Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын қалыптастырудың теориялық негіздері

 

Кестені  қарастыратын  болсақ 2 жылдағы мәліметтер арасында біршама айырмашылықтардың бар екенін байқаймыз.

1-ші көрсеткіш-өнімді  өткізуден түскен табыс деп аталады және ол 2010 жылы 189267494 мың теңгеге жеткен, ал оның себебі 2005 жылы тауар шығару көлемі ұлғайтылды және жаңа технологияларды қолдану арқылы өнімнің өзіндік құны төмендетіліп отыр.

2-ші көрсеткіш-өткізілген  өнімнің өзіндік құны. Базалық жылы ол 169782066 мың теңгені құраса, есептік жылы бұл көрсеткіш 177635625 мың теңгеге дейін көтеріліп отыр.Өзіндік құнның жоғарлауының  себебі жаңа технологияларды қолданудан болуы мүмкін. Сонымен қатар металлга, электрэнергияға кететін шығындардың жоғарлауына әсер етуі мүмкін.

3-ші көрсеткіш-бұл жалпы табыс.2010 жылы 19485428 мың теңге болған болса, 2011 жылы ол 17486593 мың теңгеге төмендеген.Базалық жылмен салыстырғанда 199883 мың теңгеге жеткен.Базалық жылмен салыстырғанда 199883 мың теңгеге төмендеген.Жалпы табыстың төмендеуінің негізгі себептерінің бірі өнімді шығаруға кеткен шығындардың көбеюі, өткізілген өнімнен түскен табыстың өсуі болуы мүмкін.

4-ші көрсеткіш-кезең  шығындарына тоқталатын болсақ,бұл көрсеткіш есептік жылы 22753373 болған болса, базалық жылы 164656612 мың теңгеге жоғарылап отыр.Есепті жылы шығындар 6287 мың теңгеге дейін жоғарлауда. Оның себебі 2011 жылы әкімшілік шығындар және пайыздар бойынша шығындардың жоғарлауы болуы мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Кәсіпорынның металл өндіруі мен өткізуін талдау.

 

Өндіру көлемі мен өткізу көлемі бір – бірімен  байланысты көрсеткіш болып табылады. Металл өндірудің шектеулілігі мен сұраныстың көп кезінде бірінші орынға металды өндіру көлемі шығады. Ал бәсекелестердің көбейіп нарықтың қаныққан шағында өндіріс көлемі өндірістік бағдарламаны жасаудағы басты фактор болып табылады. Кәсіпорын металл өндіргенде тек өткізе алатын метал көлемін өндіруі қажет.

Өндіру көлемінің және өткізуді оның сапасы кәсіпорынның шығынына, табысы мен рентабельділігіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да ол көрсеткіштерді талдау үлкен рөл атқарады. Оның негізгі міндеттері металл өндіру мен өткізудің динамикасын және жоспардың орындалу деңгейін талдау. Бұл көрсеткіштерге басқа факторлардың әсерін анықтау. Өнімді өндіру мен өткізуді көбейтетін ішкі шаруашылық қорларын анықтау. Анықталған қорларды тиімді бөлудің шараларын ұйымдастыру.

Өндіру мен  өткізу көлемі натуралды және құндық түрде анықталуы мүмкін. Өндіріс көлемінің жалпылама көрсеткіштерін құндық талдау арқылы алуға болады.

Өндіру көлемінің  негізгі көрсеткіштері болып  жалпы және тауарлы металл болып табылады.

Жалпы металл – аяқталмаған өндірісті қосқандағы кәсіпорынның барлық шығарылған өнімдері мен көрсетілген қызметтерінің қосындысы. Тауарлық өнімнің жалпы өнімнен айырмашылығы – аяқталмаған өндіріс пен ішкі шаруашылық айналымының кірмейтіндігінде. Аяқталмаған өндіріс пен ішкі шаруашылық айналымының құрылымы бойынша кейбір кәсіпорында тауарлық металл мен жалпы металл сәйкес келеді.

Металл өткізу көлемі өнімді жөнелтумен немесе төлеумен анықталады. Ол жоспарлы, салыстырмалы және нақты қазіргі бағамен көрсетілуі мүмкін. Нарық экономикасы жағдайында бұл көрсеткіш алғашқы орында болды. Өнімді өткізу өндіріс пен тұтынушы арасында байланыстырушы бірлік болып табылады. Өнімнің нарықта жаппай сатылуы мен оған сұранысқа байланысты оның шығарылу көлемі де анықталады. Біздің зерттеп отырған кәсіпорынымыз тамақ жасау саласындағы Қазақстанда сүт өнімдерін өндіретін өндірістік бірлік болғандықтан оған сұраныс өте жоғары, оның негізгі тұтынушылары Қазақстанның және басқа елдердің негізгі өндіруші және өңдеуші саласындағы компаниялар болып табылады. Сондықтан да кәсіпорындағы металл көлемін өндіру сұранысқа ғана емес өндіріс қуатына да сүйенеді. Қазіргі кезде шет елдерден техниканың жаңа түрлерін алуға көптеген алғы шарттар жасалды. Талдауды өндіріс пен өткізудің натуралды және құндық түрдегі динамикасын талдаудан бастасақ:

Кесте 3 -Өнімді өндіру мен өткізудің динамикасын талдау.

№	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2004ж	2005ж	%-к өсу қарқыны	+,- ауытқуы
1 -   -	Өндіру көлемі Құндық түрінде Натуралды түрінде	мың тг   тонна	190945,0   3000,0	257274,0   4285	134,7   142,8	+66329   +1285
2 -   -	Өткізу көлемі құндық түрінде натуралды түрінде	мың тг   тонна	189267,5   2850	193946,6   3100	102,4   108,7	+4679,1   +250

 

   Өндіру  көлемі құндық түрінде 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 134,7 –  ке көбейіп отыр, ал өткізу  көлемі 102,4– ке орындалып отыр. Айтып кететін жайт 2004 жылы өндіру көлемі өткізу көлеміне қарағанда төмендігі қоймада жатып қалған өнімді өткізумен байланысты. Металл өндіруде Қазақстанда машина жасау нарығын қамтамасыз етудің бірден – бір жолы ол осы саладағы барлық кәсіпорындарда мемлекет тарапынан күрделі қаржылар бөліп, шетелдік инвестицияны тарту қажет.

Әрбір кәсіпорын  өзінің шығаратын өнімдерінің ішінде негізгі және қосалқы өнімдері болады. Біздің зерттеп отырған кәсіпорынымызда  негізгі өнімдері көп, алайда олардың  ең негізгі түрінің барлық құбыр шығарудағы үлесін талдасаймыз.Өнімді өткізу әр кезде келісім шарт бойынша міндеттемелерді орындаумен байланысты болған, әрбір кездерде міндеттемені орындамаған жақ табыстың төмендеуімен, айыппұл төлеумен сипатталған және экономикасы дамыған елдерде келісім шартты бұзбай қалыпта сақтау әдеп – ғұрыпқа айналған, кез келген үлкен компания өз міндеттемелерін тұрақты түрде орындайды, сонымен бірге міндеттемелерін орындамаған компания тұтынушылардан айырылып, өткізу нарықтарын жоғалтып, өндіріс көлемін төмендетуге мәжбүр болады.

Тауарды өз уақытысында  жеткізбеу осы кәсіпорынның ғана жұмысына зиянын тигізіп қана қоймай, ол сонымен жұмыс істейтін серіктес фирмаға да және басқа да бірліктерге  зиянын тигізуі мүмкін. Шаруашылық іс - әрекеттің қорытындыларынан өнімнің ассортименті, өндіріс құрылымы мен өнімді өткізу үлкен әсер етеді.

Кәсіпорынның металл ассортименті мен металл шығару құрылымын жасағанда бір шетінен өнімге деген сұранысты, екінші жағынан еңбек, шикізат, техникалық, технологиялық, қаржылық және басқа ресурстарды тиімді үйлестіре білу қажет.

Ассортиментті қалыптастыру жүйесі өз құрамына келесілерді  кіргізеді:

• тұтынушылардың ағымдағы және алдағы қажеттіліктерін анықтау;
• өндіруге жоспарланған немесе өндіріліп жатқан өнімн<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-size: 14pt; font-styl