. Мәліметтер қоры және және жинағы, мәліметтер қорын басқару жүйесі туралы түсінік. МҚБЖ даму тарихына қысқаша шолу

 

Оқулық кестесі

Кітап аты	Кітап авторы	Шыққан жылы	Кітап нұмірі	Көлемі
Экономика	Мақаш	2003ж	353	100
Қаржы	Мақыш	2002ж	343	500
Экономика	Жолдасов	2001ж	354	60
математика	Минорский	2003ж	555	150

 

Бұл кестедегі кітап аты - кітап  авторы өрістері құрама кілт болып  саналады. Өйткені өрістердегі бір  жазба 2  рет қайталанбайды.

Реляциялық мәліметтер қоры бірнеше кестеден тұрады. Егер кесте біреу болса онда, мәліметтер қорын ұйымдастыру қарапайым болады. Ал егер  мәліметтер қоры 2 немесе одан көп кестелерден тұратын болса оларды бір бірімен байланыстыру қажеттілігі туады. Кесте арасындағы байланысты орнату процссі кестелерді байланыстыру деп атайды Кестелерді байланыстыруда негізгі кесте және тәуелді кесте ұғымдары қолданылады.

Негізгі кесте негізгі мәліметтерден  тұратын кесте.

Тәуелді кесте мәліметтерді негізгі  кестеден тәуелді болатын кесте.

Кесте арасындағы байланыс 4 түрлі  болады:

1. 1 ге1 (1-1)
2. 1ге көп (1-...)
3. көпке 1 (...-1)
4. көпке көп (...-...)

1 - 1 байланысы негізгі кестедегі  мәліметке тәуелді кестедегі  1 мәлімет сәйкес келген кезде  орындалады.

1 - ... байланысында негізгі кестедегі 1 мәліметке тәуелді кестедегі бірнеше мәлімет сәйкес келеді. Мысалы: сатып алушы - тауар кестелері.

                                                             

АЖ	Тауар
Керимкулов	Қияр
Керимкулов	Картоп
Салабекова	қияр

 

Тауар	бағасы
Қияр	50
Картоп	50

 

... - 1 негізгі кестедегі бірнеше  жазбаға тәуелді кестедегі 1 жазба  сәйкес келеді.

... - ... негізгі кестенің бірнеше  жазбасына тәуелді кестедегі  бірнеше жазба сәйкес келеді. Бұл басқа мысал ретінде группа  аудитория кестелерін алуға болады.

Аудитория                          группа

3 - 203                                қн 02 - 1

3 - 204                                қн 02 - 2

4 - 103                                қн 02 - 3

2 - 108                               

 

 

Лекция-4. Мәліметтер қорын жобалау

 

1. Мәліметтер  қорын жобалау

2. Мәліметтердің  ақпараттық-логикалық моделін құру

 

1. Access МҚБЖ мәліметтер  қоры (МҚ) реляциялық болып табылады. Мұндай МҚ  өзара байланысқан  реляциялық кестелерден тұрады. Реляциялық кесте біртипті жолдардан (жазбалардан) тұратын қарапайым екіөлшемді кесте болып табылады. Кесте құрылымы бағаналар (өріс) жиынынан, әрбір бағананың типі, өлшемі, сонымен қатар кестенің бірегей  кілтінен (уникальный ключ) тұрады. Бірегей кілттің мәні кестенің жазбаларында қайталанбауы керек. Кілт бір өрістен тұратын қарапайым және құрама болуы мүмкін.        

Access-те МҚ құру алдында  пайдаланушы МҚ қандай кестелрден  тұратынын, әрбір кестеге қандай  мәліметтер орналастыратынын, кестелерді  қалай байланыстыру керектігін анықтап алады. Мұндай сұрақтар МҚ жобалау кезеңінде қарастырылады.

Жобалау барысында МҚ логикалық құрылымы анықталады, яғни реляциялық кестелердің құрамы, олардың  құрылымы және кестелер арасындағы өзара  байланыс.

Қолданбалы программаны (ҚП) жобалау әдісінің негізін Дж. Мартин, Э.Иордан, Л.Константайн сияқты белгілі мамандар қалаған. Қазіргі ҚП-ны дайындау технологиясының өте маңыздылығына қарамастан, егер программаның жобасын жасау шешілуі тиісті мәселелерді анықтау кезеңіне барынша назар аударып, әбден пысықтамаса, соңында оны жөңдеуге көп уақыт кетуі мүмкін. Және де егер программа жобасы келістірілмеген болса, программаға жаңа функция енгізу немесе ондағы кемшіліктерді жөңдеу үлкен финанстық шығынға да ұшырату мүмкін. Сондықтан, программаны жобалаудың келесі түрдегі негізгі кезеңдерін атап айтуға болады:

 

2. Ақпараттық-логикалық модель (АЛМ) - пән облысының (предметная область)  берілгендерінің ақпараттық объектілер  жиынтығы ретінде берілуін және  олардың арасындағы байланысты  айтады. Бұл модель МҚ -да сақталатын мәліметтерді ұсынады.

Ақпараттық объектілер – белгілі бір нақты объектінің, процесстің, құбылыстың немесе оқиғаның ақпараттық сипаттамасы. Ақпараттық объектінің мысалы болып – Тауар, Жабдықтаушы, Тапсырыс беруші, Қызметкерлер, Бөлім,Білімгер, Оқытушы, Кафедра және т.б.

Әрбір ақпараттық объекттің берілгендер  моделін графикалық бейнелеу оның аты  мен идентификатор-кілт белгіленген  төртбұрышпен көрсетіледі. Тауар және Жабдықтаушы ақпарттық объектілері  үшін бейнелеу мысалы 1.1-суретте көрсетілген. Мұндағы KODT (тауар коды) – Тауар объектісінің қарапайым кілті, ал KODT+KPOST (код поставщика) – Жеткізу (Поставка) – Жеткізу объектісінің құрама кілті.

 

 

 

 

1.1-сурет. Қарапайым  және құрама кілті бар ақпараттық  объектінің графикалық бейнелеуінің мысалы

Әрбір ақпараттық объектінің реквизиті  қалыптастырудың талаптарын қанағаттандыруы  керек:

• ақпараттық объект бірегей идентификатордан (кілт) тұруы қажет;
• әрбір сипатталған реквизиттар бір-бірінен тәуелсіз болуы керек, яғни олардың арасында функционалды тәуелділік болмауы керек;
• құрама кілтке кіретін барлық реквизиттар да бір-бірінен тәуелсіз болуы керек;
• әрбір сипатталған реквизит кілттен функционалды-толық тәуелді болуы керек, яғни кілттің әрбір мәніне сипатталған реквизиттің бір ғана мәні сәйкес келуі керек.
• құрама кілтте сипатталған реквизиттер кілтті құрайтын барлық реквизиттер жиынынан толық тәуелді болуы қажет;
• әрбір сипатталған реквизит кілттен транзактті тәуелді болмауы керек, яғни басқа аралық реквизит арқылы.

 

 

Лекция-5. Мәліметтер қорын басқару жүйесі негізгі функциялары және жұмыс ерекшкліктері

1. Access-тің негізгі түсініктемесі

2. Қарапайым мәліметтер қорының қүрылымы

3. Мәліметтер қорының  объектілері

 

1. Алғашқы кездерде қолданылып жүрген dBASE’тің түрлі варианттары, FoxPro, т.б. жүйелер әрі программалау тілдері, әрі МҚБЖ  болатын және олар MS-DOS жүйесінде жұмыс істейтін. Программалаудың кіші бизнестік сияқты шағын мекемелерде көп қиындық туғызатыны белгілі. Осы себепті, соңғы жылдары пайдаланушыдан программалауды қажет ете бермейтін Microsoft office (Windows) құрамына кірістірілген Access атаулы жан-жақты мүмкіндікті МҚБЖ-нің бірнеше варианттары жарық көрді. Бұлар жұмыс істеуге жеңіл және анықтамалық жүйелері барынша жетілдірілген күрделі программалар. Access-те файлдар кесте түрінде құрылады.

Access, Excel, Word сияқты программалар  арқылы дайындалған берілгендердің  ерекшеліктерінің бірі – олар  біріншісінен екіншісіне жеңіл  түрде жіберіле және қабылдана  алады.

Microsoft Access мәліметтер қорын басқару  жүйелерінің әйгілі болуына  келесі себептер шарттандырылған:

• Access мәліметтер қорымен жұмыс істеудің негізгі принциптерін тез игеруге мүмкіндік беретін оңай қатынасты және түсінікті жүйе болып табылады;
• жүйенің толық орыс тіліне аударылған версиясы бар;
• Microsoft Office: Word, Excel, Power Point, Mail пакеттерімен толық интегралданған;
• Windows жүйесі мәліметтерді көрнекті және әдемі етіп көрсетуге мүмкіндік береді;
• OLE технологияларын қолдану мүмкіндіктері, яғни басқа қосымшалардағы объекттермен байланыс орнатуға  мүмкіндік береді;
• WYSIWIG технологиясы пайдаланушыға әр уақытта өз жұмысының нәтижесін көрсетіп отырады;
• көрнекті және кеңейтілген түрде анықтамалық жүйе берілген;

объекттерді құрудағы кестелерді, формаларды және сұраныстарды құруды жеңілдететін «мастерлер» жиыны бар.

 

2. Базаға ешқандай мәліметтер енгізілмеген жағдайда да ол мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені онда мәліметтер болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар - бұл мәліметтер қорының құрылымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сактаудың әдістерін анықтап береді. Мәліметтер қоры көптеген объектілерден түрады, бірак солардың ең негізгісі кесте болып табылады. Ең қарапайым мәліметтер қоры бір ғана кестеден тұрады. Сәйкесінше, ең қарапайым мәліметтер қорының кұрылымы сол кестенің құрылымымен анықталады.

 Екі өлшемді кестенің кұрылымы жолдар мен бағандардан тұрады. Олардың аналогы ретінде қарапайым мәліметтер қорында өрістер мен жазбаларды аламыз. Өрістердің кұрамы мен қасиеттерін өзгерту арқылы, мәліметтер қорының күрылымын өзгертеміз.

 

3. Microsoft Access 2000 мәліметтер қорын басқару жүйесі жеті түрлі объектілерді құруға және қолдануға мүмкіндік береді.

Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер қорының негізгі объектісі болып табылады. Біріншіден, кестелерде мәліметтер қорындағы барлық ақпарат сақталады, екіншіден  кестелер мәліметтер қорының құрылымын анықтайды.

Сұраныс. Бұл объектгі кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметгерді сұрыптау, сүзгілеу амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде жана кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерде қарапайым есептеулер жүргізіледі. Сұраныстын ерекшелігі - олар негізгі кестелердегі мәліметтердің негізінде уақытша корытынды кесте кұрады. Негізгі кестемен жүмыс істегенде біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп уақытты алады. Ал сұраныстың көмегімен алынған уақытша кестеде біз тек экрандағы бейнемен жүмыс істейміз, ал оған қатынау тез уақытта жүзеге асырылады.

Қалыптар. Егер сұраныстар мәліметтерді сұрыптау мен анализдеудің арнаулы құралдары болса, ал қалыптар мәліметтерді енгізу қүралы болып табылады. Оның мәні мынада — ол қолданушыға тек толтыруға рұқсат етілген өрістерді толтыру құралдарын ұсынады. Қалыптардын, көмегімен мәліметтерді экранға бейнелеп беруге болады.

Есептер. Өзінің қасиеттері мен қүрылымы жағынан есептер қалыпқа өте ұқсас келеді, бірақ ол мәліметтерді тек баспаға шығаруға арналған. Сондықтан есептерде баспа қүжаттарына арналған арнаулы безендіру элементтері бар (жоғарғы және төмеигі колонтитулдар, бетгердін көшірмелері, есептің қүрылуы жайындағы мәліметтер).

Беттер. Мәліметтер қорынын осы арнаулы объектілері тек Microsoft Access 2000-да ғана жүзеге асырылған. Бұл — Web-бетте орналастырылатын және колданушыға сол Web-беттен берілетін, HTLM кодында жазылатын өте айрықша объект.

Макростар мен модульдер. Бүл категориядағы объектілер осы СУБД-мен жұмыс істеу кезінде қайталанатын операцияларды автоматгандыруға және программалау аркылы жаңа функцияларды кұруға арналған. Microsoft Access мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі макростар СУБД-нің ішкі командалар тізбегінен тұрады және мәліметгер базасымен жұмыс істеуді автоматтандыру кұралы болып табылады. Модульдер сыртқы программалау кұралдарының көмегімен құрылады.

 

Лекция – 6. Microsoft Access мәліметтер қорын басқару жүйесінде кестелермен жұмыс істеу

 

1. Microsoft Access мәліметтер қоры терезесіне сипаттама. Мәліметтер қорын жабу және ашу

2. Кесте құрылымы

3. Кестені қолдан құру. Кестені сақтау

4. Кестелер арасында  байланыс орнату. Берілгендер схемасы

 

1. Мәліметтер қоры терезесінің оң жағында үш командалық түйме орналасқан: Ашу; Конструктор; Құру.

Ашу түймесі қондырмадан таңдалған объектіні ашады. Егер объект кесте болса, оны көріп шығуға, жаңа жазу қосуға және кесте берілгендерін

өзгертуге болады.

Конструктор түймесі қондырмадан таңдалған объект құрылымын ашып, оны түзету, күйге келтіру үшін пайдаланылады. Егер объект кесте болса, оған жаңа өрістер не бар өрістерінің қасиеттерін (типін, өріс үзывдығын, т.б.) өзгерту мүмкін.

Құру түймесінің іс-әрекеті: жаңа объект құру үшін пайдаланылатын

сұхбаттық терезені ашу.

Мәліметтер қорын жабу үшін оның терезесінің "Жабу" түймесін шерту  не Файл-Жабу командасын беру жеткілікті. (МҚ mdb кеңейтілуі бойынша сақгалады.)

МҚ-ны ашу үшін Access-тi іске қосқан кезде көрінетін терезеден МҚ-ны ашу ауыстырып қосқышын белсендіріп, атауын екі рет шертсе болғаны. Тізімде ол көрінбесе, терезеде орналасқан "Басқа Файлдар..." қатарының екі рет шертілуі тиіс. "Мәліметтер қоры файлын ашу" сұхбаттық терезесі көрінеді (терезені ашу үшін Файл-Мәліметтер қорын ашу  командасын беру не Ctrl+О клавиштерін басу да мүмкін.) Терезеде орындалуы мүмкін іс-әрекеттер:

-   "Файлдар типі"  өрісінен  МҚ типін  (“Базы данных”) таңдау;

- "Бума" өрісінен МҚ файлы  енгізілген диск/буманы таңдау;

• терезеде көрінген файл атауын таңдап, Ok түймесін шерту.

 

2. МҚ кестесінде берілгендер адресі жолдар мен бағандар қиылысы арқылы анықталады. Бағанды Өріс (поле) деп, жолды Жазу не Жазба (запись)  деп атайды.

МҚ кестесінің өріс құрылымы жөнінде ескерілетін ерекшеліктер:

• Өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын, уникальды) болуы тиіс. Атау үшін . (нүкте), ! (леп белгісі), [ , ] (ашу, жабу квадрат жақшалары) символдарынан басқа саны 64-ке дейін символдар тізбегін алуға болады.
• Әр өріске бір типті ғана берілгендерді енгізу мүмкін. Типтер мәтіндік (текстік), сандық, дата/уақыт, логикалық, ақшалық болып бірнеше түрге бөлінеді.  Мәтіндік өріс ұяшығына 256-ға дейін символдар тізбегін енгізуге болады. Қалған типті берілгендерді енгізу тәсілі олардың тип атауларынан да белгілі.
• Түрлі өріс түрлі қасиетті (қасиет - өріс типі, өріс ұзындығы, т.б.)
• Кейбір жағдайларда Access-те МҚ кестесінің бірінші өрісі етіліп автоматты түрде Код тақырыбы меншіктелген өріс қосылып қойылады. Оны Есептегіш (Счетчик) типті өріс деп атайды. Егер кестеде мұндай өріс бар болса, әр жазу енгізілген сайын оның реттік номері осы өріске кірістіріліп қойылады.