Атырау қаласының тұрақты даму стратегиясы

1. Оқушыларды сезімталдық  қасиетке баулу (мектеп табалдырыған  аттаған күннен

2. Оқушылар бойында қоршаған  ортаны қорғау және онымен  жарасымды

Оқушыларға география  курсында экологиялық білім мен  тәрбие беру ісі

Негізінде жаратылыстану  ғылымдарында оқушыларға экологиялық  білім мен тәрбие берудегі

Ал қазіргі мектептерде  берілетін жаратылыстану сабақтарының экологиялық білім және

Біз зерттеу жұмысымызда  “Қазақстанның физикалық географиясы” пәнінен оқушыларға экологиялық

Елiмiз егемендiк алғаннан кейiн Қазақстан географиясына көп көңiл бөлiне

Сурет 1 - Халық педагогикасының  география пәндерiнiң сабақтарында қолданылуы

Сабақтың тәрбиелiлiк және дамытушылық мақсатын қамтамасыз ету үшiн халық

Суретке сүйене отырып, халық  педагогикасы арқылы оқушылардың экологиялық  білімін

8-сыныпта “Қазақстанның  физикалық географиясы” пәнi бойынша кiрiспеге (жалпы шолу,

Жаңа сабақты елiмiздiң әнұранын айтудан басталады. Жаңа сабаққа кiрiспес

1.Қазақстан Республикасының  ән ұраны қай жылы жазылды  және авторлары

2.Туымыздың авторы кiм және оның түсi, суреттерi ненi

3.Елтаңбаға сипаттама  берiп, авторын атаңыздар?

Жаңа сабақ дидактикалық материалдардың көмегiмен түсiндiрiлдi. Дидактикалық материалдардың артықшылығы

Кесте 1- Қазақстан Республикасының  жалпы сипаттамасы 

№ Мемлекеттiк басқару формасы Әлеуметтiк

1 Екi палаталы –жоғарғысы - сенат, төменгiсi

Елтаңба

Байрақ Унитарлы,

Мәдениеттi,

Конституция

лы, тәуелсiз

Жаңа сабақтан кейін пысықтау сұрақтары қойылады:

1.Қазақстан-Отан, Қазақстан-Атамекен  сөздерiнiң ара жiгiн анықтаңыздар?

2. “Отан-оттан да ыстық”  мақалының мағынасын түсiндiрiңiздер?

3. Қазақстан дегенде ненi мақтанышпен айтар едiңiз?

4. Қазақстан географиясын  оқытудың маңызы неде?

5. “Отан”, “Атамекен” жайында  қандай мақал-мәтелдер бiлесiздер?

Келесi “Қазақстанның географиялық орны мен шекаралары” атты сабақты жерлесiмiз

Жаңа сабақты түсiндiрiп болғаннан кейiн пысықтау сұрақтарымен жұмыс жасап,

1. Дүние жүзiнде территориясы үлкен қандай мемлекеттердi бiлесiздер?

2. Қазақстан қандай мемлекеттермен  шектеседi?

3. Қазiргi таңда Қазақстан қандай мемлекеттермен сауда-экономикалық байланыс жасайды?

4. Жерiмiзге нелiктен “көз тiгушi” елдер көбеюде?

5. Н.Ә.Назарбаев Қазақстанды  2030-жылы нелiктен “Азия барысына” айналады дедi?

Кесте 2 - Қазақстанның географиялық орны мен шекарасы

Геогра 

фиялық орны Жер көлемi Шекарасы Геог. координаты

бағыттағы ара қашықтық Территория

табиғат кешендерi

Евразия ма

-теригi, Азия бөлiгiнiң ор талығында орналасқан. 2717,3 км2

ие жүзiн

де 9-шы орын ала 

ды. Ұзынығы 15000 км.

Оның 12000-км құрлық пен, 3000 км-сумен 55026/ с.е.

40056/ с.е. Б-Ш 3000 км (Едiлден-Алтай ға), С-О 1800

Сабақта оқушылардың бiлiктiлiктерi мен дағдыларын арттыру мақсатында сарамандық жұмыстар

1-сарамандық жұмыс. Кескiн картаға Қазақстанның шекарасы мен шектесетiн мемлекеттердi

2-сарамандық жұмыс. Шеңберлi диаграмманың көмегiмен дүние жүзiндегi территориясы үлкен

8-сыныпта “Қазақстанның  пайдалы қазбалары мен минералды  ресурстары” тақырыбын қазақтың

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға Қ.И.Сәтпаев есiмiн тереңiрек таныс-тырып, қазақ халқы

Көрнекiлiктер: Қазақстанның физикалық картасы, пайдалы қазбалар мен тау жыныстарының

Сыныптағы оқушыларға тапсырмалар  берiлiп, сабақ оқушылардың басқаруымен өтiледі. Сабақта

Тақтаға мынадай сөздер жазылып  iлiнедi:

1.“Туған жердiң қара тасын мақтан ете бiлмеген азамат, бөгде

2.“Ол нағыз адам едi ғой”. Ә.Тәжiбаев.

3. “Қаныш едiң зор тұлға!

Ен даланың сырласы.

Жетi қат жердiң мұңдасы,

Халқым туған ер тұлға.

Кесте 3 - Қазақстанның пайдалы  қазбалары 

Жанатын пайдалы қазбалар Рудалы пайдалы қазбалар Рудасыз  пайдалы қазбалар

Мұнай, газ, көмiр, шымтезек. Темiр, мыс, хром, мырыш, марганец,

4. “Әрбiр азамат тарих қойнауына ойша тереңдеу арқылы өзiнiң

Сабақтың барысы: Мұғалiм жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын айтып,

Жүргiзушi: Құрметтi қонақтар. Бiздiң бүгiнгi баспасөз-конференциямыз қазақтың бiр туар

Оңтүстiк Қазақстан газетi тiлшiсiнiң қойған сұрағы: Қ.И.Сәтпаевтiң өмiрi туралы

“Бiртуар дарын иесi - Қ.И.Сәтпаев бұрынғы Семей губерниясының

Қаныш 1905-1911жж. Ақкелiн болысындағы ауыл мектебiнде оқыған. Павлодардағы орыс-қазақ

2-сұрақты “Жас Алаш”  газетiнiң тiлшiсi қойды. Қ.И.Сәтпаевтың химия саласындағы

“Ғалым зерттеген кен  байлықтың тiзбегiнде алтын, күмiс, жез, мыс,

“Егемендi Қазақстан газетiнiң тiлшiсi қойған сұрақ: Қ.И.Сәтпаевтың геология саласында

Геолог-ғалым: “Қаныш Сәтпаев  кен барлау жұмысымен Қазақстанның Орталық, Солтүстiк,

- Жезқазғанда мыс рудалар  кенiшiн ашты, оның дүниежүзiлiк қорын

- Қарсақпайда темiр рудалар кенiшiн ашты, қоңыр көмiр қабаттарын

- Соколов-Сарыбай кен-руда  комбинатының салынып, iске қосылуына жәрдемiн бердi:

- Марганецтi тапты: Екiншi дүниежүзiлiк соғыс жылдарында Жездi марганец

- Орталық Қазақстанның  металл жынысты болжамдық картасын  жасады:

- Химиялық өнiмдер алу үшiн жергiлiктi шикiзатты пайдалану жөнiнде

- Атырауда мұнай және  табиғи газдар ғылыми зерттеу  институтын

- Ұлы Албан өндiрiс орнын ашты:

- Байқоңырдан, Қияқтыдан  көмiр тапты, қорғасын мен күмiс, қара

“Ақиқат” журналы тiлшiсiнiң экономист-ғалымға берген сұрағы: қазiргi таңда Қазақстанның

“Дәл қазiргi жағдайда Қазақстан үшiн алаңдатарлық жағдайлар көп. Ең

Жүргiзушi: Академик Қ.И.Сәтпаевтың есiмiн мәңгi есте сақтау шараларында институт,

1-оқушы: 

Ұлытаудай ұлы жұрттан 

Алатауға аттанған

Жезқазғанның асылын

Армансыз-ақ ақтарған.

2.Қаныш едiң зор тұлға!..

Ен даланың сырласы,

Жетi қат жердiң мұңдасы

Халқым туған ер тұлға(

Сабақта кемінде 5-6 оқушыға  жырлар айтқызуға болады.

Сабақтың соңында ойымызды төмендегiдей қорытамыз:

- Қ.И.Сәтпаев жайында оқушылардың  бiлiмдерiн бiршама тереңдетiп, iскерлiктерi мен

- Сәтпаевтың өз Отанының  патриоты екендiгiн айта отырып, оқушылардың

- Сәтпаевтың жерiмiздегi пайдалы қазбалардың қорын ашудағы қажырлы еңбектерiн

- Қазiргi таңда табиғат байлықтарымыздың орасан көлемде өндiрiлiп жатқандығын

8-сыныпта “Қазақстанның  физикалық географиясы” пәнiнен келесi сабақтарымызды “Қазақстанның iшкi

Қазақстанның ең iрi көлдерi “Арал мен Балқаштың кешегiсi, бүгiнгiсi

Сабақтың мақсаты: Арал мен  Балқаш көлдерi туралы мағлұматтар арқылы

Көрнекiлiктер: Қазақстанның физикалық картасы, атлас. “Аралдың өзгеруi”, “Су -

Сабақты биология, қазақ әдебиетi, тарих пәндерiмен байланыстыруға болады.

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру  кезеңi.

2.Үй жұмысын тексеру. 

Оқушылардан Каспий теңiзi жайында сұралады.

1.Теңiздiң географиялық орнына сипаттама берiңiздер?

2. Зерттелуi туралы не айтасыздар?

3.Климаты. 

4.Табиғат байлықтары.

5.Экологиясы.

3.Жаңа сабақ түсiндiрiлiп болғаннан кейiн, оқушылар төмендегi жоспар бойынша

ЖОСПАРЫ: 1. Географиялық орны.

2. Көлемi, тереңдiгi, ұзындығы.

3. Зерттелуi.

4. Климаты. 

5. Табиғи байлықтары.

6. Экологиясы.

Осы жоспарды негiзге алып, мынадай аялдамалар таңдалады (кесте 4).

Аялдамалармен жұмыстан кейiн, экологиялық мәселелердiң туу себептерi айқындалады:

1. Адамдардың табиғатқа  аяушылықпен қарамауы.

2. Суармалы егiстiктердiң ұлғаюына байланысты өзендерге (Сырдария, Iле

3. Өндiрiс орындарының пайдаланылған суды тазартпай көлге қайта жiберуi.

4. Егiс алқаптарына тыңайтқыш, түрлi улы химиялық заттардың шамадан

Мұғалiм сабақты қысқаша хабарламамен қорытындылады. Қазiргi таңда, Әсiресе

Кесте 4 - Арал және Балқаш теңiздерiнiң физикалық-географиялық сипаты

Р/с Аялдама 

лар Арал Балқаш

1 “Анықтама бюросы” Оңтүстiкте тектоникалық қазан шұңқырда орналасқан (картадан

2 “Сандар сыры” Ауданы - 64,5 мың км2.

3 “Тарих” Алғашқы деректер  грек ғалымдар ының еңбектерде  көрсетiлген.

4 “Метеорологиялық орталық”  Қатаң континенттi құрғақ климат, жауын-шашын өте

5 “Био 

сфера” Тiрi ағзалары жайында әр топ реферат дайындайды.

6 “Эко 

логия” 1) Теңiз деңгейi 14 м төмендедi. 2)

Өзбекстан, Тәжiкстан, Түркменстан Республикаларының танымал эколог-ғалымдары қатысты. Егер нақты

Кешегiсi - Арал мен Балхаш дүние жүзiндегi iрi 29

Бүгiнгiсi - су деңгейлерi 14,2 м-ге төмендеген. Аң, құстары,

Ертеңi - нақты шаралар қолданылмаса, өлi көлге айналады.

5. Үйге тапсырма берiледi. Келесi сабақта қайталау сабағын өткiзетiндiктен

“Қазақстанның iшкi сулары мен су ресурстары” тақырыбын қайталау сабағын

Сынып оқушыларын 2-топқа  бөлеміз:

1-топ. Өзендер. 

2-топ. Көлдер.

Топтарға төмендегiдей тапсырмалар берiледi:

1-тапсырма.

Суды қорғауға байланысты ырым мен тыйымдырды атаңыздар.

1.“Ағын судың арамы  жоқ” 

2.“Суды шашпа” 

3.“Суға дәрет сындырма”… 

2-тапсырма.

Мақалдарды жалғастырыңыздар:

№ Топтың аты Мақалдар

1. Өзендер 1. Су бар жерде….. 2. Су тiршiлiк

2. Көлдер 1. Су анасы….. 2.Сулы  жер …… 3.Су-

Әр топ өздерiне берiлген мақалдарды жалғастырып болғаннан кейiн, мағыналарына

3-тапсырма.

Өз топтарыңның аттарына сай өлеңдер оқып, картадан сол  өзен-көлдi

4-тапсырма.

1.Бұқтырма, Ертiс, Есiл, Тобыл, Iле, Шу, Сырдария, Жайық өзендерiн:

2.Балқаш, Каспий, Арал, Алакөл, Марқакөл, Зайсан, Қорғалжың көлдерiн картадан

5-тапсырма. Оқушыларды ұшқыр  ойлауға, тапқырлыққа жетелейтiн дәстүр жұмбақтарды қолдандық.

1. Мен өзiм ағашпын,

Көресiң ауылдан да, қаладан да.

Ал өзен болсам долданған,

Табасың тек Кавказдан.

2. Алғашқы буыным ат  әбзелi,

Екiншiсi тұр аузыңда тiзiле.

Ал егер қосып оқысаң,

Өзенмiн мұхитқа барып құятын. (Ертiс)

3. Суы тартылып ғаламдық  қасiретке

айналған көл.

4. Мiнезi де, аты да бұзық өзен.

5. Жағасында жамбастадық, 

Күнге күйiп ән бастадық.

Бұл өзеннiң атына сай,

Тартыспадық, дауласпадық.

6-тапсырма.

Оқушылардың тарау бойынша  бiлiмдерiн тиянақтау үшiн шағын экспресс-сұрақтар берiлдi.

Қазақстан өзендерi қандай алаптарға жатады? (Солтүстiк Мұзды мұхит

Ақмола облысында қандай көлдер бар? (Сiлетi, Қорғалжың, Теңiз)

Қорықтар аумаңында қандай көлдер бар? (Теңiз, Қорғалжың, Марқакөл)

Ағынды көлдердi қалай түсiнесiз? (өзенге құяды және ағып шығады)

Өзен бөлiктерiн атаңыз? (Өзендердi бөгеу арқылы жасалған жасанды көл)

Сабақтың соңында төмендегiдей қорытындыға келеміз:

- ырымдар мен тыйымдар  арқылы оқушыларды табиғаттың  бiр бөлшегi

- халық педагогикасын  сабақта тиiмдi қолдана бiлулерiне жол аштық:

-оқушыларға экологиялық  білім мен тәрбие бердiк.

8-сыныпта өтетін келесi сабағымыздың тақырыбы:“Қазақстанның территориялық табиғат аудандары”(қорытынды-қайталау сабағы).

Мақсатымыз: оқушылардың  Қазақстанның территориялық табиғат  кешендерi жайындағы бiлiмдерiн тереңдету.

1-тапсырма. Қазақстанның  кескiн картасына табиғи объектiлердi түсiрiңдер. Кескiн картамен

1.Шығыс Европа жазығы 

2.Батыс Сiбiр жазығы.

3.Тұран жазығы 

4.Сарыарқа 

5.Орал 

2-тапсырмада Асан Қайғының  туған ел, кең дала, ата қоныс,

- әр жотасынан қора-қора  қой өретiн тау екен, шiркiн

- бүлдiргенi бүйректей, алмалары жүректей, бұл жердi қалай қиып

- мына өңiрдiң баласы тойдым деп қарап отырмас, қарным

- бiр күн түнемек болған адам бiр жұма жатады

3-тапсырмада Қазақстан  жерiндегi жазықтарға физикалық-географиялық сипаттама бергiзу мақсатында кестенi

Территориялық табиғат ауданы Геогр орны Геология.

құрыл Клима 

ты Өзендерi Көлi Табиғат кешенi

1. Шығыс Европа жазығы 

2.Батыс Сiбiр жазығы

3.Тұран жазығы 

4-тапсырма. “Почта ойыны”  оқушыларды шапшаңдық пен тапқырлыққа  жетелеу мақсатында

Тақтаға 6 оқушы шығарылып, өздерiне берiлген объект аттарын кеспелердiң

Кесте 5 - Табиғи объектiлердiң аттары

№ Таулар Жазық Өзен Көл  Өсiмдiк Жануар

1 Алтай Тұран Ертiс Балқаш

2 Алатау Каспий маңы  Есiл Индер

3 Сауыр Құлынды Тобыл 

4 Тарбағатай Шығыс Европа  Сырдария Зайсан Арша

5 Мұғалжар Батыс Сiбiр Iле Сасықкөл

6 Қаратау Барбара Шу 

7 Көкшетау Бетпақ Дала  Талас Шағылы 

Осындай объектiлердiң аттарын көптеп жазуымызға болады.

5-тапсырма. Соңғы тапсырмамызда  оқушылардың ойлау қабiлетiн дамыту барысында тест

Үйге тапсырма ретiнде тарауды қайталау берiледi.

8-сыныпта соңғы 5-сағат  “Туған өлке географиясына”  берiлген.

2.2 География пәнінің сыныптан  тыс жұмыстарында оқушыларға  экологиялық білім

Сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың экологиялық біліктіліктерін  қалыптастыру мұғалімнің жеке

Біздің зерттеуіміздің басты  міндеттеріне байланысты сыныптан тыс  жүргізілетін экологиялық

1)оқушылардың экологиялық  біліктерін дамытып оқу іс-әрекетінде  белсенділіктерін арттыруға, бағдарлама

2)сыныптан тыс экологиялық  жұмыстар өткізу және оған  дайындық барысы

3) сыныптан тыс жұмыстар  оқушылардың іскерлігін арттыру

Сыныптан тыс экологиялық  жұмыстардың түрі көп, бірақ олардың  әрқайсысының

сыныптан тыс, мектептен  тыс жұмыстар түрлеріне оқушыларды қатыстыру тек

қандай жұмыстың түрі болса  да оның қоғамдық және қолданбалы

сыныптан тыс және мектептен  тыс жүргізілетін жұмыс түрін  белгілегенде

ұйымдастырылған жұмыс түрі оқушылардың белсене қатысуына, ізденушіліктеріне бағыттайтындай болу

балалар мен ұйымдастырылатын жұмыстардың әртүрінде романтика  басым болғаны дұрыс;

нәтижелі болу үшін бұл  жұмыстардың нақты белгіленген  күні, мерзімі