Учет и аудит заработной платы в БТА

- ҚР 31.08.95ж. №2444 «ҚР банктер және банктік қызметтер туралы» заңымен;

- «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңы, №234-III, 28.02.2007ж.;

- Бағалы қағаздар рыногы туралы 2003 жылғы 2 шілдедегі № 461-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы;

- ҚР Инвестициялық қоры туралы 2004 жылғы 6 шілдедегі N 575-II заңы;

-Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарттары негізінде құрастырылған ;

- Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктеріндегі бухгалтерлік есептің үлгі есепшот жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2002 ж. 30 шілдедегі N 275 қаулысы;

- ҚР басқа да құқықтық - нормативтік актілері мен банктің  ішкі нормативтік құжаттары;

- Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2008 жылғы 28 қарашадағы № 191 Қаулысы [8].

 Кесте 3 - «БТА Банк» АҚ активті операциялары

Активтер	2009 жыл		2010 жыл		Ауытқуы
	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	Абсолютті	Салыстырмалы
1	2	3	4	5	6	7
Ақша қаражаттары	78215	4,0	100790	5,3	22575	+28,8
Міндетті резервтер	145	0,007	90	0,004	-55	-38
Сатуға арналған бағалы қағаздар	115784	6,0	82257	4,3	-33527	-29
РЕПО келісімі облигациялары	336339	17,1	388946	20,5	52607	+15,6
Туынды қаржы құралдары	25980	1,3	4795	0,25	-21185	-81,5
Басқа банктердегі салымдар	31444	1,6	25177	1,3	-6267	+20
Клиенттерге займдар	1040773	53,0	787618	41,5	-253155	-24,3
Бағалы қағаздарға салымдар	19019	1,0	28431	1,5	9412	+49,5
Капиталға инвестиция	85088	4,3	90326	4,8	5238	+6,1
Негізгі құралдар	9911	0,5	10664	0,6	753	+7,6
Басқада активтер	37238	1,9	65762	3,5	28524	+76,6
Активтердің жиыны	1968659	100	1895710	100	-72949	-3,7

Ескертпе. Кесте «БТА Банк»  АҚ қаржылық есептілігі негізінде автормен құрастырылған.

Осы 3 кесте мәліметтерін талдай келе активтің жалпы мөлшері баланс 72949 мың теңгеге, яғни 3,7 пайызға кеміп отыр. Бұл өзгеріс негізінен банк активтерінің ішінде бірнеше активті операциялардың көлемінің кемуімен байланысты. Оның ішінде міндетті резервтер, сатуға арналған бағалы қағаздар, туынды қаржы құралдары, клиенттерге займдар көлемінің кемуі әсерін тигізіп отыр. Активті операциялардың ішінде банктің бағалы қағаздарға салымдары өткен жылмен салыстырғанда 49,5 пайызға артып, көлемі 9412 мың теңгені құрап тұр. Жеке және заңды тұлғалардың салымдарын депозиттік базаға тарту арқылы және ішкі нарыққа Банктің қорлық стратегиясы бағытталды. 2010 жылдың қорытындысы бойынша Банк саудадағы халықтың шұғыл салымдарының 11,4% болды. Ақша қаражаттары 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 5,3% артып отыр. Актив мөлшері бойынша 3 орында (1 994 млрд. тенге немесе 13 519 млн. АҚШ долларын), заңды тұлғалардың депозиттік портфелінің мөлшері бойынша 4 орында (419 млрд. теңге немесе 2 841 млн. АҚШ доллары) және жеке тұлғалардың депозиттік портфелі бойынша ( 255 млрд.теңге немесе 1 726 млн. АҚШ доллары) иеленді. 2011 жылдың 1 қаңтарына дейінгі Банктің жалпы депозиттік портфельдің жағдайы 2010 жылғы 1 қаңтарына қарағанда 14,6% көбейіп, 674 млрд. тенгені құрады. Банктің депозиттік портфелінің өзгерісі тұрақты өсуімен сипатталып, банкке деген халықтың сенімінің өсуін байқатады.

 

Кесте 4 - «БТА Банк» АҚ пассивті операцияларын талдау

Пассивтер	2009 жыл		2010 жыл		Ауытқуы	Өсу қарқ.
	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	(+,-)	(%)
ҰБ мен Үкіметінің қаржылары	406595	11,1	450025	22,5	43430	10,7
Несиелік ұйымның қаржылары	836384	23	155644	7,8	-680740	-81,4
Туынды қаржы құралдары	3974	0,11	1	0,005	-3973	-100
Клиенттердің қаржылары	655963	18	683301	34,1	27338	4,2
Шығарылған қарыздық құнды  қағаздар	1668602	45,6	672650	33,6	-995952	-59,7
Резервтер	59127	1,6	1192	0,06	-57935	-98
Басқа да міндеттемелер	27834	0,8	37410	1,8	9576	34,4
Міндеттемелердің барлығы	3658479	100	2000223	100	-1658256	-45,3
Жарғылық капитал	515551	26,2	1187023	62,6	671472	130,2
Сатып алынған акциялар	6383	0,3	8260	0,4	1877	29,5
Қайта бағалау резерві	2352	0,12	713	0,04	-1639	-69,7
Меншікті капитал қорытындысы	1689820	84	104513	5,5	-1585307	-93,8
Меншікті капитал мен  міндеттемелер жиыны	1968659	100	1895710	100	-72949	-3,7

Ескертпе. Кесте «БТА Банк»  АҚ қаржылық есептілігі негізінде автормен құрастырылған.

Банктің бухгалтерлік балансының пассив бөлігін қарастыратын болсақ, ҚР ҰБ пен ҚР Үкіметінің қаржылары 2010 жылы 2009 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда  22,5 пайызға өскен. 2010 жылы 2009 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда сатып алынған акциялар 0,4 пайызға артқан, ал тұтынушылардың қаржылары есепті кезеңде 34,1 артқанын байқаймыз. Жалпы алғанда меншікті капитал мен міндеттемелер жиынының өсу қарқыны 3,7 пайызға кеміп отыр. Жарғылық капитал 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда едәуір өскен , 62,6 пайызды құрап отыр. Ал меншікті капитал қорытындысы теріс мәнді көрсетіп отыр.

Кесте 5 - «БТА Банк» АҚ табыстары мен шығыстарына құрылымдық талдау

Пассивтер	2009 жыл		2010 жыл		Ауытқуы	Өсу қарқ.
	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	Сомасы, мың тг	Үлесі, %	(+,-)		(%)
1. Пайыздық кірістер	237725	100	196867	100	-40858		-17,2
Банктерге берілген қарыздық салымдар	5756	2,4	7419	3,8	+1663		+29
Клиенттерге ұсынылған несиелер	189523	79,7	147076	74,7	-42447		-22,4
Құнды қағаздар бойынша	2490	1,04	2732	1,4	+242		+9,7
РЕПО операциясы	17213	7,2	23484	12	+6271		+36,4
2.Пайыздық шығыстар, оның  ішінде	257663	100	209382	100	-48281		-18,7
Клиент қаражаттары бойынша	45810	17,8	43794	21	-2016		-4,4
Басқа банктерден алынған  қарыздар бойынша	48047	18,6	19378	9,2	-28669		-59,6
Шығарылған қарыздық құнды  қағаздар бойынша	141611	55	117379	56,06	-24232		-17,1
ҚР Үкіметі мен ҰБ алынған  қарыздар бойынша	22195	8,6	28831	13,8	+6636		+30
Несиенің құнсыздануынан құрылған резервтер	62451	24,2	54596	26,07	-7855		-12,6

Ескертпе. Кесте «БТА Банк» АҚ қаржылық есептілігі негізінде автормен құрастырылған.

Банктің жалпы барлық операциялары белгілі бір табыс немесе шығын  әкеледі. Мысалы, активті операциялары табыс көзі болса, пассивті операциялары бұл шығын көзі болып табылады. 5 кесте бойынша есепті жылы кірістер, оның ішінде банктерге берілген қарыздық салымдар 1663, құнды қағаздар 242 өсіп отыр. Пайыздық шығыстар - 48281 азайған, яғни 18,7 % құрап отыр, оның ішінде клиент қаражаттары бойынша -2016, шығарылған қарыздық құнды қағаздар 24232 кеміп отыр. Ал ҚР Үкіметі мен ҰБ алынған қарыздары 30% артып отыр.

 

2 БТА АҚ ЕҢБЕКАҚЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУ ЕСЕБІ

 

2.1 БТА АҚ еңбекақы есебін ұйымдастыру ерекшеліктері

 

 

Еңбекақы - бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектесетін маңызды экономикалық құрал (тұтқа). Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкредің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімне анықталады және салықтармен реттелінеді. Еңбекақы тұтынушы кірісінің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөлшеріне, тауардың тұтынысаны және олардың бағасына елеулі әсер етеді.

Еңбекақының номиналды және шынайы түрлері болады. Номиналды еңбекақы дегеніміз жалдамалы еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды еңбекақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі мен адамның әл-ауқаты жайлы айту мүмкін емес.

Шынайы еңбекақы - алған ақшаға сатып алуғаболатын өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды еңбекақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады.

Еңбекақы - банктік өнімнің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып табылады, сондықтан да еңбекақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады [10].

Қызметкерлермен есеп айырысу  есебінің негізгі міндеттері:

1. Еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс уақыты мен еңбекақы қорының пайдаланылуына бақылау жасау.
2. Объектінің әрбір қызметкеріне еңбекақыны дер кезінде және уақытылы есептеу.
3. Еңбекақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу.
4. Белгіленген мерзімдерде қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу.
5. Есептелген еңбекақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер кезінде және дұрыс енгізу.
6. Өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен еңбекақы туралы деректерді алу.
7. Еңбек және еңбекақы бойынша статистикалық есептемені жасау.

Орындалған жұмыс уақытының  көрсеткіші, жұмысшылар мен қызметкерлердің  еңбекақысын жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға орындалған қызмет не жұмыс өнімділігін есептеуге  және жұмысшылар мен қызметкерлердің  белгіленген мөлшерін (нормасын) орындау  барысын анықтауға, сонымен қатар  жұмыс істегені жайлы статистикалық  көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің  балансын жасауға қолданады. Жұмыс  істелген уақыт есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа  келуі, олардың жұмыс істегені, жұмыстың тоқтап қалуы және де жұмысқа келмеген жұмысшылар мен қызметкерлердің санаттары (категориялары) бойынша табельге алфавит бойынша реттік нөмірі санына қарай жүргізіледі. Жалпы табельдер жұмыс істеген уақыты бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын есептеуге арналған.

Табельдерде кәсіпорынның әр құрылымының өкілдері бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа  келмегені, жұмыстың тоқтап қалғанына  байланысты белгіленген шартты белгілерді қою арқылы толтырылады. жұмысшылар мен қызметкерлердің уақытша  жұмысқа жарамай қалғаны туралы құжаттары осы табельге қосымша  тіркеледі.

Жұмысшылар мен қызметкерлердің  демалысқа шығуы, іссапарда болуы, жұмысқа себепсіз кешігуі және тағы басқа жағдайлар табельде тиісті белгіленген белгімен көрсетіледі.

Ол үшін әріптік, мысалы:

- іс - сапардағы жұмысшы - қызметкерлер үшін - і

- демалыстағы жұмысшы - қызметкерлер үшін - д

- жұмыстан себепсіз кешіккен жұмысшылар үшін - с 

және тағы да басқа белгілер қолданылады.

Табельде жұмысшылар мен қызметкерлердің тек қана жұмысқа келген немесе жұмысқа келмеген күнін белгілеп қана қоймай, олардың жұмысқа кешіккенін, мерзімінен тыс жұмыс істеген уақытын, жұмыс істеудің белгіленген уақытын және тағы басқа себептерді есептеу үшін белгілер қойылады.

Табельдер мен оларға негіз  болған алғашқы құжаттар еңбекақы есептеуге және жұмысшы қызметкерлердің жұмыс істеген уақытын есептеу үшін пайдаланылады. Сонымен қатар цехтар мен бөлімшелер бойынша жинақталған деректер жұмыс уақытының балансын жасауға, нақтылы жұмыс істелген уақыты жайлы статистикалық есеп беруге пайдаланады. Бұл көрсеткіштер еңбектің өнімділігін анықтау үшін ғана емес, сонымен қатар жұмыс уақытының пайдалану нәтижесінде анықтау үшін де қажет болып табылады.

Банктік секторда еңбекақы екі түрге бөлінеді:

- негізгі;

- қосымша.

Негізгі - бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған жұмыстары мен көрсетілген қызмет түрлерінің  саны мен сапасы үшін белгіленген бағалаулар мен қызметақы бойынша есептелінетін еңбекақы. Негізгі еңбекақының құрамына кіретіндер: