Знешняя палітыка ВКЛ (другая палова XIII-першая палова XVI ст.)

У 1512 г. Васіль ізноў пачаў вайну  з Літвой.  У 1514 г., пры садзейнічанні Глінскага, узяў Смаленск, але ў тым жа годзе маскоўскія паліцы былі пабітыя князем Астрожскім пры Оршы. У 1512, 1517 і 1521 крымскія татары, якія знаходзіліся ў саюзных адносінах з каралём Жыгімонтам, здзяйснялі набегі на маскоўскае княства. У спусташальным набегу 1521 гады, прадпрынятым ханам Мехмедам I Гірэем, удзельнічаў і літоўскі атрад пад кіраўніцтвам  Дашковіча.  У 1522 г. вайна скончылася перамір'ем, па якім Смаленск застаўся за Масквой і мяжа з Літвой была ўсталяваная па Дняпры і далей па рэках Ивацэ і Меры.

У 1534 г. Жыгімонт I, думаячы скарыстацца  маленствам вялікага князя Івана IV, запатрабаваў вяртання ўсіх заваяванняў, зробленых вялікім князем Васілём III, і адправіў кіеўскага ваяводу  Нямірова ў Северскую зямлю. Няміраз  быў адбіты ад Старадуба, пацярпеў моцную паразу ад чарнігаўскага ваяводы князя Мезецкага і, кінуўшы абоз і гарматы, паспешна вярнуўся ў Кіеў. У канцы таго жа года маскоўскія войскі ўступілі ў Літоўскую зямлю, спустошылі мясцовасць вакол Полацку, Віцебску і Браслаўля і, дайшоўшы амаль да самай Вільні, звярнулі назад. У 1535 г. маскоўскія войскі, пад начальствам князя Аўчыны-Целяпнёва-Абаленскага і Васіля Шуйскага, выпалілі наваколлі Крычава, Радомля, Мсціслава і Магілёва; ваявода Бутурлін пабудаваў у Літоўскай зямлі крэпасць Ивангорад (на Себежы). Жыгімонт паспеў сабраць 40-тысячнае войска і схіліў крымскага хана Іслама да вайны з Масквой; частка рускіх войскаў сышла супраць татараў, якія з'явіліся ў Разанскай зямлі. Літоўскія войскі пад камандаваннем гетмана Радзівіла і польскага гетмана Тарноўскага ўзялі Гомель, але пры Себежскай крэпасці пацярпелі вялікую паразу ад ваявод князёў Засекіна і Тушына (у 1536 г.). Пасля гэтай перамогі маскоўскія войскі пачалі наступальную вайну і ўсюды адціскалі літвінаў: заклалі на Літоўскай зямлі горада Завалочча і Веліж, выпалілі пасады Віцебску і Любеча, аднавілі гарады Старадуб і Почап і ўзялі ў палон мноства літвінаў. У 1537 г. было складзена перамір'е на 5 гадоў, працягнутае ў 1542 г.

 

 

Адносіны з рускімі княствамі  адыгрывалі вялікую ролю з самага пачатку існавання ВКЛ.  У пачатковы перыяд існавання ВКЛ мела даволі складаныя сувязі з Галіцка-Валынскім княствам, якое потым пры дапамозе ВКЛ спыніла сваё існаванне. ВКЛ паспяхова пашырала свае межы за кошт рускіх княстваў.  Дынастычныя шлюбы адыгрывалі пэўную ролю, паміж рускімі і літоўскімі князямі было шмат сваякоў. З ростам цэнтралізацыі дзяржавы  пачынаецца супрацьстаянне з Масквой, якое ў канцы XV ст. вылілася ў бясконцыя і крывавыя войны. Кульмінацыяй стала пазнейшая Лівонская вайна.

 

 

 

 

 

 

 

 

ВЫВАД

 

Калі акінуць адным поглядам усю гісторыю суадносін ВКЛ і  Польшчы то можна сказаць, што  першапачаткова Польшча не адыгрывала значнай ролі ў знешняй палітыцы ВКЛ. Дынастычныя шлюбы, памежныя войны  былі нормай тагачаснай эпохі. Пазней, са станаўленнем цэнтралізаванай Літоўскай дзяржавы сувязі набываюць шчыльным характар.Цесныя суадносіны ВКЛ і Польшчы пачынаюцца з Крэўскай уніі, у выніку якой вялікі князь літоўскі Ягайла стаў польскім каралём Уладыславам.  Хрышчэнне Літвы па каталіцкаму абраду вырашыла гістарычны шлях дзяржавы, пачала актыўную вестэрнізацыю ВКЛ. Польшча і ВКЛ разам змагаліся з агульнымі ворагамі, разам спынілі крыжацкую агрэсію. Крэўская унія, як і ўсе наступныя персанальныя уніі, сталі моцнай перадумовай да заключэння ўжо дзяржаўнай Люблінскай уніі.

Знішчальная мангола-татарская  навала, якую зведалі ўсходнеславянскія  землі ў сярэдзіне XIII ст., амаль абышла землі Вялікага княства Літоўскага, за выключэннем яе крайніх паўднёвых тэрыторый. Большасць даследчыкаў схіляецца да думкі, што флангавыя атрады татар прайшлі толькі на крайнім поўдні Беларусі, па мяжы, якую ўтварыла рэчышча Прыпяці. Праўда, для нападу з поўдня ім перашкаджалі балоты Палесся.

Можна зрабіць вынік, што татарскім  дзяржавам у знешняй палітыцы адводзілася значнае месца. Татарская небяспека была адной з галоўных прычын утварэння дзяржавы ВКЛ. На першым этапе існавання адносіны з Залатой Ардой насілі характар вайсковых сутычак. Пазней, са станаўленнем цэнтралізаванай  улады ў ВКЛ і ростам сепаратысцкіх тэндэнцый у Ардзе пэўныю ролю пачалі адыгрываць дыпламатычныя інтрыгі. Фактычна, ВКЛ дапамагло паўстаць незалежнаму Крымскаму ханству, якое у пачатковы перыяд свайго самастойнага існавання было надзейным саюзнікам ВКЛ. Пазней, калі Крымскае ханства трапіла пад уладу Асманскай імперыі, суадносіны дзяржаў набылі больш складаны характар. ВКЛ шукала саюзу з Вялікай Ардой у барацьбе з Масквою, што значна сапсавала адносіны з Крымскім ханствам.

Адносіны з рускімі княствамі  адыгрывалі вялікую ролю з самага пачатку існавання ВКЛ.  У пачатковы перыяд існавання ВКЛ мела даволі складаныя сувязі з Галіцка-Валынскім княствам, якое потым пры дапамозе ВКЛ спыніла сваё існаванне. ВКЛ паспяхова пашырала свае межы за кошт рускіх княстваў.  Дынастычныя шлюбы адыгрывалі пэўную ролю, паміж рускімі і літоўскімі князямі было шмат сваякоў. З ростам цэнтралізацыі дзяржавы  пачынаецца супрацьстаянне з Масквой, якое ў канцы XV ст. вылілася ў бясконцыя і крывавыя войны. Кульмінацыяй стала пазнейшая Лівонская вайна.

Галоўным вынікам можна зрабіць  тое, што ВКЛ выстаяла ў такой небяспечнай абстаноўцы. Фактычна, на ты час гэта і было асноўнай мэтай знешняй палітыкі. ВКЛ мела вялікі ўплыў у рэгіёне, інтарэсы ВКЛ накладвалі свой адбітак на падзеі ў суседніх дзяржавах.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СПІС ЛІТАРАТУРЫ:

1. Генадзь Сагановіч. Беларусь і Нямецкі ордэн (да Крэўскай уніі) // З глыбі вякоў. Наш край. Вып. 2. — Мн., 2002.
2. Гісторыя Беларусь: У 6 т. Т. 2: Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага/ Ю. Бохан [і інш.] – Мінск: Экоперспектива, 2008.
3. Греков И. Б., Шахмагонов Ф. Ф. Мир истории. Русские земли в XIII-XV веках. М.:Молодая гвардия - 1988.
4. Ластоўскi, В. Кароткая гисторыя Беларуси. Мн., 1993.
5. Мікола Ермаловіч. Старажытная Беларусь: Віленскі перыяд. — Гіст. дасл. — Мн.: Выд. цэнтр "Бацькаўшчына": МП "Бесядзь", 1994.
6. Цярохін С.Ф. Славутыя адвагай на вайне. – Мн. – 1991.
7. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Тт. 1–6/ч. 1/. – Мінск «БелЭн», 1993–2001;