Өнімнің сипаттамасы

1 Өнімнің сипаттамасы

 

 

      Тарихта сыраның дайындалу тәсілін ойлап тапқан адамның кім екені белгісіз болып қалды. Алайда оның біздің эрамызға дейін 7 мың жыл бұрын Вавилонда сыраны арпа уыты мен бидайдан дайындаған деген болжам бар жәнебаяғы замандарда көне Египет пен Грекияда қайнатылғаны мәлім. Одан кейін Англия, Бельгия, солтүстік Францияда, Германияда, Русьте сыра қайнату өнерінің өркендегені тағы бар. Кейіндері Пасхада, Дмитрий сенбісінде, масленицада, шоқындыру мен үйлену тойларында қайнатып ішуге рұқсат берілді. Одан бері қаншама уақыт өтті. Қазіргі кезде сыраның отаны – Чехия делінсе, еліміз бойынша Шымкент пен Қарағанды қалалары осы сусын яғни ішімдік түрін қайнатудан көш бастап тұр.

      Біздің елімізде сыра өнеркәсібі бойынша көптеген жаңа мамандандырылған зауыттар салынған, ал қазіргі таңдағы жаңа озық қондырғылармен жабдықталған. Ғалымдар сыра өндірісінің жаңа перспективті әдістерін өндеуде. Осындай өндеулердің бірі уытты электрохимиялық және биотехнологиялық әдіспен алуды ұсынған. Өнеркәсіпке осындай технологияларды енгізу уыт сыра өндірісінің мәнді интенцифирлейді және олардың сапасын жақсартады. Сыраны қолданудың өсімі сапасын жақсартудағы өнеркәсіптің өсуіне айтарлықтай талап қояды.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жан басына шаққандағы сыра ішу мөлшері сегіз литрден асса, ұлттың жойылып кету қаупі бар. Өкінішке орай, сыра ішу жағынан біз әлем бойынша екінші орында, ТМД бойынша бірінші орында екенбіз. Сонда әрбір адам жылына 10 литр сыра ішетін көрінеді. Сыраның құрамында этил спирты бар. Сондықтан ол көпіршігенде алкоголь құрамы 14 пайызға дейін өседі, яғни, 200 грамм сыраның 50 грамы ішімдікке айналады.

Сыра-есірткінің бір түрі. Оның дәмін алған адам іше бергісі келеді. Сыра адамның қан құрамына тез сіңетін болғандықтан, бұл «сусынды» жиы ішетін адамның қан тамырлары кеңейіп, варикозға тез шалдығады екен. Ал мұндай жағдай жүрек қабының кеңеюіне әкеліп соғады. Өйткені, бүйрек пен бауырдың қізметі бұзылғаннан кейін жүрекке салмақ түсіп, адам инфаркке шалдығуы әбден мүмкін. Сонымен бірге сыра-семіздікке апаратын бірден-быр жол.

Ғалымдардың айтуы бойынша, кез келген сыраны дайындағанда құрамына «хмел» деген шөп қосылады. ол қосылмаса, сыраңыз сыра болмайды. Оның құрамында «фитоестереген» бар. ол әйелдің бойында болатын гармон-прогестерон. Сондықтан сыраны көп ішкен ерлердің еркектік қуаты жойылып, қарыны өседі, сондай-ақ жүрек талмасы ауруына жиы шалдығады екен.

 

 

 

1.1 Өнімнің құрамы

 

Сыра — арпа, су және құлмақ (хмель) араластырып ашыту арқылы дайындалатын алкоголі аз сусын (ішімдік). Оның құрамында 4—10%-ға дейін тез сіңетін тағамдық заттар, 0,3—0,4% көмірқышқыл газы мен органикалық қышқылдар, құлмақтың ащы қалдықтары, сондай-ақ 1,8—6% шамасында алкоголь болады. Сыра дайындауда арпаны тазалайды, жуады, суға салып жібітіп қабығынан ажыратады. Осы дәндерді көктетіп ары қарай ыстық бумен кептіріп диірменге тартады да, суға араластырады. Суда біраз ұсталған соң ол қою массаға айналады. Оны сүзіп, үстіне құлмақ салып қайнатады. Осыдан соң массаны қайта сүзіп суытады. Осы масса ашыту аппаратында 5—90°С температурада 7—8 тәулік сақталады. Одан соң ары қарай ашыту және дәмі жетілу үшін 0—20°С температурада арнаулы ыдыста сақталады. Сыраның толық ашу уақыты 21—90 тәулік.

 Сыра құрамы:

1. Ашытқы- еңбек сүйгіш микроорганизмдер, бірклеткалы саңырау құлақтар тобына жатады. Егер сырада ашытқылар болмаса, онда алкоголь мен газда болмас еді. Көбі спирттік ашу процесін жүргізеді. Құрамында ақуыздар мен В витаминдері бар. Шарап, сыра ашыту мен нан пісіруде, ауыл шаруашылығында (азықтық ашытқылар) кеңінен қолданылады. Сыра ашытқылары медицинада зат алмасу процесі бұзылғанда, В, витамині жетіспегенде және т.б. кезде қолданылады. Құрама жем құрамына, концентраттарға және белокты витаминді және минералды қоспа ретінде пайдаланылады.

2. Су–мөлдір, иіссіз, түссіз сұйықтық. Ол сырадағы ең басты ингридиент.

3. Уыт – сыра қайнатуда қолданылатын арпаның өнген дәндері. Ол көмірсуларға, ферменттерге, минералды тұздарға және дәрумендерге бай, нақ соның өзі сыраға тамаша түс, аңқыған иіс пен қанық дәм береді.

4. Құлмақ–шығыстан әкелінетін өсімдік. Ол сыраға қанаққан және жағымды дәм береді. Құлмақ (Humulus lupulus) – тұт тұқымдасына жататын шырмалып өсетін қос үйлі өсімдік. Қазақстанның барлық жерінде кездеседі. Негізінен ылғалды жерлерде өседі. Биіктігі 3 – 5 метр. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, ұшы үшкір. Гүлі сарғыш, жасыл түсті, аналығы – біреу, масақ пішіндес, 5 аталығы сыпыртқы тәрізді гүлшоғырында орналасқан. Маусым – шілде айларында гүлдеп, шілде – тамызда жемісі піседі. Жемісі – жаңғақша. Құлмақ бүрінен сыра қайнатуға қажетті шикізат алынады. Оның құрамында 8 – 10% илік және жұпар иісті заттар бар. Құлмақты техникалық дақыл ретінде де өсіреді.

 Сыраның химиялық құрамы:

 • Глюкоза;

 • Фоль қышқылы-адамның  өсу процесін және имунитетің жоғарлатады;

 • Лимон қышқылы;

 • Сірке суы;

 • Қымыздық қышқылы;

 • Фенольдық қосылыстар;

 • Антоцианидиндер  –Е163 сырағы түс береді, бұл тағамдық қоспа;

 • Биогендік аминдер;

 • Фитоэкстрагендер-бидай,соя,арпа,күріш,алма,сәбіз  құрамында болады. Гармондық өзгерістерге алып келеді;

 • Биотиндер-В9.

Сыраны өніп кеткен арпа утымен ашыту жолымен алады. Сонымен  қатар, сыраны басқада түрлі дәндерден  өңдеуге болады, бірақ дән крахмалы біртіндеп қантқа айналған алдын  ала өндірілуі тиіс. Егер де біз  Энциклопедияны ашатын болсақ, онда сыра дегеніміз-бұл өнген арпа, құмақ  және судан дайындалатын құлмақты ащы  ароматты, көбікті, әлсіз алкогольды сусын. Сыра –сергіткіш және шөлді  жақсы басатын сусын.

 Сыра дайындау процесі  бірнеше сатыға бөлінеді:

1. Арпадан жасалған уыт өндірісі;

2. Құлмақ және уыттан тұратын сыра суслосын қайнату;

3. Суытылған сыра суслосын сыра ашытқысын ашыту;

4. Жаңадан дайындалған  сыраны ашыту, жетілдіру және гормонизациялау;

5. Сүзу және дайын болған  сыраны шөлмекке және бөшкеге  құю.

 

1.2 Өндірістің биохимиялық және микробиологиялық негізі

 

Сыра қайнату өндірісінің  негізіне өндірілген арпаны өсіру және сусланы дайындау және де спирттік ашу процесі кезінде жүретін  биохимиялық процестер өндірілген арпаның ферменттерінің әсерінен жүреді. Сыра ашытқысын ашыту процесі  кезінде өтетін биохимиялық процестер  микроорганизмдердің, спиртті ашудың қоздырушылары сыра ашытқының әсерінен жүреді.

 Арпа сыра өндірісінің  шикізаты болып табылады. Арпадан  өндірілген арпаны алады. Ол  үшін арпаны суландырады, өсіреді  және кептіреді. Сол кезде арпада  амилолитикалық және протеолитикалық  ферменттер жиналады. Біріншілері  крахмалды қантқа гидролиздейді,  ал екіншілері ақуызды амин  қышқылдарына дейін ыдыратады.  Өндірілген арпа кептіру кезінде  хош иісті заттар түзеді, олар  сыраның дәмі мен иісі қамтамасыз  етеді. Суслоны дайындау кезінде  майдаланған арпаны сумен араластырып,  алынған сүзіндіні қыздырады,  сол кезде құрғақ өндірілген  арпаның 75% ерітінді өтеді. Крахмал  қантқа айналады, ал ақуыздар  амин қышқылдарына дейін ыдырайды.

 Қанттандырылған сүзіндіні  өсінділерден бөлу үшін сүзінді  өткізеді. Суслоны құлмақпен қайнатады.  Құлмақтың ащы және хош иісті  заттары суслоға өтеді, ферменттер  инактивтенеді, ал ақуыздар оралады.  Амин қышқылдарының жартысы қанттармен  әрекеттесіп, мелаидиндер түзеді. Суслоны сүзіп болғаннан кейін  оны ашуға жібереді. Ашыту кезінде  мальтоза ашытқы ферменттерінің  әсерінен глюкозаға ыдырайды, ал  соңғы спирт пен СО2 айналады. Суслоны ашыту процесі және  жетілу процесі екі сатыдан  тұрады. Ашу процесі 7-9°С және 5-13°С температуралық режим аралығында жүреді. Жетілу кезінде 1 л сыраның құрамына 1,2-1,3 г ашытқы болу керек.

 Ашытқылар-сыра өндірісі  процесінде мәдени ашытқылардан  басқа жабайы ашытқы деп аталатын  ашытқыны басқа түрлері де  дамуда.

 Жабайы ашытқының көптеген  түрлері алынған. Сыра сапасымен  технологиялық процесін жүруінде  айтарлықтай әсер етеді. 

 Ашытқының басқа түрлері  қауіпсіз, бірақта олардың қатысуы  өндірістің санитарлық деңгейінің  төменгі көрсеткіш болып табылады. Сондықтан оларды уақытында шығару  тиімді. Сыра қайнату өндірісіндегі  инфицирлеуді жабайы ашытқыны  пайдаланып шығаруға, негізгі екі  қоректендіргіш ортаны қолданады.  Криетал күлгінді, агар және лизинді  агар.

 Қазіргі таңда жабайы  ашытқының 40 астам түрі жазылған. Ашыту сатысында суслаға түскен  жабайы ашытқылар интенсивті  өсе алмайды, өйткені олардың  өсімі мөлшері айтарлықтай көп  мәдени ашытқымен жойылып кетеді. Ашыту соңында жабайы ашытқының  көптеген бөлігі мәдени ашытқымен  бірге ағартылмайды.

 Жабайы ашытқылар мәдени  ашытқыға қарағанда нашар ағартылып,  нәтижесінде сыраның түссіздену  қиындайды. Сонымен қатар сыра  ашытқысына жабайы ашытқысының  жасуша өлшемдері кіші болғандықтан, дайын болған сыраны сүзгенде, сүзгіден өтіп кетіп, дайын  сыраның пайдалануын оданда жоғарылатады. Жабайы ашытқылар дәмді ашытқыларды  жиі-жиі инфицирлейді де ашытуды  тоқтатады және төмендетеді, ал  кейде ашытқының флокуляциялану  қабілетінің өзгеруіне әкеліп соғады.

Сыраның лайлануы әлсізден өте күштіге дейін болуы, нәтижесінде  тұнба түзеді. Жоғары спирт, ацетильдегид, эфирлер және басқа метобализм өндірісінің  түзілуі сырада жағымсыз ащылықпен  басқа дәм (қырнағыш ащы) және иістің (эфирлі, шарапты, фенолды) пайда болуына  әкеп соғады.

 Жалпы ашытқы мөлшеріндегі  жабайы ашытқының аз ғана мөлшері  споралық сапасына өте үлкен  кері әсерін тигізеді.

 Ашытқының қоздырғышы  ашытқы болып табылады. Олар бір  жасушаны микроорганизмдерден тұрады. Жасушаның өлшемі 6-8 мкм аралығында. Ашытқылар қораптарда көбейеді  және онда 25% құрғақ зат және 75% суды құрайды. Ашытқының химиялық  құрамы орталық құрамына және  олардың физиологиялық жағдайына  жататын росоларға байланысты  өзгереді. Құрғақ ашытқы затының  құрамына мыналар кіреді, %: азот  құрамдас заттар 35-65, азотсыз экстрактивсіз  заттар 20-63, майлар 2-5, минералды заттар 5-4. Ашытқыдағы майлар негізінен  цитоплазмаға бейімделген. Ашытқыда  сонымен қатар, лейцин, фитостреин, эргостреин 1,7%. Соңғысы УФ сәулесінің  әсерінен Д2витаминіне айналады. Сыра ашытқы күшінің құрамына мыналар жатады, %: -47-43 %, СООН- 4,3 %, MgO - 3.0-7.4 %, K2-40%, S0.28-0.74%, S.09-0.74%, Cl -0.1-0.65%, фосфор араласқан бөлшектердің бірқатары. Әйткенмен соңғысы өз кезегінде спирт ашытудың аралық өнімі болып табылатын фосфотид құрамына кіреді. Ашытқыда табылған микроэлементтерге: Р, К Са, Mg, Fe, Cu, Zn жатады. Олар ашытқының өміршіңдік процесінде айтарлықтай әсер етеді.

 Ашытқылар олардың  өсуіне және көбеюіне, ашытылуына  және тыныстауына қажетті В  тобының витаминдерінен құралады. Ашытқы құрамындағы витаминдер  ашыту кезіндегі корбоксилоздардағы  ПВК жарықшоқтанылады да В6  витамині-ең қажетті биокатализатор  С және Е витаминдері биотин, анозинді қышқылдары биомасса  және өсу стимуляторының ролін  ойнайды. 

 Ашытқы құрамындағы  ферменттер эндоферменттер және  жасушадан тыс болып, жасушаның  ішіндегіге бөлінеді. Ашытқыда ферменттердің  тобтары анықталған: гидролаздар-қалпына  келтіруші ферменттер, ферменттері-трансий  коздар және изомераздар.

 Ферменттер әсерінен  субстраттар мынадай топтарға  бөледі: гидролазды және дестолаздарға.

 Гидролиздер жасушадағы заттардың алмасу ролін ойнайтын мальтоза, инбертоза және мемблоза сияқты қиын органикалық заттардың жарышақтылуын каталездейді. Гликогеноздың ферменттері гликогенді глюкозаға дейін жоғарышақтандырады. Дестолоздар бұл ашытудың каталездейді, яғни көмірсутектердің оттексіз ыдырауы, ферменттердің қиын комплексі болып табылады.

 Ашытқы осы экстрактордағы  көмірсутек бөлшектерін спиртке  және көмірқышқылға айналдырады.  Уытты сусындарды дайындауда  берілген өндіріс бірқатар спецификалық  талапты қанағаттандыратын суды  қолданады. Уытты сусындар- бұл  арпа және құлмақ уытынан тұратын  экстракты ашыту спиртінің нәтижесінде  алынған сусын. Жақсы сыра декстрин, мальтоза және алейн сияқты  көмірсутектерден тұрады.

 Біздің елімізде сыра  өнеркәсібі бойынша көптеген  жаңа мамандандырылған зауыттар  салынған, ал қазіргі таңдағы  жаңа озық қондырғылармен жабдықталған. Ғалымдар сыра өндірісінің жаңа  перспективті әдістерін өндеуде.  Осындай өндеулердің бірі уытты  электрохимиялық және биотехнологиялық  әдіспен алуды ұсынған. Өнеркәсіпке  осындай технологияларды енгізу  уыт сыра өндірісінің мәнді  интенцифирлейді және олардын  сапасын жақсартады. Сыраны қолданудын  өсімі сапасын жақсартудағы өнеркәсіптің  өсуіне айтарлықтай талап етеді.

 Сыраны өніп кеткен  арпа утымен ашыту жолымен  алады. Сонымен қатар, сыраны  басқада түрлі дәндерден өңдеуге  болады, бірақ дән крахмалы біртіндеп  қантқа айналған алдын ала  өндірілуі тиіс. Егер де біз  Энциклопедияны ашатын болсақ, онда  сыра дегеніміз-бұл өнген арпа, құмақ және судан дайындалатын  құлмақты ащы ароматты, көбікті,  әлсіз алкогольды сусын. Сыра  –сергіткіш және шөлді жақсы  басатын сусын. 

 Сыра дайындау процесі  бірнеше сатыға бөлінеді:

1. Арпадан жасалған уыт өндірісі;

2. Құлмақ және уыттан тұратын сыра суслосын қайнату;

3. Суытылған сыра суслосын сыра ашытқысын ашыту;

4. Жаңадан дайындалған  сыраны ашыту, жетілдіру және гормонизациялау;