Атырау қаласының тұрақты даму стратегиясы

 

Экономикалық өсім және әділеттілік  – ұзақ мерзімді экономиклық өсімді ынталандыруда кешенді әдістерді  қолдану.

 

Табиғи ресурстарды сақтау және қоршаған ортаны қорғау – ресурстарды  тұтынудың азайту проблемаларын  экономикалық тұрғыда қабылданатын шешімдерін іздеу, қоршаған ортаны ластауды тоқтату және өмір сүру ортасын сақтау.

 

Әлеуметтік даму  –  адамдарды жұмыс орындары, азық-түлік, білім, энергия, медициналық көмек, су, және санитария қажеттіктерін  қанағаттандыру; бай мәдени және әлеуметтік әрікелкілікке деген ұқыпты қарау  және еңбеккерлер құқықтарын сақтау; қоғамның барлық мүшелерінің олардың  одан арғы тағдырына әсер ететін шешімдердің  қабылдануына қатысу мүмкіншілігімен  қамтамасыз ету.

 

Қала тұрғысында даму 

 

Орнықты даму принциптерін іске асырудың орталықтары ретіндегі  қалалардың маңыздылығы 1994 жылы Алборгте өткен Ірі және кіші қалалардың орнықты  дамуы бойынша Еуропалық конференцияда   атап өтілді, онда «Орнықты даму үшін Еуропа қалаларының Хартиясы (Аалборг хартиясы)»  қабылданды. Бұл құжатта «әрбір қала басқа қалаға ұқсас емес болғандықтан, біз бәріміз орнықты дамуға апаратын өз  жолымызды табуымыз керек. Жергілікті саясаттың барлық бағыттарында орнықтылықтың  принциптеріне негізделген жөн  және әрбір нақты қаланың күшті  жақтарына сүйене отырып жергілікті орнықты даму стратегияларын әзірлеу  керек» делінген [3].

 

1994 жылғы маусымда өткізілген  Екінші «Қалалар және орнықты  даму» проблематикасы бойынша  әлемдік самитте (Манчестер, Ұлыбритания)  көлік, кедейшілікті жеңу, денсаулық  сақтау, жұмыспен қамту, қаржы  және ресурстарды бөлу міндеттерімен   байланысты қалалардың орнықты  даму бағыттары талқыланды. Әлем  қауымдастығының берілген проблематикаға  назар аударуының нәтижесі  БҰҰ  елді мекендер орталығы қолдайтын  «Қалалардың орнықты дамуы» арнайы  бағдарламасының пайда болуы  болып табылады.  Бұл бағдарламада  әлемнің  80 астам елдері қатысады.

 

БҰҰ анықтамасы бойынша «орнықты қала, онда қоғамдық, экономикалық және физикалық дамудағы жетістіктер  тұрақты болып табылады. Орнықты  қала, орнықты дамуы тәуелді болатын  табиғи қазбалармен тұрақты қамтамасыз етілген. Орнықты қала тұрғындарының  қауіпсіздігін, соның ішінде табиғи аппаттардан да ұзақ мерзім бойында  сақтайды.». Басқа сөздермен айтқанда, қаланың орнықты дамуы оның халқының қауіпсіздігін және жоғарғы өмір сапасын қамтамасыз етеді.

 

Орнықты даму стратегиясы  аясында қалалық деңгейде әртүрі қызмет салаларындағы, жекелеген аудандарғы проблемалар шешіледі.

 

Орнықты даму бағдарымен жүріп  келе жатқан әлемнің барлық қалаларында  онда миссия және/немесе қаланың көруі, орта немесе ұзақ мерзімді перспективаға  анықталатын  қаланың тіршілігінің  барлық негізгі салаларын дамытудың  жалпы тұжырымдамасы айқындалатын стратегияларды (стратегиялық жоспарларды) әзірлеу тәжірибесі қабылданған. Мұнымен  бірге, қаланың жалпы жағдайының  ерекшелігі ескеріледі.

 

Орнықты дамуды қамтамасыз етуге  бағытталған стратегиялары бар  қалалардың мысалдары:

 

1. «Оттава - 2020» Өсуді  басқару стратегиясы 

 

2. Канберра – 30 жылға  арналған қаланы дамыту жоспары,  үш өзара байланысты бөлімдерден  тұрады   – Әлеуметтік жоспар, Аумақтық жоспар және Экономикалық  даму жоспары 

 

3.2006 жылға дейінгі Праганы  дамытудың стратегиялық жоспары 

 

4. Мельбурнды 2030 жылға дейін  дамытудың стратегиялық жоспары 

 

5. Софияның 2010 жылға дейінгі  даму стратегиясы. 

 

Әлемнің  кейбір қалаларындағы  онықты дамуды қамтамсыз ету бойынша  жобаларды іске асыру мысалдары [4].  

 

 Қоршаған орта 

 

 Қоршаған орта сапасын  жақсарту мақсатында, атап айтқанда  атмосфералық ауа сапасын жақсарту  мақсатында,   Осло қаласында  (Норвегия), ол 2003 жылы БҰҰ «Еуропаның  орнықты қаласы» болып танылған, 20 ғасырдың 90 –шы жылдардың бойында   атмосфераға  қатты заттардың,  күкірт қышқылының, қорғасын және  азот оксидінің шығарылыуын төмендету  бойынша бағдарлама іске асырылды. Шығарылулар көлемін азайту қажеттігін  туғызған себеп, ол жекелеген  аудандардағы ауаның газдануы  деңгейінің артуы салдарынан  балалар арасында   астама және  басқа да тыныс өкпе ауруларының  ұлғаю болып табылды. Ластанудың  негізгі себебі қаладағы қарқынды  автомобиль  қозғалысы болып табылған. Берілген проблеманың неігзгі  шешімі  қоғамдық көлік жүйесін  дамыту, атап айтқанда, пайдалануға  трамвайларды, жерасты қоғамдық  көлігінің жүйесін және электотоғымен  жұмыс істейтін монорельсті поездарды  енгізу болып табылды (тоқ көзі  – гидроэнергетика). Сондай-ақ жеке  автокөлікке шығыс газдарын каталитикалық  өртеушілер орнату міндетті болды.  Осло қаласындағы көлік қозғалысы  жүйесін  жақсарту үшін, атап  айтқанда, метро желілерін кеңейту  үшін қала әкімшілігі орталық  үкіметтен қаржыландыру алады. 

 

Германия жел энергиясын пайдалану бойынша әлемде бірінші  орын және күн энергиясын пайдалану  бойынша екінші (Жапониядан кейінгі) орын алады. «Жаңаратын энергия туралы»  заң әрекет етеді: күн немесе жел  көмегімен өндірілген әрбір киловатт-сағат  үшін үкіметі өндірушіге 48 цент төлейді, бұл көмір есебінен өндірілетін  энергияның нарықтық бағасынан - 5 цент,  әлде қайда артық. Нәтижесінде қазіргі  уақытта елде 14 мың жел және 80 мыңнан астам күндік өндірісітікқондырғылар орналасқан және жыл сайын баламалы энергия көздеріне инвестициялар  шамамен  6 млрд. евродан құралады. Геттеборн ауылының маңында  2008 жылға  арай әлемдегі ең ірі күн электрстанциясы  салынады, қуаттылығы 8,2 МВт құны 35 млн. евро.

 

Үкімет кіші қуатты күн  көзімен су жылытатын қондырғыларға  инвестицияларды салуды жалғастыруды жоспарлауда.  Күн көзімен су жылытатын  қондырғыларға ие болғысы келетін  неміс отбасы  күн колеккторлары  орналастырылған әрбір шаршы  метр үшін  110 евродан алуы мүмкін. 1999 жылдан бастап ГФР мемлекеттік  бюджетінен бұл бағдарламаны іске асыру  мақсатында   2,7 млрд. евро бөлінген.

 

Күн энергетикасын дамыту тек қана қана қоршаған ортаны қорғауға көмектеспейді, сонымен қатар жаңа жұмыс орындарын құрады. 2004 жылы саладағы жұмыспен қамтылғандардың  саны 4 мың адамға артып, 16 мыңадамға  дейін жетті. Перспективада, неміс  мамандарының есебі бойынша, күн  энергетикалық қондырғыларын салу, жөндеу және қызмет көрсету ГФР шамамен 100 мың адамды тұрақты жұмыспен қамтамаыз  ете алады.

 

Цюриха имиджі күн энергиясының биржасын құру идеясынының арқасында  жаңа экологиялық сипат алды. 1997 жылдың мамырынан бастап Цюриха электростанциясының  клиенттері электр энергиясының орнына күн энергиясын алу мүмкіншілігін  алды, осылайша олар қаражаттың алты есе  үнемделуін қамтамасыз етті және экологиялық  энергетиканы қолдауда өз үлесін қосты.

 

Ұсынысты халық өте  жақсы қабылдады, өте қықа мерзмінің  ішінде алғашқы күн қондырғылары өндіруі мүмкіндігіенен екі есе  асатын мөлшерде күн энергиясына  тапсырыс түсті. Электростанция клиенттерінің 3% күн энергиясының биржасына қатысады. Үлкен сұраныстың арқасында алғашқы  биржаның басталуынан кейінгі 20 ай ішінде   жалпы қуаты  365 мың  квт.с. болатын 16 жаңа күн қондырғыларын  қосу мүмкін болды, осы сияқты жалпы  желіге қосулар одан әрі үздіксіз жалғасуда.

 

Цюрих электростанциясы өзіне  жеткізушілер мен клиенттер рарасындағы  белсенді делдал ролін алады. Ол күн  энергиясын сатып алады, сонан кейін  оны қосмыша құнсыз барлық жеткізулердің  аралас бағасымен сатады. Күн энергиясын жеткізушілер өз қондырғыларын салады және оларды қала  ішінде саылнған алаңдарда  өз қалауы бойынша орналастырады. Бұл үшін электростанция 20 жыл мерзімінде күн энергиясын тұрақты бағамен сатуды кепіл етеді.

 

Раухалахти (Финляндия) қаласында  мақсаты жылу мен электр тоғын  стандартты (көмір, газ) және баламалы (торф, биомасса, өнірістік қалдықтар) көздерді пайдалан отырып өндіру әдістерін  біріктіру болып табылатын жоба  іске асырылды. Жоба  целлюлоз-қағаз  өнеркәсібі және басқа да өңдеуші  өнеркәсіп өкілдерінің, сондай-ақ жергілікті билік органының қатысумен іске асырылды. Кәсіпорындардың шығыс  тесіктеріне қойылған фильтрлер  атфмосфераға шығарылатын зиянды заттардың  көлемін екі есеге азайтуға көмектесті. Жоба жылу көзі ретінде өндірістікжәнеқаланың  тіршілік әрекеті қалдықтарын қолданудың негіздемесін растады. Азғана инвестицияларға  қарамастан, мұндай кәсіпорындар  рентабелді және үздіксіз энергия өндіру тұрғысында сенімді болып шықты.

 

Әлеуметтік сала  

 

Ұлыбританияда балалар орталығын  құру бойынша пилотты жобалар  сәтті енгзілді. Мұндай орталықтар балаларға күндізгі қарау бойынша  қызметтер көрсетеді;   яслилері бар; ата-аналармен оқу сабақтарын жүргізеді, балалардың мектеп өміріне  белсенді қатысады және белсенді және мүдделі ата-аналарды балаларға  блім беру және тәрбиелеу сапасын  арттыру бойынша мәселелерді  шешуге тартады.

 

Сондай-ақ мектеп ғимараттарын (және бірқатар басқа мекемелер) салуға және жабдықтауға қойылатын талаптар әзірленген.   Мысалы, көп қабатты  мектептерде әрбір қабат ойындарға  арналған құралдар мен орын-жайлармен  жабдықталуы тиіс.

 

Халық саны 1,3 млн. тұрғынды құрайтын, Ресифе (Бразилия) қаласында қаладағы жұмыспен қамту санының өсуіне көмектескен  қатты қалдықтарды жинау және жою бйоынша жоба іске асырылды. Жоба бойынша жауапты тұлға тазалақыты сақтауды қамтамасыз ететін және қала инфрақұрылымына қызмет көрсететін   Urban Cleaning and Maintenance коммуналық ұйымы тағайындалды.

 

Жобаны әзірлеу және іске асыурдың себебі, үй шаруашылықтарының  өз тіршілік әрекетінің қалдықтарымен  өзен бассейндарын ластаудың жоғарғы  деңгейі  болды. Жоба мақсатына адамдардың қоршаған ортаға қатынасын өзгерту,  жергілікті жерлерде қалдықтарды бөлуді ұйымдастыру, оларды одан әрі жою  болып табылды. Жобаны іске асырудың екі жылынан кейін өңделетін  материалдардың   көлемі ұлғайды, өзендік су қоймаларына түсірілетін  қатты қалдытар көлемі азайды, өз кезегінде  бұл ауыз су сапасының жақсаруына әсер етті.

 

Халықты экологиялық және гигиеналық оқыту нәтижесінде адамдар  қалдықтарды бөлуді үйренді, кейбіреулер  үшін бұл табыс көзіне айналды (жинап  алып, өңдеуші кәсіпорындарға сату).

 

Қалалық жоспарлау және даму 

 

Ванкувер (Канада) қаласында  жергілікті басқару оргнадары  қала тұрғындары мен кәсіпкерлерге қалық  дизайн, әлеуметтік бағдарламалар және т.б. жөнінде шешім қабылдауға қатысудың  кең мүмкіншіліктерін ұсынады. Атап айтқанда, Ванкуверде және Канаданың  басқа қалаларында олардың ойы  бойынша олар тұратынауданның пролемаларын шешетін жерглікті жобаларды әзірлеу және іске асыру үшін  қала тұрғындарына ақшалай қаражат бөлу тәжірибесі қолданылады.

 

Финляндиияда пәтерлерге арналған мемлекеттік жәрдемақылардың  екі түрі бар. Біріншілеріне табысы жоғары емес адамдар үміт арта алады. Бұл жәрдемақы пәтерді жалдау шығындарын жабуға арналған. Екінші жәрдемақы  түрі пәтерді сатып немесе салу үшін ұсынылады. Ол банк несиесінің пайыздары  бойынша жеңілдіктер болып табылады. Егер  финн мұндай жәрдемақы түрін  пайдалануды шешсе, ол онда өзіне  ірі пәтер алуға мүмкіншілігі болмайды. Сонымен бірге ол өз жанұясы  үшін сатып алатын немесе салатын, сонымен  бірге несие бойынша жеңілдіктерді  пайдалануды шешкен адам үшін  пәтер  көлемін банк белгілдейді. Мемлекет сондай-ақ пәтерді алғашқы рет  сатып алатын жастарды несиелік пайыздар бойынша жеңілдіктермен қолдайды.

 

Бүгін көппәтері үйлерді  қайта жаңарту бойынша жобалар  ел бойынша іске асырылуда, кейбір кездерге қайта жаңартылуға бүкіл шағын  аудандар қойылады.Тұрғын-үй қорын  жаңартуға мемлекетте қатысады. Оның көмегі ол банктегі несие бойынша  кепіл болып табылады. Үйді күрделі  жөндеу үшін жөндеуге қажет шығындардың  80% мөлшерде жеңілдетілген  несие  алыға болады. Мемлекет қолдануының  арқасында 16 жылдық мезімге алуға  болатын мұндай несиенің пайыздық өлшемі  жылына 3,5% аспайды.

 

Берлин – автомобильдер  емес,  тұрғындар мен қонақтар үшін қала, бірақ замануи коммуникациялармен. Берлиннің қала құрылсы тұжырымдамасы (бұрыңғы шығыс германия аумағында) өз күшін дәстүрлі еуропалық қалаларға  тән деңгейге дейін құрылыс тығыздығынжоғарлату  арқылы «қысқа жолдар қаласын»  құруға талпынуда. Бұл кең автотрассаларды  «кері салуды» қажет етеді  және өмір деңгейі мен қала орталығында  болу сапасын   арттырады.  Бұл  тұжырымдаманы іске асырудың мысалы жүздеген жылдар бойында Потсдам  алаңы мен Александерплатцты  қосатын торап болып саналған   Шпителльмаркт ауданын жаңарту  боып табылады.

 

Шпителльмаркт ауданындағы  біріккен Берлинге мұраға қалған сегіз  жолақтық автокөлік қозғалысын «кері  салу» арқылы қысқарту жөнінде шешім  қабылданды. Бұл қалалық алаң  қала тұрғындары мен қонақтары үшін коммуналдық торап болды.

 

Біріккен қаланың жүк  және жолаушылар тасымалындағы қажеттіктерін  қанағатандыру үшін төрт көлік құралын  бірыңғай желіге біріктіруге шешім  қабылданды: бағдарларының ұзындығы 300 км  электричка; желілерінің ұзындығы 167 км болатын  метро; ұзындығы 411 км болатын  трамвай жолдары, автобус  бағдарлары  (1855 км). Қайта жаңарту  және бағдарлар желілерін кеңейту  арқасында Берлин орталығындағы  жолаушылар тасымалы  80% муниципалды  жолаушы көлігімен, ал  20% -  автомобильде іске асырылуы тиіс берлин Сенатының  қаулысын іске асыру мүмкін болды. Техникалық инновация ретінде аспалы магнитті  «Трансрапид» жолын салу болады (федералды  өкімет  2 млрд. евро қаржы бөлді), оны салу 2005 жылы аяқтаулы тиіс. Бұл  жол  Гамбург және Берлинді қосады, жол уақыты бір сағаттан кем болады.

 

Ұлыбританиядағы орнықты  және қауіпсіз ғимаратар жөніндегі 2004 жылғы Актіге сәйкес ғимараттар орнықты даму талаптарына сәйкес боуы тиіс, атап айтқанда ғимараттарды салу кезінде экологиялық нормалар сақталуы тиіс, энергия мен суды аз пайдалануға көмектесетін материалдар  қолданылуы тиіс.

 

[1] Рим клубы — 1968 жылы  италияндық экономист, қоғам қайраткері  және бизнесмен А. Печчеи бастамасымен  құрылған мемлекеттік емес халықаралық  ұйым, ол адам тіршілігінің негіздерін  қозғайтын ғаламдық проблемаларды:  қару-жарақпен жарақтану жарысы және ядролық соғыс қаупі, қоршаған ортаның ластауды зерделеу бағдарламасына бастама болған.