Шағын кредиттік ұйымдар

Қазіргі таңда Қазақстан  Республикасында қолданылатын микрокредиттеу схемаларын екі негізгі түрге  бөлуге болады:

Жекелей кредиттеу – банктік кредиттеудің стандартты процедурасынан кейінгі және клиент бизнесінің тіршілігін, оның кредиттік тарихы мен онда бар кеңестерді бағалауға негізделетін шағын несиелеу схемасы. Кредиттеудің осы схемасында әдетте кепілдік мүлікті ұсыну немесе дефолт жағдайында кредит бойынша бірге (субсидиарлы) жауапты тұлғаның болу қажеттілігі пайда болады.

Топтық кредиттеу – аталмыш схема сонымен қатар «Грэмин банкінің үлгісі» деп аталады. Оның негізі топтық кепілдік болып табылады. Кредит кредиттердің бірі-бірінің кепілдері болып табылатын тұлғалар тобына беріледі. Топтар өздері өз топтарының мүшелерін таңдайды және осындай өзара қарым-қатынастар топтағы серіктестік қысым жасауға мүмкіндік береді, бұл кредит бойынша уақтылы төлемдерді қамтамасыз етуге көмектеседі, сонымен қатар өздерінің Клиенттерін мұқият іріктеу мен мониторингі бойынша шағын қаржылық ұйымдардың шығындарын қысқартады.[14]

Микрокредиттеу секторына  жекеменшік капиталды тарту мақсатымен ШКДҚ жарғылық капиталда ШҚДҚ-ның  үлестік қатысуымен микрокредиттік ұйымдарды құру жөніндегі механизм әзірленді. ШКДҚ-ның үлестік қатысуымен микрокредиттік ұйымдарды құру жөніндегі жобалар жіберіледі. ШКДҚ шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін оларға екінші деңгей банктерінде кредиттер алу кезінде кепілдіктер береді. Бұл механизмді енгізу шағын бизнес сферасына ресурстардың үлкен көлемін тартуға мүмкіндік береді, сонымен бірге Қазақстанда сақтық компаниялары қызметтерінің спектрін кеңейту үшін қозғау салады.

Микроқаржылық ұйымдар  табыстары төмен адамдарға қызмет көрсетеді. Микроқаржылық секторда делдалдық бөлшек саудамен айналысқандар да, әртүрлі ұйымдар потенциалды МҚҰ-дар деп қарастыруға болады. бірақ, МҚҰ ұғымы екінші деңгейдегі банктердің қызметін және бағалы қағаздар нарығы мен қор нарығының қызмет түрімен шектеледі.

Формалды секторға жататын  ұйымдар, мемлекеттік банктер мен жеке компаниялар банктік қадағалау мен реттеуге жатады. Осыған қарамастан, ауылшаруашылық және пошталық банктер кедей адамдардың қаржылық қызметті алу жағдайын жақсартса да, олар көптеген микроқаржыландыру ұйымдарының инкубаторы ретінде жартылай формалды секторға жатады. Осы сектордың мысалы ретінде несиелік одақтарды арнайы МЕҚҰ ауылдық банктерді, кооперативтерді жатқызуға болады. формальды емес секторда өсім берушілер, саудагерлер, формальды емес несиелік және жинақтау ассоциациялары негізгі, әрі қымбат қаржы қызметтерін көрсетеді.

Елде қалыптасқан жағдайларға  сәйкес қаржылық қызмет көрсететін формальды, формальсыз ұйымдардың комбинацияларын  көруге де болады.

Бұл ұйымдардың миссияларының  айырмашылықтарын әртүрлі сектораныа қарамастан (пайда табуында, табысы аз халық топтарының әлеуметтік қызмет көрсетуден айырмашылыққа қарамастан) барлық микроқаржыландыру ұйымдары өздеріне тән жалпы ерекшеліктерімен сипатталады:

• басқару жүйесі;
• жекешелік формасы (акционерлер мен салымшылар)
• еңбек ресурстары;
• өнім және кезең;
• ақпараттық басқару жүйесі және қаржылық басқару жүйесі;

МҚҰ-ның басқаруындағы  тиімді көрсеткіштер, өз ісіне бекем  басшылық, микроқаржыландыру ұйымдарының  миссиясын айқын анықтау, директорлар  кеңесінің мамандықтары және барлық қызметкерлердің  жауапкершілігі мен адалдығы. Микроқаржыландыру ұйымдарының негізгі ресурсы экономикалық ынталандыруды дұрыс қолданатын алғыр, дарынды мамандар болып табылады. Басқару тікелей меншікпен тығыз байланысты.  Микроқаржыландырулар ұйымдары акционерлердің алдында есеп беруі қажет. Қаржылық өнімдер, ақпараттық басқару жүйесі, есептілік пен қаржылық перспективалар барлық бір нарықта қызмет ететін микроқаржыландыру ұйымдарына тән. Несиелерді, клиенттерді және филиалдарды басқару да барлық микроқаржыландыру ұйымдарына сәйкес.

Осыған қарамастан формалды емес жинақтау ассоциацияларының, коммерциялық банктердің алдында микроқаржыландыру  қызметінің тиімділігі мен  нәтижелілігін  қамтамасыз ету мақсаты тұр. Әртүрлі  ұйымдар қызмет көрсету кезінде  көптеген мәселелермен кездеседі.

Микроқаржылық қызмет көрсетуде  формальды емес жинақтық ассоциациялар  да ірі коммерциялық банктер де әртүрлі  кедергілерге ұшырайды. Мысалы, микроқаржылық  ұйымдар банктер донорлардан  қаржылындырылса, коммерциялық банктерге  сол кезеңде қызмет мәдениетін өзгерту қажет болады.[12]

Бюджеттік субвенциялар бюджеттік алулар секілді жалпы  сипаттағы ресми трансферттер болып  табылады және жергілікті бюджеттердің бюджеттік қамтамасыз ету деңгейін түзетуге және Бюджет кодексінде әрбір  бюджет деңгейіне бекітілген шығыстар бағытына сәйкес мемлекеттік қызметтің стандартты деңгейін ұсыну үшін тең фискалды мүмкіндікті қамтамасыз етуге бағытталған.

Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі үш жылдық кезеңге жылдарға бөлініп абсолюттік бірлікпен белгіленеді: республикалық және облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттері арасында – Қазақстан Республикасының заңымен; облыстық бюджет пен аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті арасында – облыстық мәслихат шешімімен.

Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі әр үш жыл сайын өзгеріске ұшырайды. Төмен тұрған бюджеттен жоғары тұрған бюджетке бюджеттік алуларды және жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке бюджеттік субвенцияларды аудару тәртібі мен кезеңділігін Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайды.

Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі тиісті жергілікті бюджеттің табысы мен шығыны көлемі арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Табыстың болжамды көлемі шығынның болжамды көлемінен артқан жағдайда, жергілікті бюджеттен жоғары тұрған бюджетке бюджеттік алулар белгіленеді. Шығынның болжамды көлемі жергілікті бюджет табысының болжамды көлемінен артқан жағдайда, жоғары тұрған бюджеттен жергілікті бюджетке бюджеттік субвенциялар белгіленеді. Табыстың болжамды көлемі өңірдің салықтық потенциалын ескере отырып және бюджет деңгейі арасындағы түсімдерді бөлу негізінде есептелінеді. Жергілікті бюджеттер шығының болжамды көлемі оларды ағымдағы бюджеттік бағдарламаға және бюджеттік даму бағдарламасына бөлуді, бюджеттік қамтамасыз етілуін, бекітілетін заттай нормаларды ескере отырып және бюджет деңгейі арасында шығысты бөлу негізінде есептелінеді.

ІІІ бөлім Қазақстан  Республикасындағы шағын кредиттік ұйымдардың дамыту мен мемлекеттік қолдау

 

3.1. Шағын кредиттік  ұйымдарды дамытудың перспективалары

 

 Қазіргі кезде «Ұлттық» қорының алдында мынадай стратегиялық мақсаттар тұр:

Ұлттық қаржыландырудың  шағын және орта бизнестің барлық кредит қабілетті субьектілеріні қол жетімділігін қамтамасыз ету. Қор мынадй міндеттерді шешу арқылы осы мақсатқа қол жеткізуді жоспарлап отыр:

• жүйеқұрушы екінші деңгейлі банктер мен қаржы ұйымдарының ұйымдастырушылық- техникалық мүмкіндіктерін кәсіпкерлікті қаржыландыруға тарта отырып, ШОБ субьектілері үшін кердит ресрустарын ұсынулағы қол жетімділік деңгейін және жылдамдығын көтеру;
• ШОБ субьектілері арасынан әлеуетті қарыз алушыларды қамтуды ұлғайту және елдің барлық аумағында кредит ресурстарының біркелкі үлестірілуінің тиімді деңгейін қамтамсыз ету;
• ШОБ субьектілері үшін кредит ресурстарының бағасын төмендету.

  Экономиканың шағын және орта бизнес саласында әртараптануына жәрдемдесу.

Қаржы нарығының банктік емес секторын дамыту мақсатында, сонымен қатар  Мемлекет басшысының «Қазақстан азаматтарының  әл-ауқатын жақсарту- мемлекет саясатының басты мақсаты» атты Жолдауын орындау  мақсатында Қор ҚР микрокердиттік ұйымдарды дамыту жөніндегі 2008-2012 жылдарға арналған шаралар Бағдарламасын әзірлеп, іске асыруда. Бағдарламаның мақсаты елдегі кредит жүйесінің үшінші деңгейі ретіндегі миркоқаржы секторының сапалы дамуына микрокредиттік ұйымдарға қаржылай және қаржылай емес қолдау көрсету арқылы жәрдемдесу.[13]

Банктiң қаржыландыруға мақұлданған  инвестициялық жобаларға қатысуының салалық құрылымы: электр энергиясын, газ және су өндiру мен бөлу (22 %), көлiк  және байланыс (жалпы көлемiнiң 17 %-ы), тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi (15 %), химия (13%), өзге де металл емес минералдық өнiмдер өндiру, құрылыс материалдарын өндiру (12 %), машина және жабдықтар өндiру (9 %) және тамақ өнеркәсiбi (3 %) және экономиканың басқа да салалары (9%)

Қазіргі таңда Қазақстан  Елбасымен белгіленген экономика, қоғам және мемлекетті жедел жаңарту бағытында шараларды жүзеге асыруда. Ел басшылығы тарапынан Қазақстанды әлемдегі ең дамыған 50 ел қатарына қосу жөніндегі зор міндет қойылып отыр. Осы міндетті іске асыру үшін отандық кәсіпкерлік экономикалық өрлеудің қуатты көзіне айналуы тиіс. Бұл дегеніңіз қазақстандық бизнеске түбегейлі өзгерістер енгізуді талап етеді.

«Даму» кәсіпкерлікті  дамыту қоры» АҚ Қазақстан Республикасындағы  шағын кәсіпкерлік субъектілерін  қалыптастыру және олардың экономикалық өсуін ынталандыру және мемлекеттің шағын бизнесті қолдауға бағытталатын қаржы қаражатының тиімді пайдаланылуын арттыру мақсатында жабық түрдегі акционерлік қоғам түрінде банктік емес қаржы мекемесі ретінде «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі № 665 Қаулысына сәйкес құрылған. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ 2006 ж. бастап – ұлттық даму институты, 100% акциясы «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ тиесілі. «Даму»Қорының миссиясы –шағын және орта бизнестің, сонымен қатар Қазақстанның микроқаржы ұйымдарының қаржы және консалтингтік қызмет көрсету бойынша интегратор және оператор рөлінің сапалы дамуына жәрдемдесу. 2010 ж. бастап, «Даму» Қоры «Бизнестің жол картасы – 2020» Бағдарламасының Қаржылық агенті қызметін атқарып келеді. 2011 ж. бастап, БЖК-2020 бағдарламасының 4-бағытын жүзеге асыру ісінде оператор болып табылады.

Үш жылдық кезеңге  арналған жалпы сипаттағы трансферттер көлемін анықтау, олардың әрбір  үш жыл сайын өзгеруі Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайтын жалпы сипаттағы ресми трансферттерді есептеу әдістемесінің негізінде жүргізіледі. Жалпы сипаттағы трансферттер көлемін есептеу кезінде нысаналы трансферттер мен бюджеттік несие ескерілмейді. Егер, бекітілген (нақтыланған, түзетілген) жергілікті бюджетте бюджеттік алулар мен субвенцияларды есептеу кезінде ескерілген шығыстар көзделмесе, онда Үкімет немесе облыстың жергілікті атарушы органы қаржы жылы ішінде тиісті өлшемге бюджеттік субвенцияны қысқарту немесе бюджеттік алуды арттыру туралы шешім қабылдайды.

Жергілікті атқарушы органдар нысаналы трансферттер мен  несиені олардың мақсатты пайдаланылуына сәйкес пайдаланады. Нысаналы трансферттер дамуға арналған нысаналы трансферттер және ағымдағы нысаналы трансферттер болып бөлінеді. Дамуға арналған нысаналы трансферттер республикалық немесе жергілікті бюджеттерде бекітілген сома шеңберінде мыналар үшін жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін трансферттер болып табылады:  

- мемлекеттік немесе  салалық бағдарлама немесе өңірлік бағдарлама негізінде жергілікті атқарушы органдар ұсынатын жергілікті бюджеттік инвестициялық жобаларды (бағдарламалард) іске асыруға;

- төмен тұрған мемлекеттік  басқару органдарының стратегиялық, орта мерзімді бағдарламалардың  іс-шараларын және жоғары тұрған мемлекеттік басқару органының құзыретіне жататын, экономикалық пайда көруге немесе әлеуметтік-экономикалық әсерге қол жеткізуге бағытталған республиканың даму жоспарларын орындауға.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қаржы құралдарына қол  жеткізу  микроқаржылық ұйымдардың қаржылық іс-әрекетіне және жекеменшік құрылымдарына  байланысты ерекшеленеді. Барлық ұйымдар  донорлық гранттарды пайдалана алмайды. Ұлттық ізгі ниеттілік талапқа байланысты ерікті жинақтарды пайдалануға жол бермейтіндіктен қаржы нарығының өкілі тұрақты микроқаржылық ұйымдар ғана әртүрлі қаржы қызметтеріне қол жеткізе алады. Микроқаржылық ұйымдарда қаржыландыру құрылымдары оның даму сатысымен тікелей байланысты, шынында, көптеген микроқаржылық ұйымдар ертелі-кеш донорлық қаржыларды қолданудан гөрі өздерінің коммерциялық даму мақсатына жету үшін нарыққа өтеді.

Микроқаржыландыру ұйымдарының  қызметін бағалауда халықты қамту  деңгейі мен тұрақтылығы бұл  ұйымдардың қызметінің сапалылығын  анықтайтын екі мазмұндама болып табылады. Халықты қамту деңгейі табысы аз халықтың қаржылық қызметтерді, коммеоциялық қаржыларды қолдану мүмкіншілігімен анықталады. Микроқаржыландыру ұйымдарының өмір сүру қабілеттілігі ұзақ мерзімді қаржылық қызмет көрсетуге бейімділігін көрсетеді және табысы төмен халыққа қызмет көрсетудің негізгі шарты болып табылады.

Халықты қамту микроқаржылық  ұйымдардың  табысы төмен халыққа  қызмет көрсетуінің бағытын бағалау  үшін қолданылады:

• қамтылу масшатбы
• қамтылу масштабының тереңдігі;
• көрсетілетін қызмет сапасы

Қазақстан Республикасында  микрокредиттік ұйымдар құрылуының мақсатына орай екі түрлі нысанда  тіркелуі мүмкін. Айталық, микрокредиттік ұйым пайда алу мақсатында құрылса- коммерциялық ұйым болғаны. Ал шағын  кәсіпкерлік субьектілерге көмек көрсету және олардың дамуын ынталандыру мақсатында құрылатын микрокредиттік ұйым коммерциялық емес болып табылады.

Қазіргі кезде микроқаржыландыру микронесиелуден, жинақ қызметін көрсетуден, сақтандыру мен ақша аударымдарынан тұрады. Әлемдік банктің қаржылық делдалдық деп аталатын қызметінің мұндай түрлері кейде, тұтынушыларға бизнес жоба дайындауда көмек көрсету мен бизнесті дамыту қызметтерімен толықтырылып отырады. Микроқаржылық ұйымдар сонымен қатар топ құру, көшбасшылыққа үйрету және бірлесе оқыту арқылы әлеуметтік және адамдық капитал құруға бағытталған, әлеуметтік делдалдық қызметтер де көрсете алады. Бұл тарауда микроқаржыландырудың барлық қызмет түрлерінің негізгі сипатына қысқаша шолу жасалады, бірақ одан әрі  баяндамада микронесиелеуді талдауға баса назар аударылады.