Автор работы: Пользователь скрыл имя, 13 Ноября 2015 в 19:28, курсовая работа
Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңының 89 бабының әрқайсысы еліміздің болашағын экологиялық жағынан қамтамасыз ету шараларына арналады. Заңда басқа салалармен қатар педагогикалық жағынан шешілуі тиісті міндеттер белгіленіп, экологиялық тәрбие мен білім берудің жалпыға бірдей және үздіксіз жүргізілу қажеттілігі көрсетіледі[2,3,4].
Өйткені табиғатты аялау, соның негізінде имандылыққа, ізгілікке баулу бала тәрбиесіндегі ұлттық тамырдан нәр алады, яғни, экологиялық ой-тұжырымдар баланың қоршаған табиғат ортасымен және өмір сүріп отырған қоғамындағы қалыптасқан ғылыми ұғым түсініктерімен байланыстырса, соғұрлым өз туған жерін, елін қорғауға тәрбиелейтіндігін ашып көрсеткен.
Кіріспе.............................................................................................................................3
І. Оқу-тәрбие процесінде оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1. Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің педагогикалық негіздері............................................................................................................................4
1.2. Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің жағдайы............................................................................................................................8
1.3. Оқушыларға сабақта және сыныптан тыс жұмыста экологиялық тәрбие беру үлгісі............................................................................................................................. ...11
ІІ. Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудегі тәжірибелік жұмысы
2.1. Оқу процесінде сабақта экологиялық білім мен тәрбие беру..............................16
2.2. Сыныптан тыс жұмыста оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру.....20
III.Тәжірбиелік бөлім
3.1. Тәжірибелік – эксперимент жұмысының нәтижелері…………………………..29
Қорытынды....................................................................................................................31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...............................................................................32
Кіріспе.......................
І. Оқу-тәрбие процесінде оқушыларға
экологиялық білім мен тәрбие берудің
теориялық негіздері
1.1. Оқушыларға экологиялық
білім мен тәрбие берудің педагогикалық
негіздері.....................
1.2. Оқушыларға экологиялық
білім мен тәрбие берудің жағдайы.......................
1.3. Оқушыларға сабақта және
сыныптан тыс жұмыста экологиялық тәрбие
беру үлгісі........................
ІІ. Оқушыларға экологиялық
білім мен тәрбие берудегі тәжірибелік
жұмысы
2.1. Оқу процесінде сабақта экологиялық
білім мен тәрбие беру..........................
2.2. Сыныптан тыс жұмыста оқушыларға
экологиялық білім және тәрбие беру.....20
III.Тәжірбиелік бөлім
3.1. Тәжірибелік – эксперимент
жұмысының нәтижелері…………………………..29
Қорытынды.....................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................
Ғылыми-техникалық
прогрестің жедел даму барысында, қоғам
мен табиғаттың қарым-қатынас мәселесіндегі
күрделі шиеленістерді дұрыс шеше білу,
бүкіл жер шарының болашағын, әрбір азаматтың
өмірін сақтауға мүмкіндік туады. Өйткені,
өндірістің дамуы барысында табиғи қорлардың
дағдарысқа ұшырауына, қоршаған табиғи
ортаның ластануына себепші болып, жаңа
дағдарыстардың туындауына ұйытқы болды.
Табиғат әлемі адамдардың тіршілік
ету ортасы. Ал, адамдар табиғатсыз өмір
сүре алмайды. Соңғы жылдардағы мемлекеттік
жоспарларды орындау, өндірісті өркендету
негізгі міндет болып, табиғатты (ауаны,
суды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін)
қорғап, ядролық жарылыстар, табиғат байлықтарын
орынсыз пайдалану, табиғатты ауруға ұшыратты.
Жұтатын ауамыз, ішетін суымыз, жейтін
тамағымыздың құрамында улы заттар көбейді.
Заводтардан шығатын қалдықтар сүзгіден
дұрыс өткізбестен ауаға таралып, осының
нәтижесінде өкпе, рак, жүрек, психикалық
аурулар саны көбейіп барады. Дүние жүзілік
денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне
сүйенсек, аурулардың 80-90% ішетін ас суынан
және жұтатын ауадан туындап
Қазақстан азаматтарының денсаулығы,
білімі мен әл-ауқатының артуын қамтамасыз
ету мақсатымен, Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың
«Қазақстан 2030» атты өз халқына жолдауында
адамдардың денсаулығын жақсарту, ауруларды
болдырмау және салауатты өмір салтын
қалыптастыру үшін экологиялық проблемаларды
шешу қажеттігі атап айтылған Президенттің
жолдауында: «Экологиялық нашар ахуал
бүгінде адам өлімінің 20%-ке себеп болып
отыр, ол кейбір аймақтарда жағдайы мұнан
да қиын, отандастарымыздың үштен бірі
сапасыз тамақтанбау да теріс демографиялық
салдарға әкеп соғады; - деді [1].
Озон қабатының жұқаруы, улы
тұзды жаңбырлардың жаууы, химиялық заттармен
ластануы – адамның іс-әрекетінен жасалған
қасірет болып табылады. Табиғаттың осындай
күйге ұшырап, еліміздің көптеген жерлерінің
апат аймағына айналуының бір себебі–экологиялық білім
Ғылыми-техникалық прогрестің
өркендеуі, адамдардың шаруашылық іс-әрекетінің
дамуы артып, өндірістің өсуіне қарай
табиғаттан алынатын шикізат пен өндіріс
қалдықтарының көлемі арытып, айналадағы
ортаны бүлдіруде. Қазіргі кезде табиғат
пен адам арасындағы қарым-қатынасты дұрыс
жолға қойып, табиғат байлықтарын, көздің
қарашығындай сақтап, оны үнемдеп пайдалануда.
Соңғы ХХ ғасырдың екінші жартысында
адам баласынан алдынан шыққан, табиғатты
қорғау мәселесі, жастарды соған сай оқыту
мен тәрбиелеудің қажеттілігі туып, экологиялық
мәселелер қазір әлемде өзінің қоғамдық
мәні жоғалған алдыңғы қатардағы мәселенің
біріне айналды. Сондықтан жас ұрпаққа
экологиялық білім мен тәрбие беру бүгінгі
күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті кезек
күттірмес екендігі 1991 жылғы «Қазақстан
Республикасының жалпы білім беретін
мектептері тұжырымдамасында» және 1992
жылғы «Қазақстан Республикасының білім
беру туралы» заңында, 1996 жылғы «Қазақстан
Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің
тұжырымдамасында» көрсетілген. Қазақстан
Республикасының Конституциясының 6-шы
бабы жер және оның қойнауы, су көздері,
өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа
да табиғи ресурстар мемлекеттің меншігі
екендігі, олардың мемлекет қорғауында
болатындығын мәлімдейді, осы конституцияның
38-ші бабы Қазақстан Республикасының азаматтарына
табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты
Қазақстан Республикасының
«Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңының
89 бабының әрқайсысы еліміздің болашағын
экологиялық жағынан қамтамасыз ету шараларына
арналады. Заңда басқа салалармен қатар
педагогикалық жағынан шешілуі тиісті
міндеттер белгіленіп, экологиялық тәрбие
мен білім берудің жалпыға бірдей және
үздіксіз жүргізілу қажеттілігі көрсетіледі[2,3,4].
Өйткені табиғатты аялау, соның
негізінде имандылыққа, ізгілікке баулу
бала тәрбиесіндегі ұлттық тамырдан нәр
алады, яғни, экологиялық ой-тұжырымдар
баланың қоршаған табиғат ортасымен және
өмір сүріп отырған қоғамындағы қалыптасқан
ғылыми ұғым түсініктерімен байланыстырса,
соғұрлым өз туған жерін, елін қорғауға
тәрбиелейтіндігін ашып көрсеткен. Табиғат
арқылы балалардың имандылық сезімдерінің
алғашқы нышандарын педагогикалық құндылығын қалыптастыру жайлы
Зерттеудің мақсаты: Биология сабағында
оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие
беру әдістемесін негіздеу.
Зерттеудің міндеті:
орта мектептерде 8-шы сынып
оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие
берудің теориялық негізін
● Экололгиялық
білім мен тәрбие берудің деңгейін анықтау;
● Сабақта
және сабақтан тыс уақытта экологиялық
білім мен тәрбие беру жолдарын анықтау.
● Зерттеудің
ғылыми болжамы: 8-шы сынып оқушыларына
экологиялық білім мен тәрбие беру тиімді
және нәтижелі болуы мүмкін, егерде:
● Орта мектепте
оқушылардың табиғатты қорғауға байланысты
гумандық қасиеттерін қалыптастырудың
теориялық негізі дәлелденсе;
● Сабақ және
сабақтан тыс жұмыстардың бірлігі мазмұндық,
ұйымдастыру және әдістемелік жағынан
● Экологиялық
тәрбие мазмұны туған өлке және қазақ
этнопедагогика материалдарымен толықтырылса,
Зерттеу әдістері :
1. Теориялық зерттеу әдістері: ғылыми және арнайы әдебиетті – педагогикалық, әдістемелік, дидактикалық әдебиетті зерттеу мәселесі бойынша талдау және жинақтау; салыстыру, жалпылау, жобалау, болжау.
Зеттеудің теориялық
және практикалық мәнділігі: жеке білім беру траекторияларын
оқушыларда жүзеге асыру, оқушылардың
отбасында, аймақтық ортада әлеуметтенуі,
орта және жоғарғы білім алуға дайындау
үшін оқушылардың жалпы білім беру бағдарламасындағы
жекелеген пәндерді тереңдетіп оқу мүмкіндігін
қамтамасыз ету үшін бұл курстардың ерекшелігін
айқындау. Жоғарғы сынып оқушыларына
экологиялық білім мен тәрбие беруде туған
өлке және қазақ этнопедагогика материалдары
ендірілген қосымша бағдарламалар жасау;
- жоғарғы мектептерде биология
пәні негізінде экологиялық білім мен
тәрбие берудің ғылыми-практикалық ұсыныстары.
Зерттеудің базасы: Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының кітапханасы, Тараз қаласының Шоқан Уалиханов атындағы орталық кітапханасы.
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, бөлімдерден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Оқу-тәрбие процесінде оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1. Оқушыларға экологиялық
білім мен тәрбие берудің
Қоғамның дамуы табиғатпен
Сонымен бірге, қазіргі кезде адам мен табиғат арасындағы қарама-қайшылықтарды шешіп, жол табу және жастарға экологиялық тәрбие беру педагогика мен мектептің басты борышына айналуда. Оқушыларға экологиялық тәрбие беру жалпы білім берудің бір тармағы ретінде оқушыны жан-жақты дамытуға, оның адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуге бағыттайды. Кезінде орта ғасыр ғұламалары Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, Қ.А. Яссауи, М. Қашқари, А. Иүгінеки, С. Бақырғани және т.б. өз шығармаларында табиғатты аялап, қорғауға байланысты көзқарастарын білдіріп, жаратылыстану жайында бағалы пайымдаулар мен ғылыми тұжырымдар жасаған. Мәселен, Әл-Фараби «Ғылымдардың шығуы туралы трактатында» табиғаттану ғылымдарының шығу төркінін, себептерін ашып көрсетуге тырысады.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мәселесін шешуде прогресшіл педагогтарымыздың орны ерекше. Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоций, А.Гумбольдт классикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді. Чех халқының атақты педагогы Я.А.Коменский «Тәрбиенің негізі – табиғат, ал адам табиғаттың бір бөлігі және оның заңдылықтарына бағынушы»,- деді. Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо өзінің педагогикалық еңбектерінде «Баланы табиғатпен байланыста тәрбиелеу керек, табиғат баланың ересектігінен бұрын бала болғанын қалайды», - деп жазды. Ол тәрбиенің үш қайнар көзі: «табиғат, адамдар, заттар» деп есептеді[8].
ХІХ ғасырдағы орыс ағартушылары В.Г. Белинский, Н.Н. Герцен, Л.А.Добролюбов, Д.И.Писарев т.б. мектепте табиғатты немқұрайлық оқытуға және оған мейірімсіздік қатынасқа қарсы шықты[9,10,11].
Н.Н.Герцен жас баланың
жан дүниесін қалыптастырудағы
табиғаттың маңызын көрсете
Белгілі философтар В.Г. Афанасьев, В.В. Журавлев, А.Г. Спиркин, Г.С. Смирнова, А. Қасабеков, Ж. Алтаев т.б. жасөспірімдерге экологиялық білім мен тәрбие беруде «қоғам-адам-табиғат» арасындағы дүние-танымдық сана формаларын саралау тұрғысынан қарастырады. Себебі, адамның тұрмыс-тіршілігінің әлеуметтік мәнге ие болуының нәтижесінде санасы дамып, жетіледі. Сана – адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын реттеп, бағыт-бағдар беріп отырады. Ол әрекетінен көрініс табады. Жеке адамның басқа адамдармен – табиғи ортамен көрініс табады. Жеке адамның басқа адамдармен – табиғи ортамен қарым-қатынаста болып, сана-сезімінің дамуы, өзіне басқа адамдарға қоршаған заттық дүниеге көзқарас-пікірінің қалыптасуы жеке адамның жетілдірудің негізгі факторы болып саналады. Сонымен, адамның ақыл-ойы мен сана-сезім бірлігін дәлелдейтін тұжырым жеке тұлғаны экологиялық проблемаларға жаңама көзқараспен қарауға бағыттады[12]. Психологтар А.А.Люблинская, М.Мұқанов, Қ. Жарықбаев, т.б. өз еңбектерінде оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру жұмысы, қоршаған ортамен қарым-қатынаста психологиялық жас ерекшеліктерін ескергенде ғана нәтижелі болады деген пікірлер айтқан[13,14]. С.Л. Рубенштейн әрбір жеке адамның қоршаған ортамен байланысының басты компоненттерінің бірі қарым-қатынас деп санайды. Ол табиғатқа адамгершілік қатынасын қалыптастыру, мінез-құлық нормаларын қалыптастыру екенін көрсете отырып, «басқа адамдармен жарамды қатынасқа ену, басқа адамдардың адамша тіршілік етуіне жағдай жасай білу тек толы бағалы адамның ғана қолынан келуі мүмкін, ал ол дегеніміз дүниеге, өмірге, табиғатқа мың дос қатынастағы адам», - дейді. Оқушылардың адамгершілік қасиетін дамытып, оларды парасаттылыққа тәрбиелеуге экологиялық тұрғыдан келудің де маңызы зор. Балалардың мейірімділік, қайырымдылық, аяушылық, мүсіркеушілік және басқа гуманистік ерекшеліктерін дамыту бағытында табиғатпен сырласу жеткіліксіз болса, олар парасаттылық тәрбие алуда белгілі бір мөлшерде қысым көру мен шектеушілікке душар болады.
Табиғат арқылы экологиялық
тәрбие берудің маңызын
Сондықтан да адамның табиғат сұлулығына қатынасы эстетикалық қатынас деп қана емес экологиялық аспектідегі адамгершілік-эстетикалық қатынас деп қарастырған жөн. Табиғат пен көркем шығармалар арқылы бейненің ішкі үйлесімдігі экологиялық пен эстетикалық үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Демек, табиғатқа эстетикалық қатынасты оған деген адамгершілік қатынасты, «эстетикалық тәрбиені экологиялықтан бөліп қарастыруға болмайды».
Табиғат – сұлулықтың мәңгі бақи таусылмас қайнар көзі, ол эстетикалық тәрбие берудің ең маңызды құралдарының бірі саналады. Ал, бұл экологиялық тәрбиемен іштей жалғасып, табиғаттың күйзеліп, күйреуіне қарсы тұратындай адамның қалыптасуына ықпал етеді. Қандай жұмыстың болса да, «экологиялық жағы» еске алынбаса, табиғат пен адам арасындағы зат алмасуды заңды түрде үйлестіріп отыратын, еңбекке үйрету мен тәрбиелеу саласында орны толмас олқылықтар пайда болады.
Ч.Дарвин «Түрлердің шығуы» деген еңбегінде органикалық дүниенің дамуына байланысты көптеген экологиялық байқауларын келтірген[16]. Дегенмен, ғылымда «Экология» деген ұғымды алғаш айтқан адам Эрнест Геккель. Ол «Экология» деген сөзге анықтама беруге тырысты. 1866 жылы немістің табиғат зерттеушісі Эрнест Геккельдің өмірге енгізген «экология» сөзін дәлме-дәл аударғанда «үй туралы ілім, тұрақ (мекен) туралы ғылым», деген грек сөзінен шыққан[17]. Келесі бір экологиялық сөздікте «экология (гректің ойкос – үй, мекен, тұрақ және логос – білім, ғылым, зерттеу деген екі сөзінен құралған) – қоршаған ортаны қорғаудың ғылыми негізі, тірі организмдердің өмір сүру жағдайларын, олардың өзара қатынастарын, табиғи ортамен байланыстарын зерттейтін ғылым».
Экологияның танымал сөзге айналғаны соншалық, оны не болса соған – тазарту ғимараттарын салуға, жерді пайдалануды аймақтық деңгейде жоспарлауға, қағазды қайта өңдеуге, көкөністерді органикалық тыңайтқыштарды пайдалана отырып өсіруге айдар етіп таға салатын болды. «Осы іс-әрекеттің әрі аса қажет екендігіне ойынды әдеттегі талай сыннан өткен ережелер бойынша жүргізбей, табиғат заңдарын сорақылықпен бұзғанымыз үшін табиғаттың өзі үкімімен бізге берер соққысын жеңілдету мен лайықты аз жазаны аз да болса кешеуілдетуге тырысуымыз жатыр», - деп атап көрсеткен болатын Америка экологы Р.Риклефс. Жоғарыда айтылғандардан шығаратын қорытынды айқын: адамдарды құтқару жолындағы әрекетті табиғаттың тіршілік ету және даму заңдылықтарын оқып үйренуден бастау қажет.
Экологиялық тәрбие
жұмысы балалардың жас
Р.Г.Лемберг, А.С.Макаренко,
Ш.Т.Шацкий т.б. өздерінің еңбектерінде
адамның табиғи ортаға деген
қарым-қатынасының қалыптасуы
Табиғаттағы эстетикалық түйсінуге балаларды жүйелілікпен, мақсаттылықпен тәрбиелеу идеясын Н.Н. Рыбников, В.А.Сухомлинский т.б. еңбектері арқылы негізделді. В.А.Сухомлинский «табиғат адам оны танып білгенде себеп-салдарын байланыстыра ой-жеткізуде ғана тәрбиенің қуаты қайнар көзі бола алады», - деп табиғаттың заңдарын жете меңгеруге ғана, табиғаттың жай-күйін түсінетіндігіне ерекше мән береді. Ол баланың бойына табиғатқа сүйіспеншілік сезімін дамытуды ешнәрсеге айырбастауға болмайтын эстетикалық, адамгершілік «эстетикалық тәрбиені экологиядан бөліп қарастыруға болмайды» [19].
Бар өмір тіршілігі
табиғатпен араласып өтетін, оның
аясында өскен халқымыздың
Информация о работе Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудегі тәжірибелік жұмысы