Еңбек ақының формалары және жүйелері

 Осы зерттеулер нәтижесінде:

1. қолданылып жүрген тиімділігі төмен, ескірген еңбек ақының моделін жаңа тиімділігі жоғары моделімен алмастыру керектігін шешім жасалынды.

2  рыноктық қатынастарға өтумен принципиалды жаңа  еңбек ақыны ұйымдастыру талап етіледі. Қазіргі уақытта бұл нақты қажеттілік және ол ескірген, тиімділігі төмен еңбек ақы моделін жаңа бір моделге ауыстыру керек, себебі ол жұмысшылардың потенциалын ашуға және экономиканың дамуына кедергі жасайды.

3. дәстүрлі принциптерге негізделген еңбек ақыны ұйымдастыру, яғни  оның тарифтік ақылары, айлықтары, сый ақының түрлі түрлері, үстемелер мен қосымшалар ғылыми-техникалық прогреске жатпайды, яғни  өнімнің сапасының жоғарлауына және несурстарды экономдауға.
4. барлық сый ақы түрлері, үстемелер мен қосымшалар өздерінің стимулдық рөлдерін жоғалтты және тарифтік ақыларға, қызметтік айлықтарға механикалық  прибавкаларға айналды. Сөйтіп, олар еңбектің нәтижесіне байланысты емес. Бұдан басқа ол еңбек ақыны ұйымдастыру жүйесіне кедергі келтіреді  және оны түсінуге қиындық туғызады.
5. «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ мысалында өнеркәсіптік кәсіпорында еңбек ақыны ұйымдастыру жүйесіне талдау жасалынды. 
6. «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ жұмысшыларына еңбекақы төлеу және жұмыс уақытын есепке алу нұсқауларына сәйкес жүргізіледі.
7. «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да қолданыстағы еңбекақы жүйесі, кәсіпорын қызметі нәтижесіне жеке жұмысшының еңбек үлесін есепке ала отырып, жалақыны дифференциациялауға мүмкіндік береді, яғни әрбір жұмысшы мұнай өндірісі процесіне біліктілігіне қарай нақты қосқан үлесіне сәйкес жалақы алады.
8. Еңбек ақы жыл сайын өсуде. 2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанды еңбек ақы мөлшері 645196,0 мың теңгеге (15,4%- ға) өсті. 2008 жылы еңбек өнімділігінің өсуі алдынғы жылмен салыстырғанда орташа айлық еңбек ақының өсуін 9,9 %-ға жоғары болды.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған биылғы Жолдауында әлемді торлап алған экономикалық дағдарысты ауыздықтаудың жолдарын көрсетіп беретін осындай құжат аса қажет болатын. Жолдаудың “Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға” аталуының өзі-ақ халықты қиындықтарды жеңе білуге жігерлендіріп тұр емес пе?!

Дағдарысты жеңудің басты жолы – ынтымақ пен ауызбірлік. Елбасымыз: “Саусақ бірікпей, ине ілікпейді” деген халық даналығын тілге тиек ете отырып, “...енді ұсақ-түйекті доғарған жөн. Ел үшін, ұрпақ үшін бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаратын кез келді, ағайын...”, – деген болатын.

Ел экономикасын нығайтуда мұнай-газ өнеркәсібі саласының орны ерекше екені айқын. Сондықтан да көмірсутегі секторын одан әрі дамытудың маңызы зор. Бір сөзбен айтқанда, мұнайшылардың маңдайтерін тамшылатқан ерен еңбегінсіз экономикамыздың өркендеуі туралы сөз ету тым біржақты болар еді.

Жолдауда көрсетілгендей, еліміздің экспортының негізі – мұнай бағасы бір жылда төрт есе құлап түсті. Міне, осы кезде халқымызға мұнайшылар табысынан жасақталған Ұлттық қор көмекке келді.

“Жақсы уақытта осы қорды құра отырып, біз дұрыс істедік. Өзінің ертеңгі күні туралы ойлайтын мемлекеттер осылай істеуге тиіс”, деп тұжырымдады Елбасы өз Жолдауында.

“Маңғыстаумұнайгаз” компаниясында біз дағдарыс кезінде екі мақсатты басты назарда ұстауды көздеп отырмыз. Бірі – бұрынғы бар жұмыс орындарын мүмкіндігінше қысқартпай, еңбек адамдарының негізгі жалақыларын сақтап қалу.

Акционерлік қоғамда барлығы 5 870 адам жұмыс істесе, ал компанияға сервистік қызмет көрсететін жергілікті 8 жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерде 10 мың жарымға жуық адам бар. Яғни, компанияның кен орындарында барлығы 16 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Егер әр отбасында орта есеппен 4 адам бар деп есептесек, компания облыстың 60 мыңнан астам адамын қаржымен қамтамасыз етеді деуге болады. Егер біз өзімізге сервистік қызмет көрсететін компаниялармен бірлесе отырып бүгінгі таңдағы осы жұмыс орындарын сақтап қалар болсақ, бәріміз үшін үлкен жетістік болар еді.

Екінші – өндірістегі қазақстандық үлесті арттыру. Яғни, отандық өндірісті дамытып, жергілікті тауар өндірушілер, жұмыс берушілер мен қызмет көрсетушілерге қолдау көрсетіп отыру Үкіметтің, әкімдіктердің және ірі кәсіпорын басшыларының басты міндеті болуы керектігін жақсы сезінеміз.

Қазір біз осы міндеттерді жүзеге асыру мақсатында жаңа бағдарламамен жұмыс істеудеміз. Бұл орайда біздің компанияда мұнай секторында қолдануға боларлық іс-тәжірибелер аз емес.

       

 

 

 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ

 

 

1. Қазақстан -2030. Барлық қазақстандықтардың жағдайын жақсарту.-Алматы: Қазақстан , 1997.

2.ҚР Еңбек кодексі   15.05.07

3. Конвенция 95. Еңбек ақыны қорғау конвециясы; Труд в Казахстане 2000.№6

4. Тимошенко Л.С.

5. Методические рекомендации по  организации нормирования труда. Приказ Министерства труда и социальной защиты населения РК № 152-10 от 22.06.2000 г. // Бюллетень бухгалтера. 2000. № 3. 10-16 июля.

6. Кенгжалина Ж.Ш. Оплата труда  на промышленных предприятиях. –  Алматы: Экономика, 2002.

 

2. ҚР заңы «Өмір сүру минимумы туралы» с 1 қаңтар 2000г. //  Қазақстан Республткасының Президенті Н. НАЗАРБАЕВ Астана, 16 қараша 1999 г.  № 474-I ЗРК

5. ҚР заңы «Еңбек ақының қауіпсіздігі және оны қорғау» от 28 февраля 2004 года № 528// "Казахстанская правда" от 12 марта 2004 года № 49-50

6. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана «Повышение благосостояния граждан Казахстана – главная цель государственной политики». // «Казахстанская правда» от 7февраля 2008 г. №26

7. Закон РК «О внесении изменений  и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам социального обеспечения и труда» от 19 декабря 2007 года № 9-IV// "Казахстанская правда" от 27 декабря 2007 года № 200

8.Постановление Правительства  РК «Об утверждении единых  правил исчисления средней заработной платы» от 29 декабря 2007 г № 1394, Алматы, 2008

9. Конвенция 95. Еңбек ақыны қорғау конвенциясы. Материалы Международной Организации Труда. // Труд в Казахстане. 2000. № 6.

10. Конвенция 95 «О создании процедуры  установления минимальной заработной платы». // Труд в Казахстане. 2000, № 6.

11. . Инструкция о порядке взимания  и расходования компенсационных выплат за замещение рабочих мест иностранными специалистами и рабочими, аккумулирования и использования экономического сбора и залоговых взносов, взимаемых за ввозимую рабочую силу. Утверждено приказом Министерства труда и социальной защиты населения РК № 113-П от 18.07.1997 // Бюллетень нормативных актов министерств и ведомств РК. 1998. № 4.

12. Инструкция по заполнению  статистической отчетности по труду. Утверждена приказом Председателя Агентства РК по статистике от 12 июля 2002 года № 38 – Г // Бюллетень бухгалтера № 38 2002г.

13. Методические рекомендации по  вопросам оплаты труда работников. // Бюллетень бухгалтера. 2000. № 28. 10-16 июля.

16. Журавлев П.В., Карташов  С.А. Технология управления персоналом.- М.: Экзамен, 2000.

17. Казахстан в цифрах. - Алматы: Агентство РК по статистике, 2001.

19. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. - Алматы: Казахстан, 1997.

20. Оплата труда в условиях рыночных отношений: Методические указания НИИ. - М.: Наука, 1995.

21. Прыкин Б.В. Экономический анализ  предприятия. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000.

22. Савицкая Г. В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. – Москва: ИНФРА – М, 2005.

23. Саткалиева Т. С. Ресурсосбережение  в нефтяном комплексе Казахстана: проблемы, пути реализации, эффективность. – Алматы: ТОО Издательство LEM, 2004.

24. Тимошенко Л.С. Трудовые отношения: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 1998.

25. Турысов К., Есентугелов А. Экономические  реформы: состояние экономики, проблемы, пути и перспективы экономического развития. - Алматы: Гылым, 1996.

26. Управление персоналом: Учебно-практическое пособие для студентов экономических вузов. / Под ред. А. Я. Кибанова.- М.: ПРИОР, 1999.

27. Управленческий учет: Учебное  пособие, разработанное на основе  стандартов бухгалтерского учета. - Алматы, 1999.

28. Фильев В.И. Заработная плата  в зарубежных странах. - М.: ЗАО «Бухгалтерский бюллетень», 1997.

29. Чечевицына Л. Н. Экономический  анализ: Учебное пособие. – Ростов  – на – Дону: Феникс,2001

1. ҚР Еңбек кодексі 15.05.07. // Казахстанская правда, 2007  20 мая

 

 

 

қосымша

 

30. Адамчук В.В. Ромашов О. В., Сорокина М.Е. «Экономика и социология труда».  М. Юнити 1999

31. Организация , нормирование и  оплата труда на предприятии. Пашуто В. 2005/320.

32. Радостовец В.К., Шмидт О.И. «  Бухгалтерский учет на предприятии»- Центраудит-Казахстан. Алматы , 2002.

33. Дюсембаев К.Ш. , Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. « Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы , «Каржи-Каражат» 1998.

5. Экономика и социология труда. Учебник под ред.А.Я.    Кибана  М., ИНФРА-М, 2003

6. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной  деятельности. Минск ООО «Новое знание» 2001 г.

     7. Балабанов И.Г. Балабанов  А.И. Экономика туризма

          Учебное  пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.

     8 Балабанов И.Г. Экономика  предприятия Учебник. –

        М.: Финансы  и статистика, 2001.

9.Закон РК «О труде в республике Казахстан», Алматы 2004г.

     10.Приказ Министерства  труда и социальной защиты  РК от 

         15.02. 2000г. №35-п

11. Закон РК «О коллективных  договорах» от 04.07.92г.№1514-