Жалпы білім беру мектептерінің бастауыш этаптарында шет ел тілдерін қазіргі оқытудағы ерекшеліктері

1. Бірінші мәселелер жиынтығы вербалды қарым қатынастың функционалды-мазмұнды құрылымын құрайды: )

- тілдік қарым-қатынастың функционалды аспектісін анықтау мәселесі қатысымды объективті әлеуметтік үрдіс реитінде қарауды қажет етеді, ол осы үрдіс ауқымында тілдік және вербалдық қарым қанытастың негізгі функцияларын жүзеге асырудың мақсат етеді. Соған сәйкес:

 

«»

 

 

Нәтижеге  бағытталған білім беруде бастауыш сыпыпта

шетел тілін оқытудың тиімділігі

 

Бүгінгі күні баска  елдермен тереземіз тең егемен ел болып

отырғанда, Елбасының  Қазақстан халкына жолдауындагы кешенді

мәселенің бірі - еліміздің ертені болатын ұрпақка  сапалы да, нәтижелі

білім беру болып  табылады.

Сондай - ақ күн  өткен сайын ғылым мен техника  дамып, адамзат

қиял жетпес қияндарга жол салып, өркениетті елдерден қалып қоймай,

жас ұрпакка  білім беру саласын дүниежүзілік стандартка сай жетілдіре

түсу өзекті мәселе болып отыр.

Қазіргі кезде шет тілі ғаламдастыру ғасырындағы элеммен тілдесудің

тілі болыіт отырғанда, 12 жылдық білім беру жүйесінде, бастауыш

сыныптан бастап оқушыларға шет тілін окытудың тиімділігі өте зор.

Ұлттың қабілеті, елдің өркениеттілігі оның білімділік деңгейімен

айкындалатындығын ескере келе, 12 жылдык эксперименттің де негізгі

мақсаты- мектептердің элемдік білім кеңістігіне кіру аркылы, Елбасының

бүгінгі күні жүргізіп отырған «Үш тұғырлы тіл» саясаты негізінде білім

жүйесін халықаралық  деңгейге көтеру талап етіледі.

Осыған орай сапалы да, нэтижелі білімнің негізі бастауышта

қаланатындыктан, шет тілін осы сатыдан бастап окытып, бүгінгі жас

ұрпактың білімі мен біліктілігін «коғам» сұранысына сай білімді,

бәсекеге кабілетті, көпмәдениетті, тілді жетік меңгерген, толерантты

тұлға етіп тэрбиелеу  мұғалімнің кэсіби шебер болуын талап  етеді.

Өйткені баланың бойына анасының сүтімен сіңген өз ана тілін үйрену

еш киындықсыз берілсе, өсе келе екінші тілді шет тілін меңгеру едэуір

қиындықтар туғызады.

Психологтардың  айтуынша, бастауыш сынып жасындағы

балалар шет  тілін үйренуге өте икемді келеді, ал оскен сайын олар бүл

кабілеттерін  жоғалтып, белсенділіктері төмендейтіндігі  дэлелдентен.

Сондықтан да, тіл негізін бастауыш сыныпта калап, әрі қарай еркін

сойлеп шығу деңгейіне жеткізу әр мұғалімнің алдына нақты мақсат-

міндеттерді қойып,соны іске асыруда үлкен күш-жігермен жүмыс істеуге

бағыттайды.

Үстаздың қолындагы мықты екі карудың бірі-терең білімі болса,

екіншісі-сол  білімін окушы бойына, санасына жеткізетін, дарытатын әдіс-

тэсілі болуы  қажет, Осыған орай мен мемлекеттік  стандартна сай,

үшінші сыныпта, аптасына бір сағат есебімен ағылшьтн тілін окыту

барысында, оз тәжірибемде  В.В Коваленкоиың «Ойын арқылы оқыту»

және В.Выготскийдің «Сын түрғысынан ойлау технологиясының»

стратегияларын  колданамын.

Сабакта ойын түрлерін колдану оқушылардың жұмысқа  күлшынысын

тудырып, баланың  бойында ұжымдық сезімді калыптастыруға,

материалды  жақсы түсініп, тез кабылдауына, миының шамадан тыс

шаршамай еріксіз  есте сақтауына, сабактың эсерлі нақышта  болуына

көмегі зор. Сондай-ақ сыныптастарының ой-пікірімен  санасуға, накты

сойлсуге, бойындағы  ұяңдықты жоюға гэрбиелейді. жэне де ойын ойнау

барысында бір  нәтижеге жету баланың өзіне, біліміне деген сенімін

арттырады.

Сонымен бірге, осы жастағы балалардың әдемі, кызықты  заттарға

назар аударуы  мен қызығушылығы мол болыи, қабылдауы  берік

болатындығы дәлелденген.Сондыктан  да тілді бастауыш сыныптан бастап үйретудің тиімділігі, окушыларды осы жас шамасында ойын,

козгалыс, музыка жэне көрнекілікті

кеңінен колдаиу  аркылы олардың тапсырманы орындауға  деген

белсенділігі  мен табиги икемділік қабілеттерін қолдана отырып, тілді

үйренуін жеңілдетеді.

Осындай жұмыс  турлерін орындаудың тиімділігі, оқушылардың

гәқырып бойынша  берілген сөздермен танысын, оларды дұрыс айту

кезеңінет бастап , меңгерген фонетикалық, лексикалық жоне

грамматикалық материалдарды тәжірибеде , күнделікті өмірде, кез-келген

жағдайда қолдана  білуге, білімін жинактаи, жүйелеуде маңызы зор.

Сондай-ақ тапсырмаларды  орындай отырып, окушылардың біріншіден,

шет тілін меңгерудегі  оку, жазу, тыңдап түсіну мен сөйлеу іскерлік-

дағдылары қалыптасса, екіншіден танымдық, есте сактау, елестету, керу

арқылы есте сактау, зейінін қалыптастыру сияқты кабілеттері дамнды.

Сонымен бірге, бүл әдіс-тәсілдер бастауыш сынып  оқушыларына шет

тілін нэтижелі меңгертудің тиімді жолдары деп  ойлаймын.

Өйткені бүл жұмыстар оқушыны оқулықта берілген тапсырмаларды өз

бетімен, орындауға  жаттықтырса, екіншіден ойын арқылы тілді үйренуте

деген ынта, қызьнушылығын  арттырып, дербес болуға , өз ойын ашық

айтуға, белсенділікке  баулиды..

Эксперимент сынын  оқушыларын жай сынып окушыларымен тілді

үйрену жағынан салыстырғанда айтарлықтай нэтижесі бар. Шет тілін

оқытудың жалпы білім беру бағдарламасы бойынша оқыған оқушьигар

5-сыныпта тек эріпнен танысудан бастаса, эксперимент сынып окушылары

бұл деңгейде еркін  окуға, мэтінді әңгімелеп, сөйлеушіні тыңдап түсінуге , әз

бетімен лексико-грамматикалық  жаттығуларды орындай алатьтндай

деңгейде болады.

Осылайша олар жай сынып окушыларына қарағанда, элдеқайда алда

болып, бастауышта меңгерген білім-білік, икемділіктерін эрі карай дамытын

, жоғары сыныпқа келгенде тілді талапка сай меңгеруіне мүмкіндігі болады.

Ойымды түйіндей келе, казіргі заманньтң өркениетті прогресшіл

бағытына сай, адамгершілік касиеті мол, ұлттың дінін, тілін жоғалтпаған,

озге елдегі замандастарымен тең дэрежеде бэсекелесе алатын, жоғары орелі,

терең білімді, ата-баба ісін жалғастырушы мэңгілік күш-үш тілді қатар

меңгерген егеменді еліміздің қазақ коғамын тэрбиелеуде, эксперимент

жағдайында  ағылшын тілін бастауыштан бастап оқытудың маңызы өте зор.

 

Қазақстан Республикасының Конституциясына «Білім туралы», «Тіл

туралы» заңдар бүкілхалықтық талқылауға тұсіп, Қазақстан Республикасының

Үкіметі мақұлдаған, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім

беруді дамыту тұжырымдамасына сəйкес еліміздің  жас ұрпағы алдына

мемлекеттік тіл-қазақ  тілін, орыс тілін жəне шетел тілін  білу міндеті тұр.

Шетел тілін  үйренуге деген талап пен көзқарастың жаңа бағыттарда өзгеруі

жаhандану процесімен, еліміздің басқа елдермен экономикалық тұрғыда,

мəдени тұрғыда  қарым-қатынастың кеңеюі салдарына  байланысты.

Мəдени процестің  негізгі бөліктерінің бірі: əлемдік  мəдениеттің

құндылықтарын игеру болып табылады, ал оған тек шетел тілін игеру арқылы

ғана қол жеткізуге болады.

Қазіргі таңда ғалымдар оқыту үрдісінде дидактикалық мақсатты шешуде

оқытудың белсенді түрлеріне бет бұруда. Оқытушының студенттермен

педагогикалық қатынасты ұйымдастыра алу қабілеті қазіргі кездегі шетел тілін

оқыту үрдісінің  тиімділігін арттырады, сондай-ақ ол студенттің жеке тұлға

ретінде ерекшеліктерін ашуға жəне оның шетел тілін мəдениет аралық қарым-

қатынас құралы ретінде меңгеруіне бағытталады. Осыған байланысты

студенттің  белсенді өзіндік жұмысын қамтамасыз ету үшін студенттің бір

мəселені бірігіп  шешуде өз бетінше белсенді, танымдық шығармашылық

əрекетін қамтамасыз ететін интерактивтік тəсілге баса назар аударуда. [1]

«Интерактивтік» деген сөз энкциклопедия мен ғылыми əдебиеттерде

көрсетілгендей  интеракция деген ұғымнан келіп  шығады, яғни ол екі жақты

біріккен əрекет болып табылады.

Ол оқыту  үрдісінде студенттерді бірігіп  белгілі бір мəселені шешуге,

белгілі бір  əрекетке өз жауапкершілігін сезініп, белсенді болуға жəне осы кезде

өз қиялын, ой-өрісін, шығармашылығын көрсетуге мүмкіндік береді.

Сонымен бірге  бұл əдіс студенттерді жұп болып, бірігіп жұмыс жасауға,

жұмыс жасай  отырып, өзгелерге көмек көрсетуге үйретеді. Бұл ұғым мынандай

талаптарға  сай келеді;

- ақпаратты терең игереді, өйткені оны ой елегінен өткізеді.

- студент өзін-өзі еркін жəне ыңғайлы сезінетін өрісті қалыптастырады, тілді

оқып үйрену ниетін арттырады.

- студенттің жеке тұлғасына тікелей əсер етіп, танымдық, шығармашылық

қабілетін оятады.

- топ студенттерімен жасалатын жұмысты түрлі формада (жұптық,топтық

ұжымдық) өткізуді қамтамасыз етеді.

- ойлауды белсендіреді.

- ынтымақтастықпен əрекет етуге үйретеді.

- тыңдау дағдысын қалыптастырып, өзгені тыңдай алады.

Мұндай тəсілді  қолдануда кездесетін қиындықтар да жоқ емес. Себебі; əр

студенттің  ойлау қабілеті, жылдамдығы, білім  деңгейі, ақпаратты меңгеруі

бірдей жағдайда емес.

Осыдан келіп  студенттің алдында шынайы жəне психологиялық  қиындықтар

туындайды.

Шынайы қиындық  – берілген тапсырма дұрыс ұйымдастырылмаған  жағдайда.

- жүріп жатқан əңгіме студентке қызық емес болса;

- əңгімені тыңдамағандықтан сөйлей алмаған жағдайда туындайды.

Ал психологиялық  қиындық шынайы қиындыққа қарағанда  жиірек кездеседі.

Студент мұндай жағдайда көбінесе үнсіз қалады, яғни;

- студент өз ойын білдіру үшін көмекші сөздерді, тілдік құрамды таба

алмағандықтан үндемейді.

- өз білім дəрежесінің төмен екендігін көрсеткісі келмегендіктен үндемейді.

- оқытушы мен топ алдында сөйлеуге қысылғандықтан үндемейді.

Мұндай жағдайда студент сөйлеу үшін оған қысым көрсетпей, сөйлеу үшін

ыңғайлы, қолайлы  мұмкіндік туғызылуы керек, студентті  өз іс-əрекетін, ойын

тыңдай білуге үйрету керек. Мұғалім алдымен студенттерді сөйлеуге үйретуде,

соның ішінде тілді  қарым-қатынас құралы ретінде меңгеруге  ұмтылуын, оларда

өз іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру үшін оған сай ниетін оятып, əрі оқу

атмосферасын  орната білуі керек. Ал мұндай атмосфераның орнауына Н.В.

Гавриленконың төмендегі пікірлерімен толықтай келісуімізге тура келеді. [2]

Біріншіден: Шет  тілдерін оқытуда интерактивтік  тəсілді қолдану кезінде

қойылатын талаптың, жасалынатын жұмыстың оқыту процесіне сай болуы

керек. Талап  тым жоғары болса, оқуға деген  қызығушылық жойылады, ал төмен

болса, жалығуға əкеліп соқтырады.

Екіншіден: жұмыс  түрлері, онда қолданылатын оқу құралдары, жаттығулар

студенттердің білім деңгейіне, жас ерекшеліктеріне  сай болуы керек.

Үшіншіден: студенттер жіберген қателерін мұғалім көмегімен өзі табуға

дағдылануы  керек.

Студенттер  əр түрлі болады. Олардың бірі оқытушының айтқанын жылдам

ұғып алады, енді біріне материалды ұғу үшін қосымша түсіндірмелер мен

мысалдар қажет  болады. Мұндай студенттер нақты нені түсінгенін ұғына алмай

сұрақ қоюға  жасқанады. Осындай жағдайда студенттерді топқа не болмаса

жұпка біріктіріп, оларға ортақ тапсырма беріп, ол тапсырманы орындау

барысында əрбір  студентке жеке рөлдер мен міндеттер  атқаруды талап етсе,

онда əр студент  өз жұмысына жауапты болып, жалпы  жұмыс нəтижесінде қол

жеткізуге ұмтылады. Сондықтан да, білімі төмен студенттер үлгерімі жоғары

студенттерден өзіне түсініксіз болған жерді сұрап, ал үлгерімі жақсы студент

топтың жеңіп  шығуын ойлап, барлық студенттердің, əсіресе, білімі нашар

студенттердің нəтижелі жұмыс істеуін ойлайды. [3]

Осылайша студенттер бірігіп, қиындықтың алдын алады.

Интерактивті  тəсіл, əсіресе сабақты пысықтап, қорытындылауға бірден-бір

көмегін тигізетін  тəсілдердің бірі. Осы интерактивті əдіс арқылы студенттер өз

білімін өздері бағалайды да, олар алған білім, білік дағдылары бойынша