Cацыяльна-палітычныя працэсы ў СССР і БССР у канцы 80-х г. ХХ ст. Змены у заканадаўстве

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УО «БЕЛАРУСКІЙ ДЗЯРЖАЎНЫ ЭКАНАМІЧНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ»

 

 

 

 

Кафедра тэорыі і гісторыі права

 

 

 

 

 

 

 

Курсовая работа

 

па дысцыпліне: Гісторыя дзяржавы і права Беларусі

на тэму: Cацыяльна-палітычныя працэсы ў СССР і БССР у канцы 80-х г. ХХ ст. Змены у заканадаўстве

 

 

 

 

 

 

 

 

Студэнт                                                                                      

ФП, 1 курс, ДПХ-1   (подпіс) М. А. Маскалёва

(дата)

 

 

 

 

Навуковы кіраўнік

канд. гістар. навук,                   (подпіс)(адзнака)                   І.У. Вішнеўская

дацэнт                                              (дата)

 

 

 

 

 

 

 

МІНСК 2015 

РЭФЕРАТ

 

Курсовая работа: 28 с., 30 крыніц.

ПЕРАБУДОВА, ДЭМАКРАТЫЗАЦЫЯ, джяржаўны суверынітэт БССР, Парад суверэнітэтаў, Маскоўскі путч, Дзяржаўны пераварот, Ліквідацыя СССР.

 

 

 

Аб'ект даследавання ― грамадскія адносіны, звязаныя з сацыяльна-палітычнымі працэсамі ў СССР і БССР у канцы 80-х г. ХХ ст.

Прадмет даследавання ― асноўныя тэндэнцыі раўвіцця заканадаўства у канцы 80-х г. ХХ ст.

Мэта працы: прааналізаваць сацыяльна-палітычныя працэссы  ў БССР і СССР ў канцы 80-х гадоў ХХ ст. Прааналізаваць змены ў заканадаўстве ў той час.

Метады даследавання: аналіз і сінтэз, апісання, сістэмны, структурна-функцыянальны, абагульненне, параўнанне.

Метадалагічная аснова: цывілізацыйны і інстытуцыянальны падыходы.

Даследаванні і распрацоўкі: праведзен аналіз сацыяльна-палітычных працэсаў у СССР і БССР, агледжаны змены ў заканадаўстве.

Вобласць магчымага практычнага прымянення: лекцыі, семінарскія заняткі.

 

 

 

 

Змест

 

Ўводзіны………………………………………………………………...........		4
1	Абвяшчэнне курсу на перабудову і паскарэнне сацыяльна-эканамічнага жыцця ў СССР……………….......................................	7
1.1	Змены ў палітычным жыцці СССР і БССР. Дэмакратызацыя грамадства………………………………………………………….......	7
1.2	Змены да Канстытуцыі БССР 1978 года …………………................................................................................	9
1.3	Прыняцце законаў БССР аб выбарах у Вярхоўны Савет БССР і местныя саветы. Фарміраванне органаў джяржаўнай ўлады у адпаведнасці з імі…………………………………..………………….	13
2	Абвяшчэнне джяржаўнага суверынітэта БССР. Дэкларацыя аб джяржаўным суверыніцеце……………………………………….....	14
2.1	Парад суверэнітэтаў Савецкіх Рэспублік…………………………...	14
2.2	Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР 1990 г. і яе значэнне………………………………………………………………..	15
3	Маскоўскі путч. ГКЧП і змены палітычнай сітуацыі ў СССР і БССР…………………………………………………………………..	18
3.1	Дзяржаўны пераварот у Маскве ў жніўні 1991 г. Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі. Ліквідацыя СССР…………………………	18
3.2	Нарматыўныя акты Вярхоўнага савета ХII склікання прынятыя 25 жніўня 1991 г………………………………………………………….	24
Заключэнне………………………………………………………………….		26
Спіс выкарыстанай літаратуры…………………………………………...		27

 

 

 

 

 

Уводзіны

 

У красавіку 1985 кіраўніком краіны стаў М.С. Гарбачоў. У дзяржаўнай якасці ім была вылучана канцэпцыя «новага палітычнага мыслення». Асноўныя прынцыпы «новага палітычнага мыслення» зводзіліся да наступных:

• Адмова ад высновы пра раскол сучаснага свету на дзве супрацьлеглыя грамадска-палітычныя сістэмы (сацыялістычную і капіталістычную), прызнанне яго адзіным і узаемазалежным;

• Аб'ява ў якасці ўніверсальнага спосабу вырашэння міжнародных пытанняў не балансу сіл дзвюх сістэм, а балансу іх інтарэсаў;

• Адмова ад прынцыпу пралетарскага (сацыялістычнага) інтэрнацыяналізму і прызнанне прыярытэту агульначалавечых каштоўнасцяў над любымі іншымі (класавымі, нацыянальнымі, ідэалагічнымі).

У палітычным развіцці краіны можна ўмоўна вылучыць шэраг этапаў. Першы, з сакавіка 1985 па студзень 1987 г., праходзіў пад лозунгам «больш сацыялізму». Пачаліся значныя змены ў кіраўніцтве КПСС. Разгарнулася барацьба з карупцыяй, злоўжываннямі, змяняліся дыскрэдытаваць сябе партыйныя кіраўнікі на месцах. Наступны этап, 1987-1988 гг., можна ахарактарызаваць як этап, які праходзіць пад лозунгам «больш дэмакратыі», у якім класавае паняцце дэмакратыі было заменена агульначалавечым (ліберальным) разуменнем. У чэрвені-ліпені 1988 прайшла XIX Усесаюзная партыйная канферэнцыя, якая вызначыла шляху пераўтварэнняў. Асноўным напрамкам абвяшчалася перадача ўлады ад партыйных органаў Саветам народных дэпутатаў, забеспячэнне поўнаўладдзя Саветаў усіх узроўняў. Выбары ў вышэйшыя органы ўлады адкрылі новы этап - этап размежавання ў лагеры перабудовы (1989-1991 гг.). Б.Н. Ельцын ужо адкрыта пераходзіць на антыкамуністычныя пазіцыі, пачынае барацьбу за ўладу. Яму ўдалося згуртаваць ў адзіную кааліцыю сілы зусім рознай палітычнай арыентацыі на платформе агульнай барацьбы супраць КПСС. [16, ст. 148]

Эканамічныя рэформы ў ходзе перабудовы можна падзяліць на тры асноўных перыяда. Першы - «паскарэнне» (красавік 1985-1986г). Другі перыяд эканамічных рэформаў - «перабудова» (1987г.- сярэдзіна 1990г.) Трэці перыяд - пераход да рэгуляваным рынку (чэрвень 1990г. - снежня 1991г). Вынікам эканамічнага рэфармавання першых двух перыядаў стала далейшае пагаршэнне эканамічнага і фінансавага становішча краіны. Падзенне нацыянальнага даходу ў 1990г. у параўнанні з 1989г. склала 9% [22, ст. 321-327]. Улада для падтрымання жыццёвага ўзроўню насельніцтва была вымушана звярнуцца да масіраваных знешніх пазыках. Менавіта ў гэты час утварылася вялікая частка знешняга доўгу СССР - адказнасць, за які ў наступства легла на Расію. Працягвалася падзенне грамадскай вытворчасці, зніжэнне яго эфектыўнасці, узмацнялася грашова-фінансавая незбалансаванасць, узрастала эмісія грошай, ішоў прыкметны рост коштаў на тавары народнага спажывання, яшчэ больш абвастралася сітуацыя на спажывецкім рынку, заставалася адмоўным сальда знешняга гандлю і т. д. Адбывалася парушэнне гаспадарчых сувязяў, пагаршэнне працоўнай і дагаворнай дысцыпліны. Урад прапанаваў сваю праграму пераходу да "планава-рынкавай эканоміцы". Яна вызначала пераадоленне эканамічных цяжкасцей і пераход да нармальнага функцыяніравання эканомікі, на што патрабавалася шэсць гадоў. Акрамя урадавай быў шэраг альтэрнатыўных праграм, у тым ліку праграма міжрэгіянальнай дэпутацкай групы:

1) ўвесці карткі і забяспечыць  усіх неабходным мінімумам прадуктаў  і тавараў па нізкіх коштах;

2) стварыць свабодны рынак (камерцыйныя  цэны), які павінен быў паступова  пашырацца.[9, ст. 48-50]

Улетку 1990 Вярхоўны Савет СССР прыняў пастанову "Аб канцэпцыі пераходу да рэгуляванай рыначнай эканоміцы». Услед за тым некалькі груп бачных эканамістаў і гаспадарнікаў распрацавалі праекты праграм, якія атрымалі назву антыкрызісных. Гэтыя праграмы прадстаўлялі сабой альтэрнатыўныя планы пераходу да рынкавай эканомікі. Аўтарамі адной з іх - "Праграма 500 дзён" - была група эканамістаў на чале з С.С. Шаталін і Р.А. Яўлінскім. Праграма прадугледжвала дэцэнтралізацыю эканомікі, пераклад прадпрыемстваў на арэнду і прыватызацыю. Вызначаліся зняцце дзяржаўнага кантролю цэн і дапушчэнне рэгуляванай беспрацоўя. Палітыка рэфармавання эканомікі мела значныя сацыяльна-эканамічныя выдаткі. Рэзка скарацілася вытворчасць не толькі прамысловай, але і сельскагаспадарчай прадукцыі. Зменшыліся рэальныя даходы большасці насельніцтва. Заставаліся нявырашанымі многія сацыяльныя праблемы, у тым ліку жыллёвая, харчовая, экалагічная [6, ст. 24-26].

Разнастайнасць формаў уласнасці прывяло да з'яўлення новых сацыяльных катэгорый насельніцтва. Узніклі сацыяльныя групы, якія валодаюць сродкамі вытворчасці: члены кааператываў і асобы, якія займаюцца індывідуальнай працоўнай дзейнасцю. Сфармаваўся сацыяльны пласт грамадзян, якія валодаюць значнымі фінансамі (банкіры). У красавіку - траўні 1991 у Нова-Агараве (падмаскоўнай рэзідэнцыі прэзідэнта СССР) адбыліся перамовы М.С. Гарбачова з кіраўнікамі дзевяці саюзных рэспублік па пытанні аб новым саюзным дагаворы. Усе ўдзельнікі перамоваў подцер- ціснулі ідэю стварэння абноўленага Саюза і падпісання такога дагавора. Яго праект прадугледжваў стварэнне Саюза суверэнных дзяржаў (ССГ) як дэмакратычнай федэрацыі раўнапраўных савецкіх суверэнных рэспублік. Вызначаліся перамены ў структуры органаў улады і кіравання, прыняцце новай Канстытуцыі, змена выбарчай сістэмы. Падпісанне дамовы было прызначана на 20 жнівень 1991 г.[29, ст. 246] У ноч на 19 жніўня прэзідэнт СССР М.С. Гарбачоў быў адхілены ад улады. Група дзяржаўных дзеячаў заявіла аб немагчымасці М.С. Гарбачова, у сувязі са станам яго здароўя, выконваць прэзідэнцкія абавязкі. У краіне ўводзілася надзвычайнае становішча тэрмінам на 6 месяцаў, забараняліся мітынгі і забастоўкі. Было абвешчана аб стварэнні ГКЧП - Дзяржаўнага камітэта па надзвычайным становішчы ў СССР. Цэнтрам жнівеньскіх падзей стала Масква. У горад былі ўведзены войскі. Ўсталёўвалася каменданцкая гадзіна. Шырокія пласты насельніцтва, у тым ліку многія работнікі партыйнага апарата, не аказалі падтрымкі членам ГКЧП. Прэзідэнт Расіі Б.Н. Ельцын заклікаў грамадзян падтрымаць законна выбраныя ўлады. Дзеянні ГКЧП былі расцэненыя ім як антыканстытуцыйны пераварот. Абвяшчалася аб пераходзе ў вядзенне расійскага прэзідэнта ўсіх размешчаных на тэрыторыі рэспублікі агульнасаюзных органаў выканаўчай улады. 22 жніўня члены ГКЧП былі арыштаваныя. Адным з указаў Б.Н. Ельцына спынялася дзейнасць КПСС. 23 жніўня быў пакладзены канец яе існавання як кіруючай дзяржаўнай структуры.

Падзеі 19 - 22 жніўня наблізілі распад Савецкага Саюза. У канцы жніўня заявілі аб стварэнні самастойных дзяржаў Украіна, а затым і іншыя рэспублікі. [15, ст. 239]

Мэтай працы з’яўляецца аналіз сацыяльна-палітычных працэсаў  ў БССР і СССР ў канцы 80-х гадоў ХХ ст. , аналіз змен ў заканадаўстве ў той час.

Задача працы – выявіць сацыяньныя і палітычныя працэссы ў канцы 80-х гадоў ў БССР і СССР.

На сягодняшні день тэма гэтай працы актуальная таму, што сацыяцльна-палітычныя працэссы ў нашай краіне з’яўляюцца аднымі з галоўных. Таму вельмі важна адгледжваць гэтыя працэссы ў мінулым, каб не было такіх жа памылак у сучаснасці.

 

 

 

1 Абвяшчэнне курсу на перабудову і паскарэнне сацыяльна-эканамічнага жыцця ў СССР

 

1.1 Змены ў грамадска-палітычным жыцці СССР і БССР. Дэмакратызацыя грамадства

 

Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё ў краіне праходзіла пад дыктатам КПСС. Усё працоўнае насельніцтва было аб’яднана ў прафесійныя саюзы (школы камунізму), павялічылася колькасць членаў партыі. Асаблівая ўвага надавалася працы з моладдзю, якая са школьнага ўзросту праходзіла ідэалагічную школу. Дзеці паступова станавіліся акцябратамі, піянерамі і камсамольцамі.

Ужо ў канцы 1960-х г. стала відавочна, што праграма пабудовы камунізму, прынятая на ХХІІ з’ездзе КПСС, не можа быць выканана ў тэрмін. Л.І. Брэжнеў у 1967 г. абвясціў аб пабудове ў СССР развітога сацыялізму.[21,ст.62-64] У гэты перыяд у краіне набіралі працэсы, супрацьлеглыя адноснай лібералізацыі часоў «адлігі». У літаратуры і мастацтве ўзмацніўся прынцып партыйнасці. Насельніцтву ўнушалася вера ў бязгрэшнасць і беспамылковасць партыі і кіраўніцтва краіны. Тыя дзеячы культуры і навукі, якія не дагадзілі рэжыму, абвяшчаліся дысідэнтамі.

У 1971 г. на ХХІV з’ездзе КПСС Л.І. Брэжнеў заявіў аб узнікненні ў Савецкім Саюзе новай супольнасці людзей ― «савецкі народ». Пад гэтым тэрмінам разумеліся грамадзяне СССР, людзі, якія прытрымліваліся камуністычнага светапогляду і фактычна адмаўляліся ад сваіх нацыянальных адметнасцяў. Мовай міжнацыянальных адносін па Канстытуцыі 1977 г. аб’яўлялася руская. Найбольшую актыўнасць у «стварэнні» савецкага народа праявіла кіраўніцтва Беларускай ССР.

У другой палове 1970-х г. была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя, павялічылася колькасць сярэднеспецыяльных і вышэйшых навучальных установаў. Пры гэтым адукацыя, асабліва вышэйшая, была пераведзена ў асноўным на рускую мову.[26, ст.17]

Падагульняючы, неабходна падкрэсліць, што перыяд, названы «застоем», характарызаваўся шэрагам супярэчнасцяў у эканамічным, палітычным і культурным жыцці грамадства. Зліццё партыйнага апарату з дзяржаўным павялічыла колькасць бюракратыі і стварыла адарваную ад грамадства кіруючую партыйную эліту ― наменклатуру. Ажыццяўлялася партыйнае кiраўніцтва эканомiкай, калі пяцiгадовыя планы прымалiся на з’ездах КПСС, а выконваць іх павінны былі ўсе. На кожным заводзе iснавалi партыйныя групы, якiя сачылi за выкананнем лозунга «Планы партыі ― планы народа!».

Даволі высокі ўзровень развіцця навукі быў пастаўлены на службу ваенна-прамысловаму комплексу і асваенню Космасу. Асартымент тавараў народнага спажывання быў дастаткова вузкі і пераважна невысокай якасці. У сельскай гаспадарцы, нягледзячы на некаторае паляпшэнне дабрабыту вяскоўцаў, адміністрацыйная сістэма кіравання захавала калектыўную форму гаспадарання і не дапусціла прыватнага землекарыстання. Павялічвалася колькасць стратных калгасаў, абвастрыліся экалагічныя праблемы. Побач з гэтым узмацніліся цэнзура і ідэалагічны ціск. Гэта было сведчаннем таго, што камандна-адміністрацыйная сістэма ў СССР вычарпала ўсе магчымасці экстэнсіўнага развіцця і паступова вяла краіну ў бок глыбокага эканамічнага і палітычнага крызісу.

У лістападзе 1982 г. памёр Л.І. Брэжнеў. Спробы Генеральных сакратароў ЦК КПСС Ю.У. Андропава (1982–1984) i К.У. Чарненкі (1984–1985) утрымаць СССР у былых рамках кантролю КДБ i КПСС не далi станоўчых вынiкаў. Было відавочна, што касметычнае рэфармаванне камандна-адміністрацыйнай сістэмы не зможа палепшыць сітуацыю ў краіне, таму неабходны карэнныя рэформы.

Палітыка перабудовы і пачатак дэмакратызацыі грамадства (1985−1990). Крызiсныя з’явы, якія нарасталi ў эканомiцы ў сярэдзіне 1980-х г., сведчылi пра абвастрэнне крызiсу ўсёй сацыялiстычнай сiстэмы. Камандна-адміністрацыйная сістэма не адпавядала рэаліям эпохі. Відавочнай была неабходнасць мадэрнізацыі ўсіх бакоў грамадства: яго эканамічных асноваў, сацыяльнага жыцця, палітычнага ўладкавання, духоўнай сферы. Ва ўмовах існаваўшай палiтычнай сiстэмы iдэя пераўтварэнняў магла ўвасобiцца толькi па ініцыятыве кіруючай партыі. Разам з тым вывесцi краiну на шлях устойлiвага развiцця было немагчыма тымі метадамi, якія склалiся ў гады сталiнска-брэжнеўскага кiравання.

Курс на паскарэнне. На красавіцкім Пленуме ЦК КПСС  1985 г. Генеральным сакратаром ЦК КПСС М.С. Гарбачовым (1985–1991) была дадзена ацэнка эканамічнага становішча, якое склалася ў краіне, падкрэслены супярэчнасці. Стратэгічным курсам ва ўнутранай палітыцы краіны быў абвешчаны курс на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця. [28,ст.212]

Але шляхі, формы, глыбіня працэсаў абнаўлення былі ўсвядомлены не адразу. Шмат што прыходзілася ўдакладняць, карэктаваць і пераглядваць ужо падчас ажыццяўлення новай палітыкі. Поўнай яснасці пра глыбіню крызісу не мела нават партыйнае кіраўніцтва. Вельмі хутка праявіліся негатыўныя наступствы разгорнутай па ўсёй краіне кампаніі па барацьбе з п’янствам і алкагалізмам. Уведзеная талонная сістэма жорстка абмяжоўвала магчымасць набыцця алкагольных вырабаў у крамах, у выніку прывяла да недапаступлення грошай у дзяржаўны бюджэт, знішчэння вінаграднікаў, закрыцця лікёра-гарэлачных прадпрыемстваў, звальнення людзей, спекуляцыі гарэлкай, самагонаварэння і «цукровага буму». Усё гэта адбывалася на фоне зніжэння цэн на нафту, скарачэння імпарту і вытворчасці ўласнай прадукцыі і вялікага дэфіцыту тавараў першай неабходнасці. Стала відавочна, што прадэклараваны курс на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця без кардынальных зменаў асуджаны на правал.