Қазақстанның банктік ақпараттық жүйесі

 

1.5.1. Ұйымның техника-экономикалық сипаттамасы

 

“Тұран Әлем Банкі” нарықта банктік қызметтердің іс-қимылын реттеуші ретінде, 1994 жылы қарашада ашық акционерлік қоғам түрінде құрылған. Қазақстан Респуликасының Ұлттық Банкінің №75 берілген лицензиясына сәйкес  банктік операциялар теңге мен шетел валюталар арқылы жүзеге асырылады.

31.08.95 жылдан бастап “Қазақстан  Республикасының банктері мен  банктік іс-әрекеттері” туралы Қазақстан Республикасының күшіне енген заңына сәйкес №2444 Ашық акционерлік қоғам “Тұран Әлем Банкі”, шетелдік қатнаста болатын банктер қатарына жатады.

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” мақсаты Қазақстанда халқаралық стилдегі банктік ісін енгізу, шағын және орта бизнес жобаларын қаржыландыруды іске асыру. ААҚ “Тұран Әлем Банкі”: CITI BANK (АҚШ), Bankers Trust Company (АҚШ), Commerzbank (Германия), Deuschebank (Германия),  Dresdnerbank (Германия), Диалог Оптим банк (Ресей) сияқты шетел банктерімен кең желілі корреспонденттік қатнасы бар. Банк Алматы қаласының Әкімінің тендірін ұтып алып, шағын және орта бизнесті бағдарлама бойынша қаржыландыруды жүзеге асыратын дара агенті болды. Банк американың ең ірі DATA Corporation корпорациясының электронды ақшалық аудармаларымен айналысатын және ақшаны беру мен аударуға алатын 132 елдің 4000 қаласында орындары бар Western Union еншілес компаниясының агенті болып табылады.

Банк клиенттеріне көрсетілетін қызметтер:

• Заңды тұлғадан алынатын депозиттер;
• Жеке тұлғадан алынатын депозиттер;
• Банк және банктік емес қаржылық мекемелердің корреспонденттік есеп шоттарын ашу мен жүргізу;
• Кассалық операциялар: қабылдау, қайта есептеу, ұсақтау, айырбас, ақшалар мен тиындарды сақтау;
• Аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшалық қаржысын аудару бойынша тапсырысты орындау;
• Есептік операциялар: заңды және жеке тұлғалардың векселдік және басқа да қарыздық міндеттемелерінің есебі;
• Ссудалық операциялар: кредиттердің ақшалай түдре берілуі;
• Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу (клиринг) операциялары: жинау, салыстыру, іріктеу мен төлемдерді растау, сонымен қатар қолма- қол ақшасыз есеп айырысуға қатысушылардың таза бағытын анықтау мен олардың өзара есептесуін жүргізу;
• Сейфтік операциялар: клиенттердің бағалы құжаттарын, бағалы қағаздарын сейфтік жәшік, шкаф, орындарда сақтау бойынша қызмет көрсету;
• Чектер эмиссиясы;
• Инкассо, акцепт және төлем құжаттарын қабылдау;
• Шетел валютасымен айырбас опрерацияларын жасайтын ұйым;
• Кепілдемелік операциялар: кепілдіктер мен үшінші жақтың басқа да міндеттемелері, ақшалай түрінде орындалуын ескеріп, кепілдік беру;
• Меншік бағалы қағаздар эмиссиясы (акция, облигация, векселдер, мен депозиттік сертификаттар);
• Факторингтік операциялар: сатып алушыдан төлемеу тәуекелін қабылдап, тауарларға (жұмыс, қызмет көрсету) төлем ақысын талап етуін игеру;

 

 ААҚ   “Тұран Әлем Банкі” стратегиялық дамуы келесі экономикалық, әлеуметтік, және құқықтық қағидаға негізделеді:

• өзбетінше клиенттерді, салымшыларды, қарыз алушыларды таңдайды;
• жеке және тартылған ресурстарын және де табыстар, лимиттер органының уәкілімен  бекітілген шекте, еркін игеруі;
• клиеттер мен акционерлер алдындағы міндеттемелерінің орындалуы мен өз істерінің нәтижелеріне жауапкершілігі;
• банктік операциялардың (тариф, ставкасы) іске асырылу шарттарын өзбетінше анықтайды;
• максималды табыс табуға ұмтылып, тәуекелділігі минималды операцияларды қалауы;
• Қазақстан Республикасының Халық Банкінің бекіткен экономикалық нормативтерін сақтайды.

 

10-кесте

“Тұран Әлем Банкі” 2004, 2003 жылдардағы

негізгі көрсеткіштері

  (мың тг.)

	2004	2003	Өзгерістер, %
Активтер	1 996 849	1 699 626	17,5
Ликвитті активтер	496 236	302 693	63,9
Таза несиелік портфель	1 244 602	1 118 305	11,3
Негізгі қаражат	191 009	204 770	-6,7
Өзгеде активтер	65 002	73 858	-12
Міндеттемелер	759 790	620 417	22,5
Ағымдағы есептер	393 959	306 372	28,3
Депозиттер	336 959	305 187	10,4
Өзгеде міндеттемелер	29 716	8 858	235,5
Меншік қаржы	1 237 059	1 079 209	14,6
Таза пайда	162 895	142 391	14,4
Коэффициенттер	%	%
ROE	13,17	13,2
ROA	8,16	8,37
Таза маржа (ТП/Табыс)	36,5	39,4

 

Жыл бойына Банк жақсы нәтижелер көрсетті. 2003 жылғы 142 391 мың теңге таза табыстан асып түсіп, 162895 мың мөлшерінде болды. Банк активтері де 17,5 % өсті 1 699 626-дан 1 996 349-ға дейін, ол негізінен ликвидті активтер мен таза несиелік портфель есебінен артты. Міндеттемелер 22,5 %-5а көп болды және меншік капиталы 14,6%-ға артты. Рентабелдік. Есептелінген коэффициенттер, таза табыстың жиынтық активтерге (ROE) қатнасы мен таза табыс пен жиынтық қаржыға (ROA) қатнасы сияқты минимизацияланған тәуекелділікпен білікті активтер диверсификациясын мінездемелейді.

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” активтер құрылым астынан сапасы жағынан әртүрлі активтер теңдігінің тепе-теңдік  қорытындыға қатынасынан түсінікті. Банк активтерінің сапасы мақсатқа сәйкес активтер құрылымымен, активті операциялық диверсификациясымен, тәуекелділі активтер мөлшерімен, шиеленіскен және толық құнсыз активтер мөлшерімен анықталынады. Банк активін төрт категорияға бөлуге болады: кассалық қолма-қолдық және оған теңестірілген қаржылар; бағалы қағаздардағы инвестициялар; ссудалар; ғимараттар мен құрал-жабдықтар. 

Өткен жылдардағыдай “Тұран Әлем Банкі” Банк Активтерін орналастыруда диверсификация саясатын ұстанады. Осыған орай Банк табыстылығы мен өтімділігіне ерекше назар бөлінді. Нәтижесінде 2004 жылдың аяғына банк активтері келесі статьялар бойынша топтастырылған.

Банктің жиынтық активтері, 01.01.04 жылдағы жағдайы бойынша активтер үлесі шетел валютасымен 24% құрады, ол 01.01.03 жылғы жағдайға қарағанда 12% жоғары. 2003 жыл аяғында ликвидті активтер 460 648 мың теңге құрады (2002 жылы 298 938 мың теңге), олар кассадағы  қолма-қол    (60 102), ҚР-дің Халық Банкіндегі корреспонденттік шоттағы (47 304), Мемлекеттік Орталық Банк МОБ (109 927) пен корреспонденттік шотында (243 315) қаржыдан құралады.

 

11-кесте

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” 2003-2004 жылдардағы активтер динамикасы

(мың теңге)

АКТИВТЕР	2004	Үлесі %	2003	Үлесі %
Кассадағы ақша	60102	3.01	84284	4.95
Валюталық касса	30879	51.38	51955	61.64
Теңгелік касса	29223	48.62	32239	38.35
Корреспонденттік шоттар	293190	14.68	210047	12.35
ҚРХБ-ғы корреспонденттік шоты	47304	16.13	95097	45.27
Басқа банктердегі	245886	83.87	114950	54.72
ҚРХБ-ға талабы	29899	1.50	0.00	0.00
МОБ	109928	5.51	4607	0.27
Банк аралық депозиттер	3117	0.16	3755	0.22
«овернайт» банк аралық депозиттер	0.00	0	0.00	0.00
СКФ тегі банк аралық депозиттер	0.00	0	7.51	20.00
Ұзақ мерзімді депозиттер	3117	100.00	3004	80.00
Несиелік портфель	1194602	59.82	1118305	65.79
Қысқа мерзімді несиелер	270573	22.65	263097	23.52
Ұзақ мерзімді несиелер	924799	77.41	854283	76.39
Лизинг	0.00	0	7442	0.66
Мерзімі өткен қарыздар	4112	0.34	1153	0.10
Блокадаланған қарыздар	5923	0.50	0.00	0.00
Несиелер бойынша азықтар (провизии)	-10805	-0.90	-7670	-0.68
Банктердегі несиелер	50000	2.50	0.00	0.00
Негізгі қаражаттар	191009	9.57	204770	12.04
өзгеде активтер	65002	3.26	73858	4.61
Барлығы	1996849	100.00	1699626	100.00

 

Жоғарыда көрсетілген мәліметтердегі көргеніміздей, банктің ссудалық портфель жағдайы 2004 жылға қпрағанда 2005 жылдың 1 қаңтарына 7,14 жақсарды. 2003 жылмен салыстырғанда ссудалық портфель жағдайының жақсаруы бланктік және пролонпролонгирленген несиелердің өтелуіне байланысты болды. Бірақ 2004 жылы құрылған провизднр сомасы 4035000 теңгеге, тәуелділігі жоғары күдікті және тұрақты несиелер есебінен үлкейгенін ескеру қажет.

 

2005 жылдың 1 қаңтарына банктің құрған провиздер мөлшері:

• Субстандарт несиелері бойынша 561 мың теңге сомасында
• Қанағаттанарлықсыз несиелер бойынша 32 млн. тенге сомасында
• Тәуелділікті жоғары күдікті несиелер бойынша 5794 теңге сомасында
• Сенімсіз несиелер бойынша 4123000 тенге сомасында

Барлық құрылған провиздер сомасы 1080500 тенге болды

 

12-кесте

“Тұран Әлем Банкі” ААҚ 2004 жылдың өтелу уақыттары бойынша кредиттік портфель құрылымы

(мың тенге)

Өтелу мерзімі	1-90 күнге дейін	91-180 күнге дейін	181-365 күнге дейін	1-3 жылға дейін	3 жылдан жоғары
Несиелер сомасы	6 500	34 248	233 954	230 035	700 670

 

12-кесте мәліметтерінен көргеніміздей 4230035 тенге құрайтын несиелері 1-3 жылға дейінгі өтелу мерзімдері 3 жылдан жоғары 700670 теңге. Қысқа мерзімді несиелер үлесінің құрағаны 3-6 айға дейінгі мерзімде 34248 теңге 6-12 айда 233954 теңге құрайды. Бір жағынан бұл ұйымның айналым қаржатын қаржыландыру қажеттілігін көрсетеді, екінші жағынан қаржының қайтымдылығы үлкейетіндіктен, банкке қысқа мерзімді қаржыландыру тиімді. Ол өз кезегінде банк табысын үлкейтеді.

Банктік істердің негізгі бағыттарының бірі несиелендіру болып табылады, бұл оның жоғары табыстылығын айқындайды. Бірақ несиелік саясат несиелік операциялардан барынша пайда табуға ғана бағытталмаған, сонымен қатар несиелік тәуекелділікті мүмкіндігінше төмендету болып табылады.

Консервативті салыстырылған несиелік саясатты жүргізу арқылы, мониторингтік-тәуекел процедура мен шешім қабылдау механизмдерін жетілдіру де, қызметкерлердің кәсіби жұмыстарынан, несиелік операциялардың тиімділігі үнемі өсіп келеді.

Қазақстан экономикасының басымды салаларын дамытуда жобаларды қаржыландыру мағынасы және де ұсынылған несие мен қамтылуының жоғары ликвидтілігі мен тұрақтылығы.

Несиелік қызмет ең тиімді болғандықтан, банк 60% астам активтерін несиеге инвестицияландырады. Несиелік портфельді салаларға бөлшектеп бөлу, банктың серіктестіктері бизнестің әр түрлі аудандарында қызмет көрсеткендерінжәне қаржыландырудың бірнеше шарттары мен мерзімдерін қолданған.

Шағын және орта бизнесті, жеке тұлғаларды несиелендіру мақсатында “Тұран Әлем Банкі” стратегиясын ұстанып көздеген.

Осының себебінен несиелік портфельдің үлкен бөлігі шағын бизнес субьектілерінен тұрады және 24,2% (291302 тенге) құрайды.

 

13-кесте

ААҚ “Тұран Әлем Банкі” 2004 жылғы экономиканың салалары бойынша несиелік портфель құрылымы

 

Салалар	Сомасы	Үлесі %
Құрылыс пен құрылыс материалдарын шығару	230 211	19,1
	291 302	24,2
Тамақ өнеркәсібі	7 027	0,6
Жербетіндегі көлік	153 337	12,7
Қосымша көліктік қызметтер	194 981	16,2
Персоналсыз жалға беру	14 678	1,2
Баспалық іс	4 932	0,4
Тұрғын ұй сатып алуға несиелер	252 578	21,0
Тұтынушылар несиелері	24 234	2,0
Басқа несиелер	32 127	2,7
Барлығы	1 205 407	100

 

Несиелік тәуекелділіктің ең төменгі деңгейіне ие несие портфельдің 23% құрайды немесе 276 812 теңге. Несиелік портфельдің басымды бөлігін құрайтын несиелік секторы көлік секторы (28,9%) және құрылыс (19%).