Су қоймаларның биоиндикациясы

Су түссіз, иіссіз, дәмсіз сұйықтық, табиғи зат. Сондай-ақ ол толық құнарсыздығымен ерекшеленеді. Солай бола тұра жер әлеміндегі барлық тіршілік үшін қажет. Cусыз адам да, жан-жануарлар да, өсімдіктердің де тіршілік етуі мүмкін емес.

      Су ең жақсы  еріткіш болып табылатынымен  өзінің жай заттарға ыдырауы  қиын, химиялық енжар зат. Ол барлық  табиғат ортасында: су буы және  қар, жаңбыр, шық түрінде әуеде  сығынды сулар түрінде жер  қыртысының үстінгі қабатында, тіршілік шарасында, яғни тірі заттар құрамында болады. Сондай-ақ су шарасын, яғни жердің айрықша сулық белдеуін құрайды.

      Су байлықтарын сақтау-бүкіл халықтың іс екенін ұмытпауымыз керек. Себебі, су бірінші қажеттілік және біздің таптырмайтын байлығымыз. Осыған орай су ресурстарын қорғауға бағытталған бірқатар іс-шаралар, қаулы-қараларда қабылданды. Су ресурстарын пайдалану және оларды қорғаудағы заңды құжаттардың бірі- ол 1993 жылдың 31 наурызында қабылданған «Су кодексі». Мұндағы көрсетілген Қазақстан Республикасындағы су заңдарының міндеттері-халықтың, экономика салаларының суды ұтымды пайдалануын қамтамасыз ету, су ресурстарын ластанудан, былғану мен сарқылудан қорғау, судың зиянды ықпалын болдырмау және оны жою мақсатында су қатынастарын реттеп отыру, су қатынастары саласындағы заңдылықты нығайту болып табылады.

     Cу қоймасындағы омыртқасыздар биосфералық зат айналымда маңызды орын алады. Көптеген омыртқасыздар түрлері және олардың бірлестіктерінің тіршілік функциялары белгілі бір орта факторларымен тығыз байланыста, осы қасиеттерін ортаның жағдайын бағалауға пайдаландық. Біз өзіміздің жұмысызда омыртқасыз жануарлардың көмегімен су ортасының биоиндикациясы деген сұраққа жауап беруге тырыстық. Омыртқасыздардың түрлік құрамын анықтау үшін биологиялық әдістерді қолдандық. Омыртқасыздардың түрлік құрамы бойынша мәліметтер су қоймасының ластану деңгейі мен ұзақтығын ғана айтып, қоймай өзін-өзі тазалау мүмкіндігі туралы да мәліметтерді бере алады.

     Біздің жұмысымыздың  барысында Ақтөбе су қоймасынан  сынамалары алынып қаралды және  кең таралған омыртқасыз жануарлардың  түрлері: коловртакалар, циклоп, дафния, көктемдіктер, біркүндіктер, жылғалықтарға сипатамма берілді. Су ортасының сапасын арттыру үшін омыртқасыздарды қолдану перспективасы су қоймаларын өзін-өзі тазалау жағдайын қалыптастыру. Омыртқасыздар органикалық заттарды минерализациялайды, өзінің денесімен әртүрлі қосылыстарды концентрациялайды, судағы еріген жәнt қатты бөлшектерді қорек ретінде қолданады. Суды тазалауға су түбіндегі омыртқасыздар су түбіндегі ерімейтін әртүрлі органикалық заттарды қорекке пайдаланып қатысады және грунт құрамына кіреді. Қорытындылай келе:

       1. Ақтөбе су қоймасының ұзындығы-35,0 км, ені 1,0 км. Жер платинасының ұзындығы 1085 м, ал платинаның ені-10,0 м. Жағалық линиясының  ұзындығы-30 км. Су өткізу қабілеттілігі 2950 м3/с.

2. Зерттеу жұмыстары барысында Ақтөбе су қоймасының гидрофаунасы 3 типтен, 12 кластан,  13 отряд, 19 тұқымдас, 22 туыс,  26 түрден  тұратыны анықталды

       3. Зертелінген  су қоймасында келесі биоиндикаторлар  анықталды: масаның, инліктердің дернәсілдері, моллюскалар, коловраткалар, шаянтәрізділер т.с.с 

       4. Индекс Майер бойынша судың ластану деңгейі-S 19-ға тең болды, Ақтөбе су қоймасының суының сапасы, ластану деңгейі 2 класқа сәйкес келді, яғни су сапасы орташа.

      5. Гидробиологиялық зерттеулер нәтижесінде Ақтөбе суқоймасынан табылған гидрофаунаның 26 түрінің 22-индикатор-сапробты түрлерге жататындығы анықталды. Гидрофаунаның сапробтылығы бойынша тарататын болсақ, анықталған 23 индикатор-сапробты түрлердің 2-альфа-мезосапробты, 2-бета-мезосапробты, 3-олигосапробты, 8-альфа-бета-мезосапробты, 4-бета-альфа -мезосапробты, 1-олиго-бетасапробты, 1-бета-олигосапробты ағзалар.

       Сонымен Ақтөбе су қоймасы орташа дәрежеде ластанған альфа-бета-мезосапробты 2 класты суларға жататыны анықталды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Алексеев С.В. и др., Практикум по экологии, учебное пособие, М., АО МДС, 1996. 
2. Ганзак Я., Иллюстрированная энциклопедия птиц, Прага, АРТИЯ, 1994. 
3. Кузнецов Б.А., Курс зоологии, М., «Высшая школа», 1978. 
4. М.Н. Сионовой и Э.А. Поляковой. Вып. II./под ред. Материалы по дополнительному экологическому образованию учащихся (сборник статей).– Калуга: Из-во КГПУ им. К.Э. Циолковского, 2005, 32 с. 
5. Новиков В.С., Губанов И.А., Школьный атлас – определитель высших растений, М., Просвещение, 1991. 
6. Стрельцов А.Б., Логинов А.А., Лыков И.Н., Коротких Н.В., Очерк экологии города Калуги, Калуга. 2000.

7. Под ред. Ашихминой Т.Я.Школьный экологический мониторинг., изд-во «Агар», 1999 г., стр. 41-43, стр. 182-197.  
8. С.В. Алексеев, Н.В. Груздева, А.Г. Муравьев, Э.В. Гущина.Практикум по экологии. Учебное пособие.  АО МДС, 1966 г., стр. 112-122  
9. Биологические методы определения качества воды. Методические разработки отдела биологии СПбГДТЮ. 2002г.  
10. Данилова Ю.А., Ляндзберг А.Р., Муравьев А.Г. Биоиндикация состояния пресного водоема (иллюстрированная методика) Учебно-методическое издание — СПб; Кристмас+, 1999 г.  
11. И.В.Петряков, Раритет, Самое необыкновенное вещество в мире. 1998 г., стр. 79-80.

12. Райков Б.Е., Римский-Корсаков М.Н. Зоологические экскурсии. М., Топикал. 1994.

13. С.М.Глаголев, М.В.Чертопруд. Летние школьные практики по пресноводной гидробиологии. Методическое пособие. М., МЦНМО. 1999.

14. Методы гидробиологических исследований: проведение измерений и описание рек. М. Экосистема. 1996.

15. Методы гидробиологических исследований: проведение измерений и описание озер. М. Экосистема. 1996. .

16. Липин А.Н.. Пресные воды и их жизнь. М. Учпедгиз. 1950.

17. Под ред. В.И.Жадина. Жизнь пресных вод СССР. Т.1. М.,-Л. Изд. АН СССР. 1949.

18. Руководство по методам гидробиологического анализа поверхностных вод и донных отложений. Л., Гидрометеоиздат. 1983.

19. Басс М.Г., Еремеева Е.Ю., Ляндзберг А.Р., Нинбург Е.А., Полоскин А.В., Черепанов И.В., Хайтов В.М. Проведение комплексной весенней учебной практики школьников. СПб., изд. СПбГДТЮ, 2001.

20. Хейсин Е.М. Краткий определитель пресноводной фауны. М., Учпедгиз,1962.

21. Хейсин Е.М. Краткий определитель пресноводной фауны. Специальный некоммерческий выпуск. СПб., 2001

22. Полоскин А.В., Хайтов В.М. Полевой определитель пресноводных беспозвоночных. СПб., 2000.

23. Мамаев В.М. Определитель насекомых по личинкам. М. 1972.

24. под ред. Л.А.Кутиковой и Я.И.Старобогатова Определитель пресноводных беспозвоночных Европейской части СССР., Л. 1977.

25. Научные основы контроля качества поверхностных вод по

гидробиологическим показателям. Л., Гидрометеоиздат. 1977 и 1981.

26. Абакумов В.А., Бубнова Н.П. Контроль качества поверхностных вод СССР по гидробиологическим показателям. Обнинск, Гидрометеоиздат. 1979.

27. Алимов А.Ф., Финогенова Н.П. Оценка степени загрязнения вод по составу донных животных. В кн.: Методы биологического анализа пресных вод. Л.,

Изд. ЗИН АН СССР. 1976.

28. Макрушин А.В. Биологический анализ качества вод. Л., Изд. ЗИН АН СССР. 1974.

29. под ред  П.Н.  Шумгина. Биоиндикация загрязнний наземных экосистм. / –

М.: Мир. – 1986. – 365 с.

30. Винберг Г.Г. Первичная продукция водоемов.- Минск.- 1960.

31. Жадин В.И., Герд С.В. Реки, озера и водохранилища СССР.- М, 1961.

32. Константинов А.С. Общая гидробиология. М., 1986.

33. Киселев И.А. Планктон морей континентальних водоемов. - Л., 1980.

34. Пианка Э. Эволюционная экология. - М., 1981.

35. Фролова  Е.Н.,  Щербина  Т.В.,  Михина  Т.Н.  Практикум  по  зоологии

      беспозвоночных. – М.: Просвещение, 1985. – 231 с.