Сынау классификациясы. Сынау бағдарламасы

Қаттылықты өлшеу нәтижелерін санау жалғасқан алдын ала жүктеменің әрекетінде, негізгі жүктемені  автоматты түсіретін индикатор шкаласында жүргізеді. Қаттылықтың саны болып индикатор шкаласындағы бүтін бірлікте тілдің көрсетуі есептеледі. өлшеу нәтижесі ретінде бір үлгіден алынған қаттылықтың 3-тен кем емес мәнінің орташа арифметикалық мәнін алады. Ұшы не тірек нүктелі үстелі ауысқаннан бұрын жүргізілген алғашқы екі сынақ есептелмейді. Сыналатын үлгінің қаттылығының жалпы шашылу мәні ±2 ед. болса, қайталанған өлшеу жүргізіледі.

Алмаз ұшымен жанасқан аспапта қаттылықты сынағанда қаттылық НRT30А болып белгіленеді. 0,25 мм-ден кем емес 0,28 мм-ден артық емес қалыңдықтағы қаңылтырдың қаттылығын анықтағанда, тірек нүктелі үстел қаттылығының әсерін және 6-кестеге сәйкес түзету ауқымында алынған өлшеулерді түзетуді есепке алу керек.

 

6-кесте

Қаңылтыр қалыңдығы, мм	Түзету ауқымы, НRТ 30
0,18; 0,20 0,22	-2,0 -1,0
0,25; 0,28	0,0
0,32 0,36	+1,0 +2,0

 

 Кестеден көргеніміздей бірдей сапалы металдан жасалған материал қалыңдығы 0,22 мм болғанда, бір бірлік жоғары, ал қалыңдығы 0,32 мм

болғанда бір бірлік төмен аспапты өлшенген қаттылыққа ие болады.

Супер-Роквелл әдісінің ерекшеліктері: жоғарғы қаттылыққа ие бөлшектердің сынағын өткізу мүмкіндігі, арнайы кестелерді есептеу немесе пайдаланусыз индикатор шкаласы бойынша қаттылықты есептеудің қарапайым түрде анықтау. Өлшемнің жоғарғы өнімділігі, біліктілігі аз қызметкерлердің аспаппен қызмет көрсете алу мүмкіндігі. Кемшіліктері: қаттылық шкаласының бірыңғайлылығының жоқтығы, шкаланың еркін таңдалуы, дөңгеленген ұшы бар конус формалы алмаз ұшты пайдалану кезіндегі шкаланың әр түрлі бөлігін қысу сипатының өзгерістері.

Иілуге сынау. Ақ қаңылтырдың үлгісін иілуге сынау ақ қаңылтырдың суық күйінде бірнеше рет қайталанған иілулерге шыдау қабілетін анықтау үшін жүргізеді. Сынауға диаметрі 0,8-7 мм аралығындағы сымдар мен шыбықтарды, сондай-ақ ұзындығы 10-150 мм, қалыңдығы 20 және 5 мм-ге дейінгі жолақ және бет түріндегі ақ қаңылтырдың үлгілерін қолданады. Үлгіні бірнеше осінен өтетін жазықтықтағы перпендикуляр болатын аспаптың губкасында қысады. Үлгінің жоғарғы ұшы аспаптың рычагіне бекітілген шылбырдағы ойық арқылы өтуі керек. Қысылатын үлгінің ұшы губканың биіктігінен аспауы тиіс. Үлгінің губкада орын ауыстыруы, сынақ өтіп жатқанда болмауы тиіс. Аспап рычагтың бұрылысты есептегішпен жабдықталған.

Сынақ арнайы қысқыштарда қысылған сым үлгілердің керілуіне, сондай-ақ сынғанға дейін, минутына шамамен 60 рет иілуге тең, оңға және солға 900-қа, әр жаққа бірдей жылдамдықпен иіліп отыруға қорытындыланған.

Бірінші иілу болып үлгінің бастапқы күйінен солға 900 иілуі есептеледі. Ал екінші иілу – бастапқы күйіне қайтып келгенше және оңға 900 жасап иілуі. Үшінші иілу – бастапқы күйіне келгенше және тағы да солға 900 жасап иілуі және тағы да солай техникалық шарттарда көрсетілегн немесе үлгінің сынуына дейін әкелетін иілулер саны жасалады. Білікшелер радиусы және сымның төменгі шетінен жоғарғы шетіне дейінгі а қашықтығын техникалық шарттарды және стандарт талаптарына сай қалыптастырады. Егер стандарттарда бұндау нұсқаулар жоқ болса, онда аспаптың параметрлерін 7-кестеге сай сыналатын бұйымның қалыңдығына байланысты анықтайды.

 

7-кесте

Сыналатын материал қалыңдығы, мм	Білік радиусы, мм		Сымның ені, мм	Қашықтық
				A	Б
0,15 дейін Св. 0,15 0,3 дейін	1,0		0,2	5
Св. 0,3 0,5 дейін		2,5	0,6	10	0,25Д Д = 2R
Св. 0,5 0,1 дейін >>1,0 1,5 дейін		4	1,1 1,6	15
Св. 1,5 2,0 дейін >>2,0 2,5 дейін >>2,5 3,0 дейін		6	2,2 2,7 3,2	20
Св. 3,0 3,5 дейін >> 3,5 4,0 дейін		8	3,7 4,2	25

 

 

 Үлгінің жеткіліксіз қаттылығында иілуге сынауды керумен жүзеге асыруға болады. Егер стандарттарда беттер мен таспаларға басқа да талаптар нұсқалмаса, онда керілу ауқымы үлгінің уақытша қарсыласуының 2% аспауы тиіс.

Жаншуға сынау. Ақ қаңылтырдың беттері мен таспаларын Эриксен әдісі бойынша жаншуға сынау. Ақ қаңылтыр бетін жаншуға технологиялық сынақ, оның суық штамптау негізінде созылып кету қабілетін анықтау үшін жүргізіледі. Сынау аспабының өлшемдерін 8-кестеге сәйкес таңдайды.

 

8-кесте.

Үлгі ені, квадраттың екі жағы немесе шеңбер диаметрі	Үлгі қалыңдығы	Аспап номері	Пуансон диаметрі	Матрицаның ішкі диаметрі	Сыққыш сақинаның ішкі диаметрі
90 90 кіші 50 дейін >> 55 >> 30 >> 30 >> 13	0,2-2,0 0,2-2,0   0,2-1,0 0,1-0,75	1 2   3 4	20 15   8 3	27 21   11 5	33 18   10 3,5

 

  Эриксен әдісі матрица мен қысқыш сақина арасында қысылған үлгіге сфералық пуансонды жаншуға және содан алынған шұңқырдың тереңдігін өлшеуге негізделген. Сынақтың аяқталуының белгісі жарық саңылауға көрінетін шұңқыр айналасында жарықтардың пайда болуы болып табылады.

Матрица мен қысқыш сақина арасындағы үлгіні қысу күші 10000Н              (1000кгс) шамасында болуы тиіс. №1 аспаппен шұңқырды қысу жылдамдығы 5-20 мм/мин, ал №2,3,4 аспаптарымен 5-10 мм/мин болуы керек. Сынақты минималды жылдамдықта аяқтау ұсынылады. Металл өнімдерінің сапасын бағалауда қайшылықтар туындаған жағдайдан бөлек, жаншу күшінің кенеттен түсіп кету белгісіне сынақ жүргізуге болады. Шұңқыр тереңдігі ІЕ болып белгіленеді. №2,3,4 аспаптарында алынған шұңқыр тереңдіктерінің белгіленуінде міндетті түрде матрицаның ішкі диаметріне сай сан көрсетлуі тиіс: ІЕ21; ІЕ11, ІЕ5. жаншу күшінің кенеттен төмендеуі белгісіне байланысты сынақ жүргізгенде пайда болған. Шұңқыр тереңдіктерінің мәні, мынадай аспаптарда, былай белгіленеді:

№1 – ІЕН; №2,3,4 – ІЕН21; ІЕН11; ЕН5.

 

4.5 Сынау нәтижелерін өңдеу

 

Ақ қаңылтырдың қаттылығын Супер-Роквелл әдісімен сынағанда өлшеудің нәтижелері индикатор шкаласының бүтін бөлігінде өндіріледі. Сынау дәлдігі индикатор бойынша ±0,5 бірлік шкаласы, яғни ±0,001 мм. Қаттылықты сынау нәтижесінің саны ретінде бөлек өлшеу нәтижесі алынады, бірақ әр үлгіде 3-тен кем емес өлшеу жүргізілу керек. Бұйым қаттылығы, осы бұйым түріне байланысты стандарттар мен техникалық шарттарда жазылады. Ұшы немесе тірек ауыстырылғаннан кейінгі алғашқы екі өлшеу мәні есепке алынбайды. Супер-Роквелл әдісі бойынша табылған қаттылықты, белгілі бір жүктеме әсерінен пайда болған тереңдікті өлшеу арқылы табады. Бұл әдіс бойынша қаттылық:

 

,

 

мұндағы, - қолданылатын шкалаға байланысты кейбір тұрақтылық;

        - алғашқы жүктеме әсерінен ұшының тереңдігі;

        - жүктеме әсерінен тереңдігі;

        - шкаланы бөлу құны.

Иілуге сынақтан кейін иілу болған жердің сыртқы көрінісін және шеттерін қарайды. Сынақ нәтижелерін келесі көрсеткіштермен бағалайды:

а) сызат пайда болмағандағы иілудің жеткен жетістігін;

б) иілу саны бойынша: үлгіде сызат пайда болғанша; сызат үлгі енінің жартысына жеткенше; үлгінің толық сынуына дейін.

Сызат пайда болған иілуде немесе үлгі енінің жартысына дейін сынса немесе үлгі толық сынса, онда санау кезінде олар есептелмейді. Сынақ нәтижелерін бағалау критерийлері металл өнімдеріне арналған стандарттарда көрсетіледі. Егер бұндай нұсқаулар болмаса, онда сынақ сызат пайда болған жағдайда тоқтатылады.

Сынақ жүргізіп, сынақ нәтижелерін алғаннан кейін хаттама толтырылады. Сынақ хаттамасында:

• ақ қаңылтыр маркасы немесе үлгі маркасы;
• үлгінің өлшемдері;
• білікшелер радиусы;
• а қашықтығы;
• керу ауқымы;
• сынау нәтижелері және
• сынау түрі көрсетіледі.

Ақ қаңылтырды Эриксен әдісімен жаншуға сынағанда, шұңқырдың тереңдігі 0,1 мм-ден артық емес қателікпен анықталады. Ақ қаңылтырдың сапасын алынған шұңқыр тереңдіктерінің орташа арифметикалық мәнімен бағалайды.

Сынау нәтижелерін хаттамаға толтырады. Хаттамада:

• дайындаушы-кәсіпорын;
• аспап түрі;
• ақ қаңылтырдың маркасы;
• үлгінің ені, мм;
• үлгінің қалыңдығы, мм;
• шұңқырдың тереңдігі, мм;
• шұңқырдың орташа тереңдігі, мм;
• сынау температурасы, көрсетіледі. 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Бұл курстық жұмыста ақ қаңылтырды әр түрлі механикалық факторлар әсеріне, яғни қаттылыққа, жаншуға және иілуге әр түрлі сынау құралдары мен аспаптарын пайдалана отырып сынау әдістемесі әзірленді. Ол үшін арнайы стандарттар мен нормативтік-техникалық құжаттардағы жалпы талаптар және сынау әдістері қолданылды. Осындай жүргізілген сынақтар нәтижесінде анықталған ақ қаңылтырдың сапа көрсеткіштері стандарт талаптарына сай болды.

Ақ қаңылтырдың техникасы мен технологиясы даму үстінде. Қазіргі кезде ақ қаңылтырды зерттеу үшін ең жаңа физикалық әдістері қолданылуда. Іргелі ғылымдарды (математика, физика, химия) пайдалану арқылы кеңейтілген теориялық зерттеулер қатар жүргізіледі. Ақ қаңылтырды теориялық және тәжірибелік зерттеудің жаңа тәсілдерін және жаңа теорияның пайда болуына әкелетін міндеттерді нақты шешуге байланысты жалпыландыруды туғызады. Жаңа материалдарды іздестіру – ақ қаңылтырдың сенімділігі мен әр түрлі механикалық факторлардың әсеріне қарсы келе алу қабілеттілігін жоғарлатудың тиімді тәсілдерінің бірі. Осы үшін көптеген әдіс-тәсілдер мен құралдар қолданылады. Бірақ, өкінішімізге орай, біздің елімізде әр түрлі механикалық факторлардың әсеріне бұйымдарды сынау құрылғылары жеткілікті дәрежеде дамымаған. Сондықтан, біздің, яғни болашақ инженерлердің мақсаты – әр түрлі материалдардың, соның ішінде ақ қаңылтырдың физикалық және механикалық ерекшеліктерін ескере отырып, заманға сай сынау қондырғыларын дамыту, олардың технологиялық әдістемелерін игеру, сынау құрылғыларын металлургиялық өндіріс саласына енгізу.

Болашақта ақ қаңылтырдың конструкциялық қасиеттерін анықтай отырып, шет елдердің ақ қаңылтырға деген сұранысын арттыра отырып, ел экономикасына айтарлықтай өз үлесін қосуы керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Бернштейн М.Л., Рахштадт А.Г. Металловедение и термическая обработка стали: Справочник. – М.: Металлургия, 1983. – 288с.;

2. Геллер Ю.А., Рахштадт А.Г. Материаловедение. Методы анализа, лабораторные работы и задачи. - М.: Металлургия, 1984. – 376с.;

3. Жуковец И.И. Механические испытания металлов. – М.: Высшая школа, 1986. – 199с.;

4. Зарапин Ю.Л., Попов В.Д., Чичинев Н.А. Стали и сплавы в металлургическом машиностроении. – М.: Металлургия, 1980. – 144с.