Қазақстанның банктік ақпараттық жүйесі

Егер талаптар орындалмаса, онда қаржылық тұрақсыздық қалыпты емес деп саналады және қаржылық жағдайдың нашарлау тенденциясын көрсетеді.

4. Ұйымның банкроттық шегіндегі  қаржылық дағдарыс жағдайы, бұл  жағдайда ұйымның ақшалай қаражаты, қысқа мерзімді бағалы қағаздары  мен дебиторлық берешегі, оның кредиторлық берешегі мен мерзімі ұзартылған ссудаларын да жаппайды, бар коэффициенттерді талдай келе, барлық мәліметтерді 2003-2004 жылдардағы динамика кестесінде біріктіруге тырысайық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-кесте

“Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ның

қаржылық тұрақтылық коэффициенті

 

р/с	Көрсеткіш атауы	2003ж.	2004 ж.	өсім темптері		Оптималдық мән
				абсолют +,-	шартты %
1	Тәуелсіздік коэффициенті	0,63	0,62	-0,01	98,0	>0.06
2	Тәуелділік коэффициенті	0,36	0,38	+0,02	105,0	0.1=0.5
3	Қаржыландыру коэффициенті	1,74	1,6	-0,14	91,9	>1
4	Заемдік және жеке қаражаттың коэффициенті	0,57	0,6	+0,03	105,2	<1
5	Қаржылық тұрақтылық коэффициенті	0,67	0,77	+0,1	114,0	0.9
6	Инвестициялау коэффициенті	5,3	6,5	+1,2	122,0	>=0.5
7	Ептілік коэффициенті	1,2	1,4	+0,2	116,6	>=0.5
8	Қамтамасыз ету коэффициенті	2,1	2,4	+0,3	114,3	>=0.6

 

Бұл кестеден көретініміз, тәуелсіздік және қаржыландыру коэффициентінде «-» белгісіндегі ауытқу бар, бұл өткен жылмен салыстырғанда коэффициенттердің төмендеуін көрсетеді, алайда ауытқу мәліметтері маңызды болып табылады, ол “Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ның жалғасуын дәлелдейді. Қалған көрсеткіштер «+» белгісіндегі өспелі темптермен келеді, бұл қаржылық тұрақтылықтың қарастырылып отырған моделінен кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына дәлел. “Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ына тұрақтылықтың екінші типін қолдануға болады, дәлірек айтсақ, ұйымның төлем қабілеттілігіне кепіл, қаржылық жағдайының қалыпты тұрақтылығы, дәлірек айтсақ, “Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ы қаражаттың әр түрлі көздері - өздерінің жеке және тартылғандарды пайдаланады, біз қарастырып отырған ұйым негізінде тартылған қаражатқа бағытталған, қалыпты ұйым емес.

 

1.4.2. Ұйымның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін факторларды талдау

 

Ұйымның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін факторларды талдау кәсіпорынның қаржы-экономикалық жағдайы туралы айтуға болатын көрсеткіштер тізбегінің құрылуын талап етеді. Бұл көрсеткіштер олардың саны көп емес және әрқашанда түсінкті болатындай етіп таңдалады.

Ұйымның қаржылық жағдайын, оның тұрақтылығын бағалау үшін:

• капиталдың бар болуы мен орналастырылуы, оны пайдаланудың тиімділігі мен жиілілігі;
• ұйым пассивтерінің құрылым оптималдылығы, оның қаржылық тәуелсіздігі мен қаржылық тәуекелдің деңгейі;
• айналым активтерін қалыптастырудың ұйымның активтер құрылымының оптималдылылығы;
• ұйымның төлем қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылылығы;
• шаруашылық субъектісінің банкроттық тәуекелі;
• оның қаржылық тұрақтылық қоры (сатулардың залалсыз көлемнің зонасы) көрсеткіштердің жүйесі пайдаланылады.

“Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ы сипаттайтын барлық сәйкесетін коэффициенттерін қарастырайық. Қаржылық тәуелсіздік коэффициенті, ол бойынша кәсіпорын заемдік қаражатқа қаншалықты тәуелді және өзінің жеке қаражатын ептілікпен пайдалана алатындығын айқындайды. Ол жеке капиталдың барлық аванстық капиталға қатысымен айқындалады. “Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ның 2003 жылғы коэффициентін қарастырсақ, қаржылық тәуелсіздік коэффициенті 0.63 тең болған, ал 2004 жылы нормасы 0,06 бола тұра 0,62 тең болған. Қаржылық тәуелсіздік коэффициентін биік деңгейде ұстаған абзал, себебі бұл қаражат көздерінің тұрақты құрылымын ұстап тұруға мүмкіндік береді. Есептелген коэффициент 0,04 пунктқа қысқарды, алайда бұл кәсіпорынның қаржылық қызметінің нашарлағанының дәлелі емес. Талдаудан резервтік қордың құрылуы мен жарғылық капиталға таратылмаған кірісті енгізу арқылы жеке капитал сомасының өскенін  көреміз.

Тәуелділік коэффициенті жиынтық авансталған капиталдағы заемдік қаражаттың үлесін сипаттайды. Авансталған капиталдың жалпы сомасындағы борыштың үлесі жоғары болған сайын, кәсіпорынның қаржыландырудың сыртқы көздеріне тәуелділігі жоғары.

 

К. = тартылған капитал/ авансталған капиталдың жиынтығы

Талданып отырған ұйымда тәуелділік коэффициенті 2004 жылы 0,38 тең, ал 2003 жылы нормасы 0.4 - 0,5 болғанда 0,36 тең болды. Динамиканың осы көрсеткішінің төмендеуі ұйымды қаржыландыруда тартылған қаражат үлесінің төмендеуін білдіреді.

Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын келесі көрсеткіш – жеке және тартылған капиталдың ара қатынасын сипаттайтын қаржыландыру коэффициенті болып табылады. Ол кәсіпорын активтерінің қандай бөлігі өздерінің жеке қаражатынан, ал қай бөлігі тартылған қаражат есебінен қаржыландырылатындығын көрсетеді.

 

К. = жеке капитал/тартылған капитал

“Тұран Әлем Банкі” ААҚ-да бұл коэффициент 2004 жылы - 1,6 құрады, ал нормасы >1 кезінде, 2003 жылы – 1,74 болды. Қаржыландыру коэффициентінің шамасы >1 болған жағдайда, оның төлем қабілеттігінің дәлелі болады.

 

 

Заемдік және жеке қаражаттың ара қатынасы жеке капиталға тартылған қаражаттың қатысымен айқындалады. Ол активтердің қай бөлігі тартылған қаражат (міндеттемелер) есебінен қалыптасатындығын, ұйымның жеке қаражат активіне салынған бір теңгеге қанша заемдік қаражатты тартқандығын көрсетеді.

8-кесте

2003-2004 жыл үшін К1,К2,К3,К4 есептеулері

(мың теңге)

Көрсеткіштер	2003 ж.	2004 ж.	ауытқулар	%
Авансталған капиталдың барлығы, оның ішінде: Жеке капитал Тартылған капитал	1699626 1079209 620417	1996898 1237058 759790	+297222 1157849 139373	117.0 114.0 122.0
Тәуелсізідк коэффициенті	0.63	0.62	-0.01	98.0
Тәуелділік коэффициенті	0.36	0.38	+0.02	105.0
Қаржыландыру коэффициенті	1.74	1.6	-0.14	91.9
Тартылған және жеке қаражат ара қатынасының коэффициенті	0.57	0.6	+0.03	105.2

 

К4 = міндеттемелер/жеке капитал

“Тұран Әлем Банкі” ААҚ-ында бұл коэффициент 2004 жылы 0,6 құрады, ал 2003 жылы нормасы <1болғанда – 0,57 құрады. Бұл мағна, есептік кезеңнің басында, Банк өзінің жеке қаражатының әрбір теңгесіне, активке салынған, тартылған қаражаттың 60 тиынын, ал есептік кезеңнің соңына – 57 тиынын тартты. Осылайша, кәсіпорын тартылған қаражатты пайдалануға күш салды және өзінің қаржылық тұрақтылығын нығайтты.

Маңызды көрсектіштердің бірі – қаржылық тұрақтылық коэффициенті немесе оны инвестицияларды жабу коэффициенті деп те атайды, жиынтық авансталатын капиталдағы жеке капитал мен ұзақ мерзімді міндеттемелер үлесін сипаттайды.

К5 = жеке капитал+ұзақ мерзімді міндеттемелер/авансталған жиынтық капиталы

Бұл коэффициенттің нормасы 0,9 болған кезде, оның Банктегі мағнасы 2004 жылы 0,89, ал 2001 жылы – 0,87 тең.

Капитал құрылымын қалыптастырудың оптималдылылығын айқындау үшін инвестициялау коэффиценті пайдаланылады, ол ұйымның айналым қаражаты мен басқа активтерін, оның ішінде айналым капиталын сатып алуға жеке капиталды пайдаланғандығын көрсетеді.

 

К6 = жеке капитал/ негізгі капитал

Бұл коэффициенттің нормасы > 0,5 болған кезде, оның мағнасы Банкте 2004 жылы – 6,8, ал 2003 жылы – 5,2 тең. Мәліметтер бойынша, жеке капитал айналым қаражатын сатып алуға ғана емес, сонымен қатар қаржылық есептіліктің басқа активтерін сатып алуға да жұмсалды.

 

9-кесте

2003-2004 жыл үшін К5 және К6 есептеулері

(мың теңге)

Көрсеткіштер	2003 ж.	2004 ж.	ауытқулар	%
Авансталған капиталдың барлығы, оның ішінде: Жеке капитал, ұзақ мерзімдік міндеттемелер, негізгі капитал	1699626 1079209 63076 204770	1996898 1237058 83536 191010	+297222 +157849 +20460 -13760	117 114 132 93
Қаржылық тұрақтылық коэффициенті	0.67	0.77	+0.01	114
Инвестициялау коэффициенті	5.3	6.5	1.2	122

 

Енді, факторлар тізбекті алмастырулар әдісі арқылы коэффициенттерге қалай әсер ететіндігін тәуелсіздік коэффициентін мысалға келтіре отырып көрсетейік.

Есептік және өткен жылдың қаржылық тәуелсіздігінің (К) көрсеткіш мағнасын қарастырайық. Бұл көрсеткіш жеке капиталдың (ЖК) авансталған капиталға (АК) қатынасы ретінде есептеледі.

Нәтижелер әр түрлі болып шықты. Бұл факторларды есептеу, алынған нәтижелерді пайымдау үшін өте маңызды екендігін көрсетеді.

Ішкі талдау шеңберінде көрсеткіштердің мынадай өзара байланысты топтарды қосатын, қаржылық тұрақтылықты тереңірек зерттеу жүзеге асырылады.

1.  Көрсеткіштердің ортақ шамасы:

• банктің ссудалар бойынша мерзімі ұзартылған берешегі;
• жеткізушелердің есеп айырысу құжаттары бойынша мерзімі ұзартылған берешегі;
• бюджетке мерзімінде төленбеген салық;
• басқа төлемдер, оның ішінде еңбекақы бойынша.

2. Төлемеудің себептері:

• жеке қаражатының, айналым қаражатының жетіспеушілігі;
• тауар-материалдық құндылықтардың жоспардан тыс қорлары;
• тиелген, бірақ сатып алушылар мерзімінде төлемеген тауарлар; акцепттен бас тартуға байланысты сатып алушылардағы жауапты сақтаудағы тауарлар;
• айналым қаражатын күрделі құрылысқа, қызметкерлер алған ссудалар бойынша олардың берешегі, сондай-ақ арнайы қорлардың және мақсатты қаржыландырудың қаражатымен жабылмаған шығыстарды иммобилизациялау.

3. Қаржылық шиеленісуді азайтатын көздер:

• Уақытша бос жеке қаражат (экономикалық ынталандыру қорлары, қаржылық резервтер және т.б.);
• Тартылған қаражат (қалыпты кредиторлық берешектің дебиторлық берешектен асуы);
• Банктің айналым қаражатын уақытша толтыруға банк кредиттері және басқа заемдік қаражат.

Қаржылық шиеленісті азайтатын төленбеген көздердің ортақ шамасын есепке алған кезде, 2-топ бойынша қорытынды 1- және 3-топтар бойынша қорытындылардың сомасына тең болуы тиіс. Қаржылық жағдайды, төлем тәртібі мен кредиттік қатынастарды талдау үшін бұл көрсеткіштерді динамикада қарастыру ұсынылады (мысалы, тоқсан сайын). 

 

1.5. ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ КҮЙІНІҢ БЕЙНЕСІ