Психологически конфликт

 

Мақсатқа тал-  пынушылық 

 

4.Мектептік  жас(6 –  12) 

 

Мектеп, көршідер 

 

Жете  білушілік – сапалы  емес 

 

Меңгеру білімділік  және  іскерлік 

5.Балалық   жігіттік             (12-20) 

 

Топтағы   құрбылары 

 

Көпшілік- тұлға-ны мойындамаған 

 

Өзталғамын өзі  шешу,  берілгендік  және  шыншылдық

 

6.Ерте  жас   (20-25) 

 

Достары,  сүйіктісі 

 

Жақындық- жекелеу 

 

Араласып  істеу,  махаббат 

 

Э.Эриксон   бойынша  тұлғаның  даму  сатылары

Э.Эриксон   бойынша  тұлғаның  даму  сатылары

 

5.Балалық   жігіттік             (12-20) 

 

Топтағы   құрбылары 

 

Көпшілік- тұлға-ны мойындамаған 

 

Өзталғамын өзі  шешу,  берілгендік  және  шыншылдық

 

6.Ерте  жас   (20-25) 

 

Достары,  сүйіктісі 

 

Жақындық- жекелеу 

 

Араласып  істеу,  махаббат 

Бала дамуының психоаналитикалық  тұжырымдамасы

 

З.Фрейдтің бейсаналық  және сексуалды бастаманы зерттеуі  психоанализ тұжырымдамасының негізі.

Бала дамуының психоаналитикалық  тұжырымдамасы

 

З.Фрейд бойынша психикалық  даму эрогенді аймақтардан сексуалды  энергияның алмасу деңгейіне  байланысты:

• Оральды деңгей (0-1 жас);
• Анальды деңгей (1-3 жас);
• Фаллистік деңгей (3-5 жас);
• Латентті кезең (5-12 жас);
• Генитальды деңгей (12-18 жас).

Дамудың әлеуметтік генетикалық  тұжырымдамасы

 

XVII ғ. философ Джон  Локк идеясынан басталады. “Нәресте  таза тақтадай өмірге келеді,  тәрбиелеушісі оған мазмұн жазады”.  Тұжырымдама негізін қалаған  - Дж.Уотсон.

Дамудың әлеуметтік генетикалық  тұжырымдамасы

 

Ассоцианистік үйрету  теория (Дж.Уотсон, Э.Газри)-стимул мен реакцияның, шартты және шартсыз рефлекстердің бірлігі.

Дамудың әлеуметтік генетикалық  тұжырымдамасы

 

Бихевиоризм (Э.Торндайк, Б.Скиннер)- субъектіні іс-әрекетінде тану

Дамудың әлеуметтік генетикалық  тұжырымдамасы бойынша психика дамуының негізгі факторы – орта,

мұнда баланың белсенділігі  ескерілмеді.

Жасқа байланысты даму -  балалық шақта – өзінің  бір қатар ерекшеліктерінің салдарынан  әр жас сатысында баланың тұлғасын  түгел өзгертетін күрделі процесс.

 

 
Л.С.ВЫГОТСКИЙ  БОЙЫНША ДАМУ САТЫЛЫҒЫ

 

• жаңа туу кризисі – нәресте кезеңі (2 ай – 1 жас)
• 1 жас кризисі – балбөбек кезеңі (1-3 жас);
• 3 жас кризисі – сәбилік және мектепке дейінгі кезең (3-7 жас)

 

 
 Л.С. Выготскийдің жасқа байланысты кезеңдеуі төмендегідей болады

 

• 7 жас кризисі – мектеп жасы (7-13 жас;
• 13 жас кризисі – жеткіншек кезеңі (13-17 жас);
• 17 жас кризисі

 

 

 
 Л.С. Выготскийдің жасқа байланысты кезеңдеуі төмендегідей болады

Балалық шақ кезеңі  балаларды тәрбиелеу және оқыту  жүйесі сатыларымен сәйкес келеді.

Ерте балалық шақ сатысынан  кейін 

(3 жасқа дейін)

 мектепке дейінгі жас сатысы

(3-6 жас) басталады. 

Оның негізгі мазмұнын  отбасында және мектепке дейінгі  мекемеде тәрбиелеу құрайды.

 

Р. Заззо бойынша:

Сатылар  - бала негізгі  интеллектуалды дағдыларды алатын  бастауыш мектепте білім алу  сатысы (6-12 жас);

Жалпы білім алатын  орта мектепте оқу сатысы (12-16 жас);

Жоғарғы немесе университеттік  білім алу сатысы болып бөлінеді.

 

Р. Заззо бойынша:

 

Балалардың дамуы мен  оларды тәрбиелеу кезеңдері өзара  байланысты болғандықтан, білім  беру құрылымы кезеңдерінің шекарасы  педагогикалық принциптер бойынша  белгіленген, үлкен практикалық  тәжірибе базасында жасалғандықтан  балалардың бұл даму кезеңі  олардың дағдарыстық сәттерімен  сәйкес келеді.

 

Р. Заззо бойынша:

   Балалық шақ үш дәуірге бөлінеді: тіссіз балалық шақ (8 айға дейін – 2-2,5 жас), сүт тістер балалық шағы (шамамен 6,5 жасқа дейін) және тұрақты тістер балалық шағы (ақыл тістердің пайда болуына дейін).

 

 

П.П. Блонский бойынша:

Адамның өмір циклының  бес фазасын бөле отырып Ш. Бюлер  толу кезеңіне мән береді; 50 жастан  кейін өмірді күңгірт түстерге  бояйтын қартаю басталады.

Ш. Бюлер бойынша  толу  кезеңі:

 

Жас кезеңі

 

  Отбасы, мамандығы,

өмірлік жолы жоқ

 

 

 

 

 

16-20 жасқа дейін

 

16-20 жастан 

25-30 жасқа дейін

 

Алдын ала өз жолын 

анықтау, жұбайын таңдау 

 

25-30 жастан 

45-50 жасқа дейін

 

Кемеліне келу: өзінің отбасы.

Өмірлік мүддесі, нақты өмірлік 

мақсатты қою және таңдау

Жас кезеңі

 

 

 

 

 

45-50 жастан 

65-70 жасқа дейін

 

Қартаюшы адам жан күйзелісінің 

ауыр кезеңін уайымдайды.

Өмірінің соңғы кезеңінде  не өзін анықтау,

не өмірлік мақсат қою  болмайды.

 

65-70 жастан кейін

 

Кәрі адам әлеуметтік 

байланыстарды жоғалтады.

Мақсатсыз өмір сүреді.

Өткенге қарайлайды.

 Өлімді салғырт күтеді.

 

Ш. Бюлер бойынша  толу  кезеңі:

• Американдық психологтар Р. Гаулд, Д. Левинсон, Д. Вейланттың кезеңдеуі жарқынырақ. Адамның ересек өміріндегі екі кризисті атап көрсетеді – 30 және 40 жас. Қалған уақытта, оның ішінде қартайған кеде ішкі тепе-теңдік пайда болады деген тұжырымдамаға келген.

Жасы

 

Жас кезеңінің психологиялық  мазмұны 

 

1. 33-49 жас

 

«Ұйтқу мен қысым», жастық  шаққа қайта оралғандай сезіну, бір жағынан ұйтқып жатыр, бір  жағынан қысып жатыр, көбінесе  отбасындығы бақыт өзінің көркемдігін  жоғалтады, барлық күш-жігер жұмысқа  бағытталады, қол жеткен жетістіктер  аздық етеді 

 

2. 43-50 жас

 

Жаңа тепе-теңдік, отбасына  үйірлік

 

3. 50 жастан кейін

 

Отбасы өмірі мен балалардың  жетістіктері – үнемі қанағаттану  көзі болады. Өмірдің мәні, істелінгендердің  құндылығы туралы сұрақтар 

В.Ф.Моргунның  адам дамуын 10 кезеңге бөлуі:

 

Жасы 

 

Жас кезеңінің психологиялық  мазмұны 

 

Жасөспірім 

(18‑23 жас) 

 

Ересек өмірге баспалдақ; Қоғамда өз өмірін іздеу.

Тұлға ретінде және  кәсіби өзін-өзі анықтау.

 

Жастық шақ 

(24‑30 жас) 

 

Жекешілікті қалыптастыру, жасөспірім кезіндегі армандардың  мүмкін еместігін мойындау. Болашақ  өмір туралы нақтырақ көзқарастар. Болашақ жұбайымен кездесу, неке, «отырықшылыққа» көшу. Таңдаған  кәсібіне мамандану 

 

Құлпыру кезеңіне өту

(30 жас шамасы) 

 

Өзін анықтау кезеңі  көңілдегідей өтпесе, кризис 

В.Ф.Моргун бойынша адам  дамуы:

 

Жасы 

 

Жас кезеңінің психологиялық  мазмұны 

 

Құлпыру кезеңі 

(31‑40 жас) 

 

Жұмысқа қабілеттіліктің  жоғары болуы және жұмысқа  зор құлшыныспен берілу уақыты. Адам өмір тәжірибесін мол  жинап, нағыз маман ғана емес, отбасының нағыз ұйытқысы да  болады, ол алғаш рет «Басқа  адамдарға не қалады?» деген  сұрақ төңірегінде терең ойланады.

 

Кемел жасқа өту (40 жас  шамасы)

 

Егер өткен кезеңде  өзін жетілдіру жөнінде мақсатты  бағыттағы жұмыс болмаса, тұлғалық  ауытқулар мүмкіндігі, кризис 

Жасы

 

Жас кезеңінің психологиялық  мазмұны 

 

Кемел жас

(40-55 жас) 

 

Тұлғаның өмірлік жолының  шыңы, кәсіби шеберлікке қол жеткізу, қоғамдығы орны өзінің тәжірибесін  басқаларға беруге ұмтылу 

 

Кризис

(50-55 жас) 

 

Жасқа байланысты өзгерістерді  сезіну, не пессимизмге, не өмір  салтын өзгертуге алып келетін  физиологиялық қартаюдың басы, жаңа  мақсаттарды қою 

 

В.Ф.Моргун бойынша адам  дамуы:

Жасы

 

Жас кезеңінің психологиялық  мазмұны 

 

Егде кезең

(55-75 жас) 

 

Шығармашылық белсенділіктің  жалғасы, қарым-қатынас жайлы жиналған  өмірлік тәжірибені басқаларға  беру 

 

Қарттық жас

(75-90 жас) 

 

Зейнеттік демалысқа шығуға  байланысты психологиялық өзгерістер  жолдастардың үлкен тобын сақтаумен, әлі келетін істерге қосылумен, ата-әже қызметтерін атқарумен  жеңілдейді 

 

Ұзақ өмір сүру

(90 жастан аса) 

 

Жаңа жағдайларға жиналған  тәжірибені қолдану арқылы, тұлға  деңгейіндегіні қоса алғандағы  көптеген икемделу жүйелерін  қосу арқылы бейімделу 

 

В.Ф.Моргун бойынша адам  дамуы:

Г.С. Абрамова бойынша  жас шекарасы

 

 

 

• Жастық – 18-22 жас
• Есею – 23-30 жас
• Өтпелі жас – 30-33 жас
• Кемел жас – 36-50 жас
• Егде жас – 51-65 жас
• Кәрілік – 65-тен жоғары

Адам дамуының  зерттеу  әдістері:

 

 

Кесіп алу тәсілі жиі қолданылады: жеткілікті үлкен топтарға нақтылы методиканың көмегімен белгілі аспекттің дамуы, мысалы, инттеллекттің даму деңгейі оқытылады. Сол топтардың өзгешеліктерінің нәтижесінде мәліметтер алады – бұл бірдей мектеп бағдарламасымен оқытылатын бірдей жастағы немесе мектеп жасындағы балалар алынады.

 

Салыстыру тәсілі: әр топ мәліметтері өзара салыстырылып, қандай даму тенденциясы байқалатынын және оның немен қамтамасыз етілетіні жайында қорытынды жасалады. Интеллектті оқи отырып, жас ерекшелік тенденциясы – бала-бақша тобындағы (5 жас), мектепке дейінгі ойлаудың өзгешеліктерін, бастауыш мектеп оқушыларын (9 жас), және де орта сыныптағы жас өспірімдерді салыстыра отырып айқындалады.

Лонгитютті тәсіл көбінде “ұзақ бақылау” деп аталынады. Бқл жерде бір баланың ұзақ уақыт аралығындағы дамуы бақылауға алынады. Бақылаудың мұндай типі әлдеқайда жұқа тенденциялардың дамуын, “көлденең кесуді” қамтымайтын белгілі бір аралықта қтетін өзгешеліктерді айқындауға мүмкіндік береді.

 

Тәжірибе балалармен белгілі бір жағдайда жүргізіледі. Айқындау тәжірибесінде баланың нақ осы шақтағы өзіне тән даму деңгейі мен ерекшеліктері түсіндіріледі.

Бұл баланың жеке тұлға  дамуымен қоршаған ортамен байланысымен  байланысты болса, сол сияқты  интеллектуалды дамуына да қатысты  болады. Басқа әдістемені таңдай  отырып, психолог алдында тұрған  мақсаттан, балалар жасының тәжірибе  өткізу шарттарынан (әртүрлі жасқа  есептелген түрлі әдістемелер) саралап  алып қамтамасыз ете алады.

 

 

 

Жобалық әдіс оның негізі – проекция принципінде қаланған, бұл - өзіне қажетті меншігінің, сапасының, көңілінің басқа адамдарға ауытқуы. Бала, өз тәжірибесінен шыға отырып, өзінің қамқорлығымен үлесін бере отырып, күңгірт пішінде бейнеленген суреттерге (апперцептивті тематикалық балалар тестінің түрі) қарап, олар туралы айтып береді.

 

 

Балалардың бала-бақша  тобындағы немесе мектеп сыныбында  бір-біріне көңіл бөлуі  социометриялық әдісті анықтауға мүмкіндік береді.

 

Топтастыру әдісі - арнайы шарттар жасау арқасында, психикалық функцияның даму динамикасы бақыланып отырады. Осындай жағдайда Л.С.Выготский бала ұғымдарының қалыптасу процесін байқады(тәжірибе – генетикалық әдіс).

Қазіргі  топтастырудың  күрделі тәжірибелері қалыптасып  келеді, мәніне байланысты – жыл  көлемінде немесе бірнеше жылдар  аралығында мектепке дейінгілерде  қабылдау дамиды (дамытушы тапсырмамен  ойындарды жүйеге келтіруі қажет), жасы кіші оқушыларда – теориялық  ойлау (тәжірибе арқылы оқыту  бағдарламаларын өндеу).

 

Даму факторлары мен  заңдылықтары

 

Биологизаторлық бағытта адам табиғаттан айқын қабілеттерімен, мінез-құлық сызықтарымен, түрлерімен биологиялық тұлға тәрізді қарастырады. Тұқымқуалаушылық даму жолының барлық түрін – жылдам немесе баяу екпінін, адам дарындылығының шегін, дарындылыққа жету-жетпеуін айқындайды. Бала тәрбиеленетін орта, тек дамудың алғашқы шарттары болып табылады.