Ауыр металдармен улану кезіндегі лимфа жүйесінің өзгеруі

Ордината осі бойынша ырғақты жиырылулардың (%) жиіліктері, абцисса осі бойынша адреналин концентрациясы (М/л).

 

А

Б

5 сурет. Пирроксан (А) және обзиданның (Б) әсер ету фонында адреналинге кеуде лимфа жолдарының жиырылғыштық белсенділігінің өзгеруі.

Ордината осі бойынша ырғақты жиырылулардың жиілігі мен амплитудасы (%), абцисса осі бойынша жануарлар топтары.

 

Ванадий (V) оксидімен жедел интоксикация кезінде пирроксан фонындағы адреналинге жауап ретінде кеуде жолының ырғақты жиырылуларының амплитудасының (20,99%) және жиілігінің кемуі байқалды. Ванадий (V) оксидімен созылмалы интоксикациялау кезінде пирроксан фонындағы адреналин жануарлардың лимфа жолдарының ырғақты жиырылуларының амплитудасын 58,14% (p<0,01) –ға , жиілігін 66,7% (p<0,001)-ға кемітті.

    β-адреноблокатор обзидан (1х10-5М/л) фонында 1х10-6 М/л адреналинның әсері кезінде сергіткіш жиырылу байқалды. Бір уақытта бақылау тобындағы жануарлардың кеуде жолдарының фазалық кездейсоқ жиырылулары 27,5% (p<0,05)-ға кеміп отырды, ванадий оксидімен жедел әсерге шалдыққан жануарларда 79,4% (p<0,01)-ға жиілеп отырды, ал ванадий оксидімен созылмалы әсерге шалдыққан жануарларда 70,5%-ға жиілеген.  Амплитуда интактты егеуқұйрықтарың кеуде жолдарында 56,89% (p<0,01)-ға, 2-ші топтағы жануарларда 40,48% (p<0,001)-ға төмендеп, 3-ші топ жануарларында 21,67% (p<0,05)-ға төмендеген.  

    Адренорецепторлардың антагонисттарымен жүргізілген зерттеулер бойынша ванадий (V) оксидімен жедел интоксикациялау кезінде  α- және β-адренорецепторларының төмендеуі, созылмалы интоксикация кезінде  α-адренорецепторлардың тозуы басым болған.

Ацетилхолин (лат. Acetylcholinum) немесе N,N,N-триметил-2-аминоэтанол ацетаты — холинның сіркеқышкыл эфирі, бұл түссіз кристалл. Адамның және басқа да омыртқалы, омыртқасыз жәндіктердің ұлпаларында кездеседі.

Химиялық формуласы: СH3CO2CH2CH2N(СH3)3

Эмперикалық формуласы: C7H16NO2 [56].

Тегіс бұлшықеттерді иннервтейтін вегетативті жүйкемен секреттелетін ең маңызды медиаторлар – ацетилхоин мен норадреналин болып табылады. Бір мүшелердің  тегіс бұлшықеттерінің ацетилхолині қоздырушы медиатор болса, басқа мүшелердің тегіс бұлшықеттеріне тоқтатушы агент болуы мүмкін.  Егер ацетилхолин бұлшықет талшығын қоздырса, норадреналин әдетте оны тоқтатады. Мұның себебі, ацетилхолин мен норадреналин тегіс бұлшықетті бірінші бұлшықет жасушасының мембранасының бетінде рецепторлы нәруызбен байланысып, қоздырады немесе керісінше тоқтатады. Бұл рецепторлы нәруыздардың кейбіреуі қоздырушы рецеопторлар болса, енді біреулері тоқтатушы болып табылады. Соған сәйкес, рецептор типі тегіс бұлшықеттің қалай жауап қайтаратынын және қай медиатордың қандай әрекет жасайтынын  анықтайды [57].

Ацетилхолин жүйке жүйесінде маңызды рөл атқарады. Негізгі қызметі қанқа-бұлшықетті жүйенің стимуляциясы болып табылады. Осы нейротрансмиттер бұлшықеттердің саналы жиырылуына немесе босаңсуына жауап береді. 

Мида ацетилхолин есте сақтау қабілеті мен оқуға қабілетті қамтамасыз етеді. Ацетилхолиннің молекулярлы салмағы жоғары емес. Ол сонымен қатар гиппокампта және мидың префронтальды қабығында кездеседі. Гиппокамп есте сақтау мен есте сақталған ақпаратты табуға жауап береді. Альцгеймер ауруы мидың белгілі бір бөліктерінде ацетилхолиннің болмауымен байланысты болып табылады [58].

Аз концетрациядағы ацетилхолинге (5х10-9-1х10-7) бақылау тобындағы жануарларда 85%-да амплитуданың 9,14%±0,23 - 33,11%±2,8 жоғарылауы байқалған, жоғары концентрациясына (5х10-7 - 1х10-5) 80% жануарларда амплитуданың 11,12%±0,56-31,22%±1,7 төмендеуі және ырғақты жиырылулардың жиілігінің 28,32%±1,2 - 37,25%±2,5 жиілеуі байқалды. 

Ванадий (V) оксидімен жедел интоксикация кезінде 80%-да ацетилхолиннің аз концентрациясына жиырылулар амплитудасы 4,26%±0,12-26,23%±0,63 (p<0,01) жоғарылап отырған, жоғарғы концентрациясына 11,52%±0,91-22,03%±1,48 (p<0,05) азайып отырған, ацетилхолинге ырғақты жиырылулардың жиілігі 72% -да 14,25%±0,25 - 28,12%±2,75 қысқарып отырған.

Ванадий (V) оксидімен созылмалы интоксикация кезінде кеуде лимфа жолдарының ырғақты жиырылулары ацетилхолиннің барлық концетрацияларына 70% жағдайда 6,23%±0,23-22,15%±1,48 (p<0,001)-ға артқан, 75% жағдайда 17,66%±1,4-54,32%±3,47-ға төмендеген.

 

А

Б

6 сурет. Ацетилхолинге жауап ретінде 1-3 топ жануарларының кеуде жолдарының ырғақты жиырылуларының амплитудасының (А) және жиілігіің (Б) өзгерулері.

Ордината осі бойынша ырғақты жиырылулар жиілігі (%), абцисса осі бойынша ацетилхолин концетрациясын (М/л).

 

Холинорецепторлар антагонисті атропинмен жүргізілген зерттеулер бойынша интактты жануарларда атропин фонындағы ацетилхолинды қосқан соң ырғақты жиырылулардың жиілік-амплитудалы көрсеткіші төмендеген. Атропин фонында (1х10-5 М/л) ацетилхолин бақылау тобындағы жануарларда ырғақты жиырылулар жиілігін 45,19% -ға қысқартты, амплитуданы  30,63%-ға төмендетті. Екінші топ жануарларында жиілік 22,3% жоғарылап, амплитуда 24,2%-ға төмендеген. Үшінші топ жануарларында жиілік 54,4%-ға жиілеп, амплитуда 31,6%-ға төмендеген.

 

 

 

7 сурет. Атропин фонында ацетилхолинге кеуде лимфа жолдарының кездейсоқ жиырылуларының амплитудасы мен жиіліктерінің өзгеруі. Ордината осі бойынша ырғақты жиырылулар жиілігі, абцисса осі бойынша жануарлар тобы.

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қорытындылай келсек, зерттеулер нәтижесі көрсеткендей, ванадий (V) оксидін жедел де созылмалы да алған жануарлардың кеуде лимфа жолдарының жиырылғыштық белсенділіктері төмендейді. Мәліметтерге сүйенсек, бұндай өзгерулер бұл тамырдың нейрогуморальды регуляциясының рецепторлы буынындағы болатын бұзылуларға байланысты. Бұған дәлел, вазоактивті заттектермен (адреналин, ацетилхолин) және олардың антагонитерімен (пирроксан, обзидан, атропин) әсер кезінде уланған жануарлардың кеуде лимфа жолдарының функционалды белсенділігіндегі өзгерістер. 

Біздің зерттеулер нәтижелері бойынша келесі қорытындылар жасауға болады:

1. Ванадий (V) оксидімен жедел және созылмалы уланған  жануарлардың кеуде лимфа жолдарының жиырылғыштық белсенділігі төмендейді. Жедел  интоксикациялау кезінде спонтанды ырғақты жиырылулар амплитудасы 44,3% (p<0,001) азайды, созылмалы интоксикация кезінде спонтанды ырғақты жиырылулар амплитудасы 47,3% (p<0,001) азайды.
2. Бұндай ауытқулар лимфа тамырының нейрогуморальды регуляциясының рецепторлы буынындағы болатын бұзылуларға байланысты.
3. Адренорецепторлардың антагонисттарымен жүргізілген зерттеулер бойынша ванадий (V) оксидімен жедел интоксикациялау кезінде  α- және β-адренорецепторларының тозуы, созылмалы интоксикация кезінде  α-адренорецепторлардың тозуы басым болған.
4. Холинорецепторлар атогонистімен жүргізілген зерттеулер бойынша ванадий (V) оксидімен жедел және созылмалы интоксикациялау кезінде  холинорецепторлардың функциясы төмендеген.

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Панин М.С. Эколого-биогеохимическая оценка естественных и техногенных ландшафтов Семипалатинского Прииртышья. Дис. Д.б.н. Республика Казахстан 1999г., 13с.
2. Горкин А.П. Современная иллюстрированная энциклопедия – М.: Росмэн, 2006г., 560с.
3. Мур Дж.В., Рамамурти С. Тяжелые металлы в природных водах.- М.: «Мир», 1987г, 286с.
4. Курляндский Б.А. Вредные химические вещества / Азотсодержащие органические соединения – Л.: «Химия», 1992г, 432с.
5. Нецинеску К. Общая химия. – М.: «Мир», 1968г, 304с.
6. Реймерс Н.Ф. Азбука природы. Микроэнциклопедия биосферы. – М.: «Знание», 1980г, 208с.
7. Реми Г. Курс неорганической химии. Т.2.- М.: «Мир», 1966г, 165с.
8. Самонова О.А., Кулешова Н.А., Асеева Е.Н., Кудерина Т.М. Формы соединений тяжелых металлов в почвах Среднего Поволжья. – Казань, 1988г.,345с.
9. Садовникова Л.К. и др. Экология и охрана биосферы при химическом
10. загрязнении. – М.: Высшая школа, 2002. –60б.
11. Филов В.А. Вредные химические вещества. Галоген и кислородсодержащие органические соединения. Химия, 1994г., 340с.
12. Зефиров Н.С. Химическая энциклопедия: в 5т. – Москва: Советская энциклопедия, 1995г., 123с.
13. Филов В.А. Вредные химические вещества. Углеводороды. Галогенпроизводные углеводородов.- Л.: «Химия», 1990г., 124-125с.
14. Владимцева Т.М., Успенская Ю.А., Нефедова В.В., Егорова А.Б.
15. Асеева Е.Н., Кудерина Т.М. Формы соединений тяжелых металлов в почвах. – Казань, 2005г., 346с.
16. Сборник санитарно-гигиенических нормативов и методов контроля вредных веществ в объектах окружающей среды. – М., 1991 г., 56с.
17. Кнунянц И.Л. Описание соединений кадмия, его открытия.-2011г., 45-53с.
18. Семенова А.Д. Руководство по химическому анализу поверхностных вод суши.-Л.: Гидрометеоиздатғ,1977г., 541с.
19. Эйхлер В. Яды в нашей пище.- М.: «Мир», 1993г., 202с.
20. Сборник санитарно-гигиенических нормативов и методов контроля вредных веществ в почвах – 1995г.
21. Г.А. Кулкыбаев, Л.К. Ибраева, В.А.Узбеков. Оценка состояния системы перекисного окисления и антиоксидантной защиты в биологическом материале: Методические рекомендации. – Караганда, 2004. – 16с.
22. А.А.Неморук. Аналитическая химия элементов. – М.: Наука, 1976.- 146с.
23. Е.А. Антонович, А.Е.Подрушняк, Т.А.Шуцкая. Токсичность меди и ее соединений – сообщение первое. Институт экогигиены и токсикологии им. Л.И.Медведя, Киев, Украина// Медицина труда и промышленная экология, № 5, 2001. С. 31-337
24. Холопов Ю.А.// Тяжелые металлы как фактор экологической опасности: Методические указания к самостоятельной работе по экологии/ 2003 г.
25. Майстренко В.Н., Хамитов Р.З., Будников Г.К. Эколого-аналитический мониторинг суперэкотоксикантов. - М.: Химия, 1996.
26. Никаноров А.М. Гидрохимия: учеб. пособие - Л.: Гидрометеоиздат,1989.
27. Предельно-допустимые концентрации вредных веществ в воде водоемов санитарно-бытового водопользования. — М., 1971.
28. http://informer.name/index.php/87-zdorov/576-vanadij-vliyanie-na-zdorove-cheloveka
29. http://fitfan.ru/nutrition/vitamins/3276-vanadiy.html
30. Бородин Ю.И., Сапин М.Р., Этинген Л.Е. и др. Общая анатомия лимфатической системы - Новосибирск: Наука, 1990. –  С. 243.
31. Андрусяк Т.В.  Лимфатическая система вымени коров костромской породы в постнатальном онтогенезе. Автореф. дис. ...канд. биол. наук по спец. 16.00.02 – ветеренария. Кострома, 2000. 3 с.
32. Петренко В.М. Лимфатическая система: краткий очерк эмбрионального развития с элементами каузальной механики // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. №5, Санкт- Петербург, 2012, с. 100-101.
33. Дюсембаева А. Т. Морфофункциональные изменения в лимфоидных органах при воздействии экотоксикантов и их коррекции (анатомо-экспериментальное исследование). Автореф. дис. … канд. мед. наук по спец. 14.00.02 - анатомия человека. Алматы, 2010. 261с.
34. Сапин М.Р. Лимфопроводящие пути и их место в иммунной системе // Морфология. № 3, Т. 113, 1998, с. 109.
35. Сапин М.Р., Этинген Л.Е. Иммунная система человека - М.: Медицина, 1996, с. 406.
36. Коненков В.И., Прокофьев В.Ф., Шевченко А.В., Зонова Е.В. Клеточная сосудистая и экстрацеллюлярная составляющие лимфатической системы // Бюллетень СО РАМН.  № 5 (133), 2008, с. 7-13.
37. Бородин Ю.И., Асташова Т.А., Асташов В.В. Роль лимфатической системы в регуляции окислительного гомеостаза при абдоминальных циркуляторных нарушениях // Молекулярная медицина. №1, 2008, с.30-34.
38. Медицинская карта. Лимфатические узлы.  http://medkarta.com/?cat=article&id=20587.
39. Чумаков В.Ю., Красовская Р.Э., Рачинский Ю.А. Морфологические особенности лимфатического русла желудка собак на этапах постнатального онтогенеза // Фундаментальные исследования. № 4 (часть 1), 2013, с. 134-137.
40. Медицинский портал 2009-2012., Лимфатические капилляры. http://cureplant.ru/index.php/medicinskaya-enciklopedia/759-limfaticheskie-kapilljary.
41. Шурина Н. А. Связи лимфатической системы и несосудистых путей    микроциркуляции головного мозга в эксперименте. Автореф. дис. … канд. мед. наук по спец. 14.03.01 - анатомия человека.   Новосибирск, 2011. 18 с.
42. Назыров А. Д. Биоаккумуляция тяжелых металлов, диоксинов и влияние на гематологические и биохимические показатели гидробионтов. Автореф. дис. ... канд. биол. наук по спец 16.00.02 - патология, онкология и морфология животных. Уфа, 2003. 11 с.
43. Ю.И. Бородин, И.В. Майбородин, А.Ф. Сафина, Д.Н. Стрункин. Индукция цитохрома Р450 1А1/1А2  в клетках жировой ткани крыс после энтерального введения бензапирена // Экспериментальная лимфология., Бюллетень СО РАМН. №1 (115), 2005, с. 8-10.
44. Демченко Г.А., Абдрешов С.Н., Макашев Е.К. Лимфодинамика при токсическом гепатите в эксперименте // Международный журнал   прикладных и фундаментальных исследований. №7, Алматы, 2012, с. 88.
45. Петренко В.М. Лимфатическая система: Анатомия и развитие // Успехи современного естествознания.  № 10, 2010, с. 30-34.
46. Чумаков В.Ю., Борисов A.B., Гаряева H.A., Гаряев П.А. Лимфангионы сердца - Абакан: Изд-во ХГУ им. Н.Ф. Катанова, 1999, с. 242.
47. Хантурин М.Р. Эволюция транспортной функции лимфатической системы. Автореф. дис. … д-ра биол. наук : 03.00.13. Алматы, 1996. 315 с.
48. Медицинская библиотека для мед. работников и студентов медицинских ВУЗов. Лимфа. http://www.medbibl.ru/article/16.html.
49. Стюрева Г.М., Муслов С.А. Анализ свойств лимфы при хирургических патологиях // Успехи современного естествознания. № 11, 2007, с. 125-127.
50. Безрук Е.Л. Лимфатическое русло тощей кишки овец в раннем постнатальном онтогенезе. Автореф. дис. ... канд. Ветер. Наук по спец. 16.00.02 - патология, онкология и морфология животных. Казань, 2003. 8 с.
51. Бородин Ю.И.,  Я.М. Песин. Влияние лимфостимулирующей терапии на состояние церебральной гемодинамики у больных, перенесших черепно-мозговую травму // Сибирский медицинский журнал. №1, 2007, с.83-84.
52. Кацнельсон Б. В., Ларионов А. С. Отечественные приемно-усилительные лампы и их зарубежные аналоги. - М.: Энергия, 1974. - С. 437-442.
53. Лямец Л. Л. Применение экспоненциальных полиномов для структурного биомеханического анализа сосудистой стенки. - Математическая морфология. - Т. 2. - Вып. 1. - 1997. - С. 71-82.
54. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
55. http://www.amedgrup.ru/adrenalin.html
56. Т. Мұсақұлов, I.Орысша-қазақша түсіндірмелі биологиялық сөздік І-том Қазақ Мемлекет баспасы, Алматы — 1959, Редакциясын басқарған: Биология ғылымының докторы профессор Т. Дарқанбаев
57. http://meduniver.com/Medical/Physiology/533.html MedUniver
58. Рязанцева Н.В., Новицкий В.В., Шперлинг И.А., Филиппова О.Н., Рогов О.А., Сапрыкина Э.В. Молекулярные нарушения мембраны эритроцитов при токсическом действии метгемоглобинобразователей // Токсикологический вестник. №4 июль-август, 2006. с. 27-31.