Баланың музыкалық қызметі

МАЗМҰНЫ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

 

КІРІСПЕ.....................................................................................................3

1. Баланың музыкалық қызметінің мазмұны, түрлері мен формалары......4

1.1. Музыкалық тәрбие  программасының сипаттамасы.......................4

1.2. Музыкалық репертуар......................................................................9

1.3. Музыкалық  қызметті ұйымдастырудың формалары.............15

2. Музыка жетекшісі  мен тәрбиешінің балалардың музыкалық

қызметін ұйымдастырудағы  ролі...........................................................18

2.1. Музыка жетекшісінің қызметі мен міндеттері.......................18

2.2. Методикалық тәсілдер....................................................................19

3. Ән салу..................................................................................................................22

3.1.  Ән салудың  тәрбиелік маңызы...........................................22

3.2. Баланын, есту қабілеті мен даусының ерекшеліктері....... 24

3.3. Программалық талаптар................................................................26

 

ҚОРЫТЫНДЫ.....................................................................................28

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................................30

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Музыканың адамның рухани дүниесіне зор әсер ететінін немен түсіндіруге болады?

Бәрінен де бұрын адамдардың өмірдің әр түрлі сәттеріндегі бастан кешкен күйлерін бейнелеп беретін ғажайып мүмкіндігімен түсіндіруге болады. Халық шаттық құшағында екен — музыка әуені де салтанатты, қуанышты, ал солдат жорықта келе жатып ән салады екен — ән оны аса бір көңілдендіріп, қадамын ширатады; ана қаза тапқан баласын жоқтап аза тұтса — мұңды дыбыстар қайғыны айтып беруге көмектеседі. Музыка — адамның өмірлік серігі.

«Қандай тамаша материал!.. осы материал негізінде халықтың ой -арнамдары мен күткен асыл үміттері туралы тамаша зерттеу жазуға болар еді ғой» деген болатын В. И. Ленин орыс шаруалары әндерінің жинағы туралы.

Н. В. Гоголь халықтың музыкалық творчествосын бейнелі сөзбен «әуенді тарих», «сыңғыраған жанды шежіре» деп атаған.

Музыкалық шығармалар тарих беттерін көз алдыңа елестетеді. Ұлы Отан соғысы күндерінде сол дәуірдін, ең тандаулы әндерінің бірі — А. Александровтың «Қасиетті соғыс» әні дүниеге келді. Ол жауды толық жеңіп шыққанға дейін шайқасуға бел байлаған совет адамдарын қайтпас қайсар, қаһарлы күреске біріктірді. Жау қыспағында қалған Ленинградта Д. Шостакович әйгілі Жетінші симфониясын жазды, Онда фашизм бойындағы қатыгез зұлымдық айыпталды. «Өзім жайында мұндай сөздер айтуды ұнатпаймын, дегенмен бұл менің ең шабытты еңбегім болды»,— деп . еске түсіретін композитор. Мына сөздерді айтқан да Д. Шостаквич: «Қайғы мен қуамышта да, еңбек пен демалыста да — әрқашан да музыка адаммен бірге. Музыканың өмірге толық та етене енгені соншалық, оны бір солай болуға тиісті нәрсе сияқты, өзіміз ойланып, жатпайақ, елеп-сезінбей тыныстайтын ауа сияқты қабылданады.

 

1. БАЛАНЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ   ҚЫЗМЕТІНІҢ МАЗМҰНЫ, ТҮРЛЕРІ МЕН ФОРМАЛАРЫ

1.1. Музыкалық тәрбие программасының сипаттамасы

«Балалар  бақшасындағы тәрбие программасы»—  бүкіл тәрбие жұмысын балаларды жан-жақты дамытуға, оларды мектепке даярлауға бағыттайтын мемлекеттік документ.

Музыкалық тәрбие программасы мына ережелерді ескере отырып жасалған:

қазіргі дәуірмен тығыз байланыстырылады; программаның бүкіл материалы, оның репертуары және балалар іс-әрекетінің ұйымдастырылуы педагогика ғылымы мен практиканың осы күнгі талаптарына сай болады;

баланың жеке басын, оның музыкалық ынтасын, қажеттерін, қабілетін қалыптастыру процесі бірте-бірте және жүйелі түрде жүргізіледі;

әр жастағы  балаға музыкалық білім «беру  ісі оларды жоспарлы түрде мектепке даярлау мақсатымен ұштастырыла жүргізіледі.

Программаның  материалы іс-әрекет түрлеріне қарай бөлінеді (ойын, сабақ, еңбек, қам-қарекет) және балалардың жасына қарай жеті топқа сай келеді (екі бүлдіршіндер тобы, екі кіші топ, бір орта топ, бір үлкен топ және мектепке даярлау тобы).

Түсінік хатта  эстетикалық тәрбиенің маңызы ашып көрсетіледі. Дәл сонда музыкалық тәрбиенің де жалпы бағыты берілген, балалар бақшасындағы балалардың кіші топтардан бастап үлкен топтарға дейінгі музыкалық жетілу динамикасы көрсетілген, сондай-ақ балалардың мектепке бару кезіне дейінгі музыкалық жетілуінің шаммен алынған дәрежесінің сипаттамасы келтірілген.

Қызмет  турлері:  Ойын — мектеп жасына дейінгі   балалар кызметінің негізгі түрі, оған хороводтар, сюжеттік-рольдік әндер, қимыл ойындары енуі мүмкін. Музыкалық-сенсорлық қабілеттерді дамытатын музыкалық -дидактикалық ойындар шағын бөлім етіп өз алдына бөлек көрсетілген.

Музыкалық-дербес қызмет балалардың өз ынтасымен ойынның, барысында туып, олардың өмірін қызықты мазмұнмен толықтырады.

Мерекелер мен ойын-сауықтар қатарына тәрбиешілердің творчестволық инициативасы мен балалардың белсенділігі жағдайында музыкалық -эстегикалық тәрбиенің зор міндеттерін шешетін көркем музыканың көптеген түрлері мен жанрлары енеді.

Музыканы баланың күнделікті өміріне енгізу де осы міндеттерді шешуге қызмет етеді. Тақертеңгі жаттығу кезінде, серуенге шыққанда, еңбек еткенде, ана тілі жөніндегі, табиғатпен таныстыру жөніндегі сабақтар кезінде де музықа бірге жүреді.

Музыкалық сабақтар — балаларды тәрбиелеудің, оқытудың, жетілдірудің негізгі формасы — ол мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне қарай жасалынған программалық талаптарға негізделеді.

Жас топтар. Балғын шақтағы бірінші топ (1 жастағылар). Мұндағы жұмыс программа бойынша жүйелі сабақтар ретінде жүргізіледі; оларда бүлдіршіндердің эмоциялық белсенділігі мақсатты түрде дамытылып, олардың музыкалық қызметке бұдан былайғы қатысуы үшін алғы шарттар жасалады.

Балғын шақтағы екінші топ (2 жастағылар). Балаларға музыкалық тәрбие беру программасына музыканы тыңдау, ересектерге ілесіп ән салу, музыкаға ілесіп ойын және би қимылдарын жасау сияқты, баланың музыкадан алатын айқын әсерлеріне негізделген ең қарапайым талаптар енгізілген.

Одан кейінгі  жастағылар топтары (3—7 жастағылар). Бұл топтардағы сабақтарда балаларды оқыту программалары құрылымы жағынан бірдей және оларға мыналар қамтылған: 

1)   музыкалық тәрбиенің міндеттері;

2) музыкалық қызметтің жекелеген түрлері: музыка тыңдау, ән 
айту, балалардың музыкалық аспаптарында музыкалық-ырғақ қимылдарын келтіру және ойнау  (әзірлік тобындағы және көбінесе 
үлкен топтардағы балалар үшін)  жөніндегі программалар;

3) музыкалық  қызметтің барлық түрлері бойынша  (бірінші кіші топтан басқа) әр тоқсанға бөлінген репертуар.

Егер балалардың жасына қарай музыкалық тәрбиеге қойылатын міндеттерді салыстыратын болсақ, онда мыналарды атап айтуға болады:

балалардың жасына қарай бөлінген топтарда жүргізілетін жұмыстың бәрінде де бірыңғай міндеттер шешіледі, олар бірте-бірте күрделілендіріліп отырады, осы арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды музыкалық тәрбиелеу мен жетілдірудегі сабақтастық қамтамасыз етіледі.

Музыкалық қызметтің негізгі түрлерінің аясы (музыканы тыңдау, ән айту, музыкалық-ырғақты қимыл) ән, ойын, би творчествосы элементтерін, балалардың музыкалық аспаптарында ойнауды енгізу есебінен кеңейтідеді, сөйтіп, балаларға музыкалық білім элементтерін үйретуге мүмкіндік туады.

Музыкалық тәрбие мен білім беру міндеттері оқу барысында шешіледі. Балаларға музыка туралы әңгіме айтылады, бейнелі жеткізу тәсілдерімен таныстырады, шығарманың формасына, бір-бірінен бөлектігі айқын байқалатын бөлімдері мен фразаларына олардың назарын аудартады. Балалар кеибір   түсініктерді, мәселен:  «музыкалық кіріспе», «бастама  мен қайырма», «музыкалық фраза» тағы басқа түсініктерді ұғып, жаттап алады.

Басты міндет — музыканы, әнді, қимылдарды және аспаптарда ойнауды игеру саласындағы әрекеттерді, дағды мен шеберлікті іс жүзінде меңгеру. Егер балалар тапсырманың мән-мағынасын жақсы түсінсе, оны оңай орындайды. Мәселен, әсерлі шығуы үшін бесік жырын дауысты қатты шығармастан, асықпай, сазды орындаған жөн. Балалар бұған дағдылана отырып әннің мазмұны, музыкасының сипаты және   орындалуы   туралы   біршама   мәліметтер алады.

Білім және дағды. Музыкалық  білім  мәліметтерін  шартты  түрде жалпы және арнаулы   сипаттағы мәліметтер деп бөлуге болады.

Жалпы сипаттағы мәліметтер музыкалық қызметтің барлық түрімен (ән айтумен, қимылмен т. б.) байланысты:

музыка әрқашан  да алуан сезімдерді бейнелейді, бір нәрселер жайында баяндайды, ол өзінің сипаты жағынан әр түрлі;

музыка дамып  отырады, өзгеріп отырады, онда бір-біріне ұқсас және бір-біріне қайшы үзінділер, соған орай бір-бірінен өзгеше бөлімдер, музыкалық фразалар, бастама, қайырма бар екенін байқауға болады;

музыканың мазмұнын бейнелеп, сырын білдіретін өз «тілі», өз құралдары болады;

музыканы  композиторлар мен халық жасайды.

Арнаулы сипаттағы  мәліметтер қызметтің нақты бір түрімен байланысты болады;

Ән айтуды үйреткенде балаларға мынадай түсініктер беріледі: дауыстың естілу сипаты туралы   (созыңқы, үздік-үздік, сазды, жеңіл);

дикцияпың дүрыстығы  туралы (анык, айқын, бейнелі);

әуен сызығы туралы (әуен қалықтан жоғары көтеріледі немесе төмендейді, дыбыстар қайталанады немесе біреуі биік те, екінші біреуі төмен болады);

метр-ырғақ туралы   (дыбыс қысқа немесе ұзын болады т.т.).

Музыкалық ырғақты  қимылдар үйретілгенде мынадай түсініктер беріледі:

музыканың сипатына сай қимыл сипаты туралы (сергек, нық, біркелкі жүру, жеңіл, екпіндей жүгіру т. т.);

музыкалық шығармалардың ырғақ, екпін, динамикалық өрнек -бояуына байланысты формасы туралы (жедел, баяу, ақырын, қаттырақ және т. т.);

би қимылдарының элементтері туралы (полька адымы, құбылмалы адым, желу т. т.);

қайта тұру туралы (саптар, колонналар т. т.).

Бұл мәліметтер программада ғана емес, сонымен қатар практикалық жаттығуларда да (әндік және музыкалық-ырғақтық) берілген, олар оқыту процесін неғүрлым жеңілдетеді.

Программаға музыканы тыңдағанда, ән айтқанда, қимылда және аспаптарда ойнағанда балалардың дағдыланып, шеберлікке үйренуіне көмектесетін нақты іс-қимылдарының белгілі бір көлемі енгізілген. Әрине, программада осы қызметтің әрбір түрі бойынша музыкалық өнердің әр түрінің негіздеріне сәйкес және балалардың қабылдауы мен орындауында олардың жас ерекшеліктері ескерілген.

Хор өнері  вокальдық-хор негіздерін: вокальдық  дағдылар (дыбыстың шығуы, дикция, тыныс алу) мен хор дағдыларын (біркелкілік, интонация мен ансамбльдің тазалығы, екпінділік, динамикалық, тембрлік жағынан үйлесімділігі) ескеріле отырып құрылады. Бұл істе мектеп жасына дейінгі балалардың дауыс ерекшеліктері ескеріледі.