкес жауынгерлерді оқыту процесінің дамуының басты барысы болып жүйелі түрде тәрбиешінің рөлін, дамыту және психологиялық дайындықты арттыру  болып табылады.

Келесі барыс болып жауынгердің ұрыс жүргізу шеберлігін арттыру үшін саналы білімділігін арттыру және психологиялық тұрақтылықты дамыту болып табылады.

Әскери техниканың дамуына  байланысты, сондай-ақ ұрыс жүргізудің түрі мен әдістеріне байланысты жауынгерді оқытудың мазмұны, ұйымдастыруы және оқыту әдістемесі өзгерді. Әскери дайындық бағдарламасында әскери техниканы зерттеуге, зымыранды техника, электронды есептеуіш қару және радиоэлектроника, ядролық физика, химия және басқа да ғылымның жаңа салаларына көп көңіл бөле бастады.

Әскерде әрдайым саяси  сабақтар өтеді. Саяси дайындықтан  жауынгерлерге, сержанттарға, прапорщиктер мен офицерлерге жеке-жеке оқу  ережесін құрайды.

Жауынгерлердің қызметі  жан-жақты: лекция тыңдау, жарғыларды, өсиеттерді білу, техника нұсқамасымен қарулануды білу, танкілерді және басқа да әскери техниканы айдай білу, ұшулар және тағы басқалар жатады.

 

 

 

 

 

1.3. Жауынгерлерді оқытудың принциптерінің мінездемесі.

 

Оқу процесін басқарушы  дидактикалық көзқарастарға мектеп және әскери педагогикасы негізделген.

әскери педагогикалық  ғылым оқыту процесінің заңдылықтарын  зерттей отырып оның табыстылығын анықтайды. Әскери  дидактиканың принциптері  мыналар:

1. Оқытудың ғылымилығы. Бұл принцип саяси бағытын,  мазмұндылығын, мемлекеттің саясаты  мен идеологиясына байланысты оқытудың әдістемесі мен ұйымдастырылуы, тәрбиешінің тапсырмасы, жауынгерлік және саяси дайындықта ғылымилықтың дамуы мыналарға байланысты.

- барлық сұрақтарды  шешуде ғылыми әдістемелікпен  басқару;

- оқыту процесін мемлекеттің  саясатымен тығыз байланыстыру, мемлекетпен үкіметтің шешімдерін өмірге енгізу;

- оқу материалын соңғы  ғылым мен техниканың жетістігімен  баяндау;

- оқыту процесін елдің  өмірімен, Қарулы Күштермен және  жеке құрамның күнделікті өмірімен  тығыз байланыстыру.

- келеңсіз жағдайлармен күресу.

2. Әскерге соғыста  керекті нәрселерді ғана үйрету  бұл үйрету бұл принцип жауынгердің  оқуының мазмұнын және жауынгерлік  дайындығын анықтайды. Оның талаптарын  орындау оқыту процесіне әскери  тәжірибелік бағыттылық береді, сондай-ақ өткен соғыстар тәжірибесімен және жаңа заманғы дамыған әскери іспен байланысын қамтамасыздандырады, яғни:

- әрбір жауынгер қазіргі  заманғы соғыстың түрі мен  ерекшелігін әскери доктринаның  негізгі жағдайлары мен қазіргі  заманғы ұрыс жүргізу туралы  әскери ғылымды болуы тиіс, ядролық қарудың ұрыстық қасиетін және зақымдаушы факторларын терең зерттеп білуі тиіс, соғыста одан қорғану дағдысын қалыптастыру керек, қарсыласқа ядролық соққы берген жағдайда сауатты қолдануды қалыптастыру, өз қаруының күшіне сену, ядролық қаруға қарсы қорғаныш құралдарын қолдана отырып ұрыс жүргізуге және жауды жеңуге дайын болуын қамтамасыз ету.

- жауынгерді соғыста  керекті нарселерге үйрету, яғни  ықтимал қарсыласты оның оның  қаруы мен техникасын зерттеу.

- өткен өмірдің тәжірибесін  зерттеу және қолдану.

- жаттығуларды соғыс  жағдайына жақын жағдайда өту,  сабақтарда ешқандай жеңілдіктің  болмауы.

Қарастырып жатқан прициптердің талаптарын тәжірибелі АӘД мұғалімдері  жүзеге асырады, олар оқушыларға әскери өмірге жақын керекті жағдайды жасайды, оқушыларда жауапкершілік сезімін жоғалтады, тәртіпті нығайтады, орындағыштылық, ұйымдастырушылық және ерік-жігер қасиеттерін дамытады.

3. Оқушылардың саналылық,  белсенділік және дербестік принциптері  мыналарды талап етеді: жауынгердің  өз тапсырмасын толық түсінуін, білімді түсініп қабылдау, оларды саналы қолдану, және осы жағдайда белсенді, дербес және ынталы болуын. Оқудағы саналылық бұл оқытылып жатқан сұрақтың мәнін түсіну, алып жатқан білім мен дағдының дұрыстығына көз жеткізгендік. Белсенділік дегеніміз – жауынгердің психологиялық жағдайында ойша және дене әрекетіндегі белсенділігі. Дидактикалық жоспарда белсенділік алғышарт ретінде көрінеді, яғни білім, дағды мен ептілікті игерудегі қорытынды мен жағдай. Оқудағы саналылық пен белсенділіктің қосылуы жауынгерде өз бетінше пайымдаушылық, өз пікірін қорғау, әскери оқу және қызметтік тапсырмаларды орындауда ынталылық пен шығармашылықты көрсету, алған білімді дұрыс бағалап тәжірибеде қолдана білу.

4. Оқытудың көрнекілік  принципі жауынгерлердің әскери  және саяси дайындығын, қару мен әскери техниканы, ұрыста және қызметте қолдану әдістерін өнегелік негізде өтуді талап етеді. Оқуда көрнекілік өте маңызды, өйткені көзбен көріп, қолмен ұстап, есітіп қабылданған ақпарат оңай меңгеріледі және бұл танымның бастауы болып саналады соның ішінде оқу процесіндегі таным сезімдер және қабылдаулар негізінде жауынгерлерге оқытылып жатқан нәрсенің шын бейнесі қалыптасады. Жеке құрамды оқытуда келесі көрнекіліктер қолданылады:

- табиғи тұлғалы –  бұл қарудың, техниканың, құралдардың шын үлгілері, сондай-ақ оқу даласы, аэродромдар, полигондар, танкодромдар, алғышептер және әр түрлі қару-жарақтар;

- бейнелеулі – бұл  нысаналар, нобайлар, стендтер, схемалар, кино және диафильмдер, плакаттар,  суреттер, сызбалар таблицалар және  т.б.

- әңгімелеу – бұл соғыс жағдайын суреттеп жеткізу, қаһармандардың ерлігін айту, сол сияқты сөздік қорды пайдалану әдісі. Бұл көрнекіліктің барлық түрі АӘД сабағында табысты қолданылуы мүмкін.

5. Оқытудағы жүйелілік,  біртіндеушілік және жинақтылық  принципі. Бұл принциптің нақты талаптары:

- біртіндеп оқу пәндерінің  мазмұнын жылдарға, оқу кезеңдеріне  бөлу және әрбір тақырыпты  өткен тақырыппен байланыстыру, жауынгердің түсінігі мен дүниетанымдығын  кеңейту;

- жоспарлаушы құжаттарды  қатаң қарау; оқу жоспары, бағдарламалар және сабақ кестесі;

- материалды бөлшектеп  зерттеу, ондағы негізгі мәселелерді  табу, сабақтың жалпы мақсатынт  ашу және қалыптастыру;

- жауынгердің өз бетінше  ойлануын дамыту, оларды қорытындылауға, жалпылауға үйрету;

- жауынгерлердің өткен  тақырыптарын есепке алу және тек өткен тақырыпты жақсы меңгеріп барып, келесі тақырыпқа өту.

- берілген тақырыпты  білумен қатар соған байланысты  материалдарды білу.

- қол астындағылардың  өзіндік жұмысын жүйелі басқару,  олардың жетістігі мен кемшіліктерін есепке алу, олардың оқуға деген жауапкершілік сезімін ояту және көтермелеу, оларды бар ынтасымен жұмыс істеуге шақыру.

- оқуды қиын жағдайда  өту. Бұл принцип жауынгердің   жеке басының ерекшеліктерінің  қалыптасуына сонымен қатар оның  ойлау және дене дайындығының дамуына әсер етеді, яғни: «оқуда қиын – ұрыста оңай».

Жауынгерлер оқыту процесінде көздеген мақсатына жетуде қиыншылықтардан  өтуге алған білімдерін қолданып белгілі күш жұмсаса онда білім, дағды және ептілік қарқынды қалыптасады. Жауынгерді оқыту процесінде бұл принцип жеңілден қиынға қарай біртіндеушілікті талап етеді. Оның ережелері:

- белгіліден белгісізге, жеңілден қиынға, оңайдан күрделіге  қарай оқу;

- білім алудың, дағды  мен біліктіліктің мықтылығы.

Ұрыс жағдайында жауынгер тек командирдің тапсырмасын орындап қана қоймай сондай-ақ өз бетінше алған білімі мен тәжірибесіне сүйене отырып басқа мәселелерді де шешеді.

 Жауынгер білім,  дағды мен біліктілік оқуды  жемісті жалғастыру үшін де  керек. Оқытушының өтілетін материалды  таңдауы, оқыту процесін басқаруы, есте сақтауды және жазып алуға әдеттендіру, сондай-ақ өткенді жүйелі қайталау өте маңызды.