Директордың оқу-тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары  педагогиклық үрдісті ұйымдастыруға, білім бағдарламалары мен мемлекеттік білім стандарттарының орындалуына жауап береді; оқушылардың білім сапасына, мұғалімдердің әдістемелік жұмыстарына бақылау жасайды; педагогикалық жүктемені бөліп, сабақ кестесін құрады, әдістемелік жұмыстарды ұйымдастырады, т.с.с.

   Директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары тәрбие процесінің жүргізілуіне жауап береді.

   Ғылым ісі жөніндегі орынбасар ғылыми жұмыстардың (мұғалімдер мен оқушылардың) жүргізілуіне, инновациялардың енгізілуіне, эксперимент жұмыстарына, ЖОО-мен  байланысқа жауап береді.

   Директордың басқару іс-әрекетінің тиімділігі көбіне мектеп әкімшілігі мүшелерінің құқықтары мен міндеттерінің нақты көрсетіліп, міндеттер бөлісудің ашықтығынан тәуелді болады. Қажеттілікке баййланысты мектеп директоры нұсқаулық немесе оперативті кеңестер өткізеді, жоспарға сәйкес директор жанындағы мәжіліс, педагогикалық кеңестерді жүргізеді.

   Тұтас педагогикалық процесті басқарудың бір функциясы – педагогикалық талдау (анализ). Ол ерекше орын алады: кез келген цикл талдаудан басталып, талдаумен аяқталады. Оның бірнеше түрі бар (Ю.А.Конаржевский, Т.И.Шамова): параметрлік талдау (білім процецісінің барысы мен нәтижелері туралы күнделікті ақпараттарды зерттеуге, оны бұзатын себептерді анықтауға бағытталған), тақырыптық талдау (педагогикалық процестегі тұрақты, қайталанатын тәуелділіктерді, тенденцияларды қарастыру), қорытынды талдау (кең уақыттық, кеңістіктік және мазмұндық шектерді қамтиды, тоқсан, оқу жылының аяғында жүргізіледі).

   Басқарудың  келесі функциясы – мақсат қою және жоспарлау. Кез келген педагогикалық жүйені басқару процесі мақсатсыз және жоспарлаусыз жүзеге асырылмайды. Оны жетілдіру педагогикалық жүйенің ұздіксіз даму қажеттігіне байланысты.

   Басқару іс-әрекетінің мақсаты – жұмыстың жалпы бағытын, мазмұнын, формалары мен әдістерін анықтайтын бастау. Жоспарлау педагогикалық талдау негізінде мақсатқа байланысты шеімдер қабылдау ретінде қызмет етеді, ол перспектикалық (бес жылға), жылдық (оқу жылына арналған), ағымдағы (тоқсандық) түрде болуы мүмкін. Олар бір-бірінен шығады.

   Жылдық  жоспардың мазмұны: 1) өткен оқу  жылының қысқаша талдауы; 2) жалпыға бірдей білім беруді жүзеге асыру; 3) пеұжымның оқыту процесінің сапасын арттыруға бағытталған іс-әрекеті;4) тәрбиеге байланысты мектептің, жанұяның, қоғамның, еңбек ұжымдарының біріккен жұмыс; 5) педагог кадрлармен жұмыс; 6) мектепішілік бақылаудың жүйесі; 7) мектептің оқу-материалдық базасын нығайту; 8) ұйымдық-педагогтық шаралар. Жоспарлау функциясын бірегей басқарушылық циклде жүзеге асыру мектеп іс-әрекетінің тиімділігін жоғарылатады.

   Мектепті  басқарудағы ұйымдастыру функциясы жүйенің қозғалысы, оның компоненттерінің оптимальды өзара әрекеттесуі үшін қажет.

   Мектептегі  басқару әрекетінің ұйымдық формалары: педагогикалық кеңес,директор жанындағы  отырыс, директор орынбасарлары жанындағы  отырыстар, оперативті ақпараттық отырыстар, оқушылар, ата-аналар комитеті отырыстары.

   Мектепішілік  бақылау функциясы күрделі мәселенің  бірі. Бақылау басқару циклінің барлық функцияларымен тығыз байланысты. Мектепішілік бақылау функциясының ерекшелігі –  оның мұғалім тұлғасына әсер етуінде. Егер бұл жас мұғалім болса, оның шығармашылық қалыптасуына әсер етеді, ал тәжірибелі, шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімнің кәсіби позициясы мен беделіне әсер етеді.

   Мектепішілік  бақылауға бірнеше жалпы талаптар қойылады: жүйелілік – мектепте бақылау жүйесінің болуы, бақылауды жүйелі жүргізу; объективтілік – педагогтың немесе ұжымның іс-әрекетін қалыптасқан критерийлер негізінде мемлекеттік стандарт пен білім бағдарламалары талаптарына сәйкес тексеру; әсерлілік – тексеру нәтижесі позитивтік өзгерістерге, анықталған кемшіліктерді жоюға алып келуі керек; тексерушінің құзырлылығы – тексеру пәнін білуі, жұмыстың жетістіктері мен кемшіліктерін көре білу, тексеу нәтижелерінің дамуын болжай алу.Т.И.Шамова бақылаудың екі түрін жіктейді: тақырыптық (нақты мәселені терең бақылауға бағытталған) және фронтальдық (педұжымның, әдістемелік бірлестіктің немесе мұғалім іс-әрекетін жан-жақты бақылауға бағытталған). Формалары: жекелік (жеке мұғалімнің, сынып жетекшісінің, тәрбиешіі жұмысын бақылау), сыныптық-қорыту (сынып ұжымының оқу және сыныптан тыс іс-әрекет процесінде қалыптасуына әсер ететін факторлар жиынтығын бақылау), пәндік-қорыту (жеке пәндердің жеке немесе параллель немесе мектеп бойынша берілу деңгейін бақылау), тақырыптық-қорыту (оқу-тәрбие процесінің жекелеген бағыттары бойынша), кешенді-қорыту (бірнеше сыныпта, бірнеше мұғалімнің, бірнеше пәннің берілісін, тәрбие жұмыстарының бірнеше бағыты бойынша бақылау, фронтальды бақылау кезінде).

   Мектепішілік  бақылау әдістері: мектеп құжаттарын зерттеу, ауызша және жазбаша бақылау, социологиялық (анкета, сұрау, интервью алу, әңгіме, эксперименттік бағалау, т.б.), хронметраждық, алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені зерттеу, диагностикалау.

   Мектепішілік  бақылаудың формалары мен әдістерін  таңдау оның мақсатына, міндеттеріне, бақылау объектісі мен субъектісінің ерекшеліктеріне, уақытқа байланысты болады.

• көпмәнді жауап құрастыру мүмкіндігін бермеуі;
• тапсырманың қысқа жауап беруді қажет етуім және т.б..

   Тестерді  оқыту мақсатына сәйкес ажыратуға  болады. Оқыту мақсатының төрт таксономиялық категорияларына сәйкес тестің төрт түрі бар. Тестің бірінші түрі оқушының фактілерді, түсініктерді, заңдарды, теорияларды білуін тексереді. Екінші түрі игерілген білімдер негізіндегі ойлау операцияларын орында іскерліктерін тексереді. Үшінші түрі оқығанға өзінше сынай баға беру іскерлігінің қалыптасуын тексереді. Ал төртінші деңгейдегі тапсырмалар оқушылардың игерліген білімдер негізінде жаңа нақты жағдайларды шешу іскерліктерін тексереді.[22] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Қорытынды

   Оқытудың  әр кезеңінде бақылаудың әр түрлері қолданылады: алдын-ала бақылау, ағымдық бақылау, тақырыптық бақылау, қорытынды бақылау.

   Кез келген тақырыпты игерудің нәтижелілігі алдыңғы кезеңде игерілген білімдірдің  көлемі мен деңгейінен тәуелді. Егер мұғалімде ондай ақпараттар болмаса оның оқыту процесін тиімді жобалау және басқару мүмкіндігі төмендейді. Сонымен қатар пән немесе бөлім бойынша оқушылардың білімдерін анықтау мұғалімнің өзінің іс-әрекетін дұрыс жоспарлауына және ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Аталған міндеттер  алдын-ала бақылау арқылы шешіледі.

   Ағымдық бақылау күнделікті жұмыста оқушылардың білімдеріндегі олқылықтарды анықтау және алдыңғы материалдарды игеруін  тексеру мақсатында іске асырылады.

   Тақырыптық  бақылау бағдарламаның бір бөлімін өткеннен кейін қолданылады. Оның мақсаты оқушылардың білімдерін жүйелеу. Бақылаудың бұл түрі  жүйелеу сабақтарында қолданылады және оқушыларды қорытынды бақылауға дайындайды.

   Қорытынды бақылау тоқсан, жартыжылдық, оқу жылы соңында өткізіледі.

   Бақылау формалары: жеке, топтық және фронталды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер: 

1. Әбиева  Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. Алматы: Дарын, 2004.
2. Қоянбаев Р. , Қоянбаев Ж. Педагогика. –А., 2004.
3. Педагогика. Дәріс курсы. Авторлар ұжымы. А., 2003.
4. Харламов И.Ф. Педагогика. Учебник.  Минск. 1998 г.
5. Подласый И.П. Педагогика. Книга 1.Учебник для студ. пед. вузов;  М., Владос, 1999 г. 
6. Зверева В.И. Диагностика и экспертиза педагогической деятельности. М.1998.
7. Ингенкамп К. Педаггическая диагостика: пер с нем. М.,1991.
8. Оконь В. Введение в общую дидактику. М.,1990.
9. Дидактика средней школы/Под ред. М.Н.Скаткина.М.,1982.
10. Хмель Н.Д. Теория и технология реалтзации целостного педагогического процесса (элект. учебник): Хмель Н.Д., Коркина В.И. Караганда, 2002.
11. Шкутина Л.А. Современная профессиональная диагностика. (электронный учебник).

12. Лернер  И. Я. Качество знаний учащихся. Какими они должны быть ? М.: Изд-во Знание, 1980.
13. Майоров А. Н. Мониторинг в образовании. – СПБ.: Изд-во “Образование - Культура”, 1988.
14. Беспалько В. П. Некоторые вопросы педагогики высшего образования. М.: Педагогика, 1982
15. Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педогог. исследовании. Москва 1982 ж.
16. Загвязинский В.И. Методология и методика дидактического исследования. М. 1982 ж.
17. Журавлев Р.И. Взаемосвязь педагогической науки и практики. 1988 ж.
18. Краевский В.В. Соотношение педагогический науки и педагогической практики. М. 1977 ж.
19. Кузьмина Н.В. Методы исследования педагогической деятельности.
20. Методы педагогического исследования.  Под. Ред. А.И. Пискунова., П.Б. Воробьева М.
21. Методы системного педагогического исследования. М. 1979 ж.
22. Скаткин М.И. Методология и методика педагогических исследований. М. 1986 ж.