Құрылыс саласына жұмысшы мамандарды дайындауға қажетті өндірістік бөлмелеріне (шеберханалар) қойылатын талаптарды айқындау

       Әр  жастағы балалардың ұжымдық, әрі  танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру процесінде, өздерінің бойларында мынадай бағалы іскерліктерін қалыптастырады: алдына нақтылы мақсат қойып, оны жоспарлай және болжай білу; әр пәннен алған әр тапсырманы жауапкершілікпен орындау, ондай істі жаңашылдық тұрғыдан пайымдап отыруға жаттығу; өзі қалаған тірек кәсібіне сыбайлас кәсіптерден де хабардар болуға тырысу; әр пайдалы іс-әрекеттерінде жаңашылдыққа қажымай, өз тәжірибелерін шыңдаумен жету; ұжымдағы қарым-қатынаста білгірлік, өнерлілік көрсетіп, эстетикалық талғамы жоғары, азаматтық қасиеттерді жетілдіріп, парасатты болуға әрдайым ұмтылу, т.б.

       Осыны  ескере отырып, Л.Мажитова өзін-өзі  кәсіби анықтау іс-әрекетке бағыттаушы, күшейтуші, түзетуші, қайта өзгеріп  отырушы компонент сияқты, яғни  функционалды анықтаушы сипат береді. Осыдан барып оқушының іс-әрекетін ұйымдастыруда тұлғалық сипаттарын үнемі ескеріп отыру міндеттеледі. Тұлғаның кәсіби тұрғыдан өзін-өзі анықтауын екі топқа бөлуге болады: 1) тұлғаның мәселелерін шешуде белсенділік көрсететін, бірақ оған қатыспайтын ерекшеліктері. Бұл ерекшеліктерге еңбексүйгіштік, еңбек және өмір тәжірибесі, адамның жалпы өмірлік көзқарасы; 2) кәсіби бағдарлауды жүзеге асыруға мүмкіншілік беретін компоненттер: өзі-өзі анықтау қажеттілігі, мамандыққа қызығушылығы және бейімділігі. Бұл топтағы негізгі компоненттер оқушылардың өзін-өзі анықтауы және кәсіби қызығушылығы болып табылады деген.

      Тәжірибелерге  қарасақ, ауылдық мектептерде  әзірше жүйелі профильмен оқыту  іске аспай отыр, себебі оған  қажет оқу-материалдық база жоқ, сыныптағы оқушылардың толымдылығының, сынып комплектісінің, мұғалімдер кадрының тапшылығы т.б. жағдайлар оған мүмкіндік бермейді. Сондықтан оқу-тәрбиелік ортаның оқушылардың білімдендіру (компьютерден, экономикадан, шет тіліне т.б.) қарымдарын арттырудағы маңызы зор. Әсіресе, даралық оқытудың әдістерін барынша жеткізу шарт. Ол барлық пәннен сабақтастық тұрғыда іске асады. Мұғалім әрбір оқушының әр пән бойынша оқу қабілеттерінің ерекшелігін зерттеу арқылы жинаған мағлұматтарын арнаулы күнделікке жазып отырады және оған оқушы сыныптан сыныпқа өрлеген сайын тиісті толықтама кіргізеді. Келешек жұмыс барысында, сол күнделіктің негізінде, әр оқушының нақтылы оқу пәнге, басқа да танымдық қабілеттерін анықтаумен оларға әр сабақтан өзіндік тапсырмалардың мазмұндары дұрыс түсіндіріліп отырылады.

     Оқушылар  шағын өндірістегі еңбек сабақтары  бойынша арнаулы өндірістік материалдарды  меңгергенде оларды аса мазмұнды  жүргізіп отыру керектігін тәжірибе  айқын көрсетті. Ең негізгісі  – мұнда әр оқушының кәсіби  іскерліктер мен білім, практикалық дағдылар алғандары; жүргізілген тәжірибелердің нәтижелілігі, олардың қалай ұйымдастырылғандықтары туралы мәліметтер жинау және кейін одан келешекке маңызды қорытындылар шығару.

       Жоғары  сыныптардағы оқушылардың кәсіби  қабілеттерінің деңгейлерінің өрістеу қарқыны орта сыныптарға қарағанда тұрақтана бастағаны байқалады, кейбір жетекші қабілеттер (танымдық, шығармашылық және кәсіби іскерлік) елеулі арта түседі. Орта сыныптардағыдай ең төменгі деңгейде болжаулық – ол мақсаткерлікке толық ұштасқанг қабілет және онымен байланысты бағалаушылық (көбенесе өз-өзін бағалау сапасы).

         Зерттеулерге қарағанда, жоғары  сыныптардағы оқушылардың білімге,  кәсіби еңбекке қызығушылықтары   және соған байланысты қалыптасатын  кәсіби бағалы қабілеттері орта сыныптармен салыстырғанда елеулі тұрақталынып, олардың күнделікті кәсіби іс-әрекеттеріне айтарлықтай ықпал етеді. Себебі бұл жастағы оқушылардың негізінде барлық физиологиялық және психологиялық процестерінің жетілуі аяқталады, ары қарай тек дербес танымдық қызығушылықтары мен іскерлік тәжірибелері үздіксіз жетіліп отыруларына қажетті жағдай мен ықпал жасалынып отырылса ғана, олардың кәсіби бағалы қабілеттері өзара байланыста мейлінше өрістей алады. Осының негізінде орта сыныптарда қалыптасқан танымдық қабілет дүниетанымдылыққа, хабардарлыққа, болжамдық мақсаткерлікке, ізденімпаздық шығармашылық деңгейлерге дейін көтеріліп, тұлғаның тұтас кәсіби іскерлік қабілетінің сапасын арттырады.

      Жоғары  сынып оқушыларының кәсіпкерлік  еңбекке тұрақты қызығушылықтарының қалыптасуына негізгі ықпал ететін факторлар - әлеуметтік, танымдық және кәсіби іскерлік мотивтер жүйесі екені анықталды. Олардың жиынтығы кәсіпкерлік қабілеттердің сапалылығын қамтамасыз етеді. Алайда, тәжірибеге қарағанда, қазіргі мектептердің көп тараған дәстүрлі жұмыс жүйесінде оқушылардың кәсіби еңбекке байланысты мотивтері біржақтылық және көбінесе тұрақсыздық  сипатта болатындығы орын алады. Себебі, олар нақтылы кәсіби таңдауды, оған қажетті қабілеттерді шыңдауды мектеп бітіргеннен кейінгі уақытқа қалдырып, дер кезінде болашақ өмір жолын анықтауға, әрі саналылықпен, әр жауапкершілікпен қарауға қажетті мән бермейді.

     Зерттеу  тәжірибелерінде барлық сынып  блоктарындағы оқушылардың аса  кәсіби бағалы мақсаткерлік пен  өзін-өзі бағалаушылық қабілеттерінің баяу қалыптасуы бұл бағыттағы оқу-тәрбиелік шығармашылық ортаның барынша пәрменді, әрі жаңашылдық технологиямен жұмыс істеуін қажет етеді. Және де ол құнды қабілеттерді қалыптастыру жұмысы ауыл мектептеріндегі мұғалімдер мен ата-ана жұртшылығының ынтымақтастық қатынаспен оқушыларды кәсіпкерлікке баулу ісін үздіксіз, табандылықпен жүргізуді талап етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ тарау.Құрылыс саласына жұмысшы мамандарды дайындауға қажетті өндірістік бөлмелеріне (шеберханалар) қойылатын талаптарды айқындау

2.1 Өндірістік бөлмелерге (шеберханаларға) қойылатын талаптар

          Оқу өндірістік шеберханалармен арнайы кабинеттерге қойылатын аса маңызды санитарлық-гигиеналық талаптардың бірі - жақсы түсетін табиғи және жасанды жарық болып табылады. Күн сәулесінің үлкен мәні бар. Күннің сәулесі бөлмені жарықтандыру үшін қолайлы жағдай жасап қоймайды, сонымен бірге жұқпалы ауру тарататын микробтарға қырып-жоятындай жойқын әсер етеді, денсаулықты нығайтады, бірқатар аурулардың өршуінен алдын ала сақтайды.

      Адамның  өмір сүруі үшін қажетті жағдайдың  бірі – жарық. Жарықтың көзге  әсер етуінен онда электромагниттік  толқындар пайда болады. Сол толқындардың  шамасына қарай оның адам ағзасына  әсер етуі де түрліше болады. Жақсы жарық адамның көңіл-күйін жақсартып, жүйке жүйесінің қызметін қалыптастырады, еңбек өнімділігінің артуына әсер етеді. Ал, егер жұмыс орнында жарық нашар болса, онда адам шаршағыш болады, жиі қателеседі, тіпті көзді нашарлатып, қайғылы оқығаға ұшырауына себеп болуы мүмкін.

      Сондықтан  өндірістік жарыққа төмендегідей  талаптар қойылады:

     - жұмыс  орнының жарығы мен оның құрамы  күннің жарығына жақын болуы  тиіс;

     - жарықтың  деңгейі нормаға сай жұмыс  жасауға жеткілікті дәрежеде  болуы тиіс;

• жарық бірқалыпты және тұрақты болуы тиіс;

      - жарықтың  деңгейі шамадан тыс жоғары  болса, жұмыс орнындағы заттарды  жылтыратып, көзге кері әсер жасауы  мүмкін.

      Табиғи  жарықтылық дегеніміз – күн  сәулесінің немесе аспан күмбезінің  түсіретін жарығы. Ол жарық жұмыс  орнына жоғарыдан, қапталған немесе аралас түсірілуі мүмкін.

      Табиғи  жарықтың бір қалыпты түсуі  терезелердің және олардың аралығындағы  аралық қабырғалардың саны мен  мөлшеріне, сондай-ақ терезе әйнектерінің  тазалығына байланысты. Мәселен  аралық қабырғалардың шамасы  шеберханаларда 70 см-ден аспауы тиіс. Жарық коэффициенті – терезелердің шыныланған бетінің еден ауданына қатынасы – кемінде ¹/₈ - 1¹/₁₀ болуға тиіс. Лас шыны жарықты таза шыныға қарағанда 2-3 есе аз өткізеді. Суықтан тоңазыған шыны жарықтану дәрежесін күрт төмендетеді (80%-ға дейін). Жұмыс орындарын электр шам-шырағымен қолдан жарықтандырғанда сәуле ешбір көлеңкесіз көзді шағылыстырмай, бір қалыпты түсуі қажет.

      Табиғи  жарық жеткіліксіз болған жағдайда  және түн мезгілінде жасанды  жарықтар пайдаланылады. Бұл жағдайда қызу лампалары немесе люминесцентті лампалар қолданылады. Жасанды жарықты пайдалану мақсатына қарай жұмысшы, апаттық, эвакуациялық және сақшы жарық деп бөледі. Сондай-ақ, жасанды жарықтылық орналастырылуына қарай жалпы , жергілікті жарық және аралас орнатылған жарық болуы мүмкін. Жалпы жарық бөлмені түгелдей біркелкі жарықтандырады, жергілікті жарық тек қана жұмыс орнын жарықтандырады, ал аралас орнатылған жарық жоғары дәлдіктегі жұмыстарды атқаратын жұмыс орындарын жарықтандырады.

      Өндірістік бөлмелерде өңделетін затқа, түсірілуге тиісті жарықтың төменгі деңгейі жұмыстың түріне байланысты 11-4-79 санитарлық нормалар мен ережелерде белгіленген. Осы нормаға сәйкес ең жоғары жарық 5000 люкс (І а тобы), ең төменгі жарықтылық 30 люкс (УІІІ в тобы). Жалпы жарықтандыру мақсатында пайдаланылатын шырағдандардың жарықтылығы қызу лампалары үшін 100-50 люкс, ал люминнесцентті лампалар үшін 500-150 люкс аралығында болуы тиіс.

      Адамның   денсаулығы үшін бөлмедегі микроклиматтың  зор маңызы бар. Қыста ауаның ең қолайлы температурасы тұрғын бөлмелерде 18-20⁰ С, аудиторияда -16-18⁰ С болып табылады.

      Жұмыс  орынын ұйымдастыру еңбек үдерісін  ұтымды жүргізудің және  еңбек  құралдарын тиімді пайдаланудың  шараларын іске асыруды қажет  етеді.

      Жұмыс  орны дегеніміз – жеке жұмысшының немесе жұмысшылар тобының еңбек ететін аймағы. Онда технологиялық үдерістің операцияларын орындауға қажетті материалдық-техникалық өндіріс құралдары орналастырылады.

       Жұмыс  орнын тиімді ұйымдастыру жұмыстары  өндірістік санитария мен еңбек қауіпсіздігінің стандарттар жүйесінің талаптарына сай жүргізілуі тиіс. Бұл ретте жұмыс орнын жоспарлап жүйелеу, оны қажетті жаңа жабдықтармен жабдықтау, өндіріс құралдарын кеңіс орналастыру, жабдықтардың тиімді әрленуі мен нормаға сәйкес жарықтандырылуы қажет.

      Жұмыс  орнын жоспарлап жүйелеу төмендегідей  шараларды қамтиды:

      а) жұмыс  кезінде адамның кедергісіз еркін  қозғалуына мүмкіндік жасау;

      ә) өндірістік  жерді үнемді пайдалану және  заттың тасымалдау жолын барынша  ықшамдау;

      б) жабдықтарды  технологиялық үдерістің тізбектілігіне  сәйкес орналастыру, оператордың  қауіпсіз еңбек етуіне жағдай  жасау.

      Жұмыс  орнында жабдықтарды дұрыс орналастыру  арқылы жұмысшының өзіне қолайлы  жұмыстық қалыпта еңбек етуіне  жағдай жасалады. Жұмысшылар жұмысты көбінесе отырып немесе тұрып жасайды. Әдеттегі жұмыстық қалып деп дененің алға қарай еңкеюі 10-15⁰ аспайтын, артқа немесе қапталға қисаюды талап етпейтін жұмыс қалпын айтады.

      Жұмыс  аймағын таңдаудың кепілдемесі  және денені ұстау қалпына сәйкес орындықтар мен жабдықтардың биіктігінің тиімді шамалары төменгі кестелерде берілген.

 

 

 

 

 

                                                                           

                                                       1-кесте

Денені ұстау қалпы	Күш, Н	Жұмыс кезіндегі қозғалуы	Жұмыс аймағы (радиус)
Отырып Отырып-тұрып Тұрып	50 дейін 50-100 100-200	Шектеулі Орташа Жиі	380-500 380-750 750-ден жоғары

 

2-кесте

Жұмыс орны	Жұмыс орнының адам бойының  ұзындығына сәйкес биіктігі,мм
	Аласа бойлы	Орта  бойлы	Ұзын  бойлы
Отырып жұмыс істейтін үстел Отырып жұмыс істейтін өте нәзік  жұмыстардың үстелі   Тұрып жұмыс істейтін станоктарда Аяқ астының кеңістігі	700   900   1000 600	725   950   1050 625	750   1000   1100 625

     Жұмыс орынында құралдар мен өнделетін заттар оларды пайдаланудың жиілігіне қарай жақын немесе қашық орналастырылады. Бұл жұмысшының өнімсіз қозғалысын азайтады.

      Қорыта  айтқанда, жұмыс орнының тиімді  орналастырылуы еңбек өнімділігін  арттырады және қауіпсіз еңбек  етуді қамтамасыз етеді.

     Еңбекшілердің  санитарлық-тұрмыстық қажеттерін  қанағаттандыру мақсатында  кәсіпорындар  қосымша бөлмелермен және құрылғылармен  жабдықталады. Олар бес топқа  бөлінеді: қоғамдық тамақтандыру  бөлмелері, дәрігерлік бөлмелер, санитарлық-тұрмыстық бөлмелер мен құрылғылар, мәдени қызмет көрсету бөлмелері мен құрылғылар және қоғамдық ұйымдар орналасатын бөлмелер. Бұл бөлмелер бір ғимараттың ішіне, шу мен дірілдің және басқа зиянды факторлардың әсері төмен орындарға орналастырылады. Тұрмыстық бөлмелер өндірістік бөлмелердің жылу жүйесіне қосылады.