Халықтың әртүрлі категорияларымен әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ                                                                                                                 3
1-ТАРАУ.		ХАЛЫҚТЫҢ ӘРТҮРЛІ КАТЕГОРИЯЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ...................................................	6
	1.1	Халықтың әртүрлі категорияларымен әлеуметтік жұмысының мәні мен мазмұны...................................................	6
	1.2	Әлеуметтік  жұмыс объектісі, субъектісі және қағидалары.....................................................................................	26
2-ТАРАУ.		ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫҢ ӘРТҮРЛІ КАТЕГОРИЯДАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫН ТАЛДАУ........	43
	2.1	Қазіргі кездегі жастар мен әлеуметтік жұмсының барысы...............................................................................................	43
	2.2	Мүгедектерге әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін талдау.................................................................................................	50
	2.3	Халықтың әлеуметтік - әлсіз топтарына мемлекеттік көмек жүйесі.................................................................................................	60
3-ТАРАУ.		ХАЛЫҚТЫҢ ӘРТҮРЛІ КАТЕГОРИЯДАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ..........................................................	70
	3.1	Әлеуметтік жұмысты жеттілдірудегі шетелдік тәжірибенің маңызы...........................................................................................	70
	3.2	Халықтың әртүрлі категорияларымен әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру...............................................................	81
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

 

 

КІРІСПЕ

    Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этикалық-моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның прагматикалық негізі де бар, өйткені XXI ғ. «адам капиталының» ролі экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау биікке көтерілді. 192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып, Дүниежүзілік банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік қорлардың үлесіне ұлттық байлықтың 16 %, табиғи қорларға – 20 %, «адам капиталына» 64 %-ы тигенін есептеп шығарды.

Әлемде орасан зор әлеуметтік жұмыс тәжірибесі жиналған, оның ішінде көрсетілген халық тобымен де. Бұл салада отандық тәжірибе де аз емес. Қазіргі кезеңде еліміздегі әлеуметтік жағдай күрт өзгерді, әлеуметтік қарам-қатынасының өршу үрдісі ойлануды, жалпылама талдауды қажет етеді. Тұрғындармен әлеуметтік жұмыстың ғылыми негізделген тұжырымдамасын, әлеуметтік технологияларды, әлеуметтік жұмыс жүргізуде ұйымдардың түсінікті әрі сенімді тәсілдерді жасау қажет.

Әлемдегі тәжірибе дәлелдегендей, көптеген елдерде әлеуметтік қызметкерлердің есебінсіз әлеуметтік дамудың бағдарламасы да, мемелекеттің әлеуметтік саясаты да іске асуы мүмкін емес. Бұл саладағы мамандар, заңнамалық актілерді дайындауда, жергілікті билік орындары мен қоғамдық ұйымдардың шешім қабыдауында сарапшы қызметін атқарады.

Тәжірибе көрсеткендей (әсіресе бізде), адамдар көбіне көп не өздері, не отбасы мүшелері, не достары, не көршілері, не игі ниетті шенеуніктерде шеше алмайтын мәселелермен жиі ұшырасады. Бұл үшін ерекше мамандық иелері әлуметтік жұмыскерлер қажет.

Бұл мамандықтың қалыптасуы өте қиын жағдайда өткен. 90 жылдар басынан мемлекет өзінің дамуындағы жаңа және өте қиын кезеңін- нарықтық экономикаға өтуді бастады. Бұл - үрдіс  өндірістің тоқырауы, жұмысссыздық, мемлекет тұрғындарының көпшілігі табыстарының күрт төмендеуі,  адамдардың азып-тозуымен сипатталатын қиын да ауыр процесс.  Қазақстандағы күрделі экономикалық, саяси, әлеуметтік жағдай, сонымен қатар адамға игеріп алу, бағыт алу, кейде жай ғана осы жағдайда жан сақтап қалуда көмектесуге қажеттілік біздің мемлекетімізге әлеуметтік жұмыстың жаңа жүйесін құруды талап етеді.

Әлемнің көптеген елдерінде ғасырдың басында-ақ әлеуметтік жұмыс дербес мамандық ретінде қарқынды дамып, бұл салада кәсіби мамандар  бітімі қалыптса бастаған уақытта, Қазақстанда тоталитаризм жағдайында көптеген онжылдықтар бойы кеңес, адамның  теңдессіз қамқорлықта екендігі мәлімделіп келді, сондықтан  халықты әлеуметтік қорғаудың арнайы жүйесін құрудың мәні жоқ деп есептелді.

Еліміздегі мұндай жүйенің қалыптасу процесі 90 жылдың бас кезінен жүрді.

Біріншіден, жаңа әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынас, күрделі әлеуметтік жағдай адамды, отбасын, жалпы мемлекет халықтарын әлеуметтік  қорғаудың  қарқынды  өзгеруіндегі  нарықтық әлеуметтік  жағдайына  бағытталған  жүйесін  талап етеді;

Екіншіден,  экономикалық  және  әлеуметтік жағынан  едәуір  сәтті (Европа елдері, Скандинавия, АҚШ, Канада) мемлекеттер тәжірибесі кез келген, тіпті  ең  бай қоғамда да әлеуметтік  ауыртпалықтар: мүгедектік, қайыршылық,  аурулар, маскүнемдік пен  нашақорлық және т.б. өмір сүретіндігін сендіре дәлелдейді.  Оларды әлеуметтік жұмыс жүйесінсіз  және  әлеуметтік  жұмыс  кадрларынсыз игеру  мүмкін емес.

Үшіншіден,  әлеуметтік қызмет жүйесі сонымен қатар көмекке  мұқтаждар  мен заңдар,  мемлекет  аппараттары  арасын  байланыстырушы  буын  қызметін  де  атқарады.

Әлеуметтік тәжірибедегі жаңа әдістеме  әлеуметтік жұмыстың  әлеуметтік  өзгерістерге  қол  жеткізуге  бағытталған  қызметтің  бір  түрі  болып  табылатындығы түсінікті.  Мұндай  позиция  тұрғысынан әлеуметтік  жұмыс  қоғамдағы  әлеуметтік  сүргіндер мен  келіспеушіліктерді  ұстап  тұратын, олады жеңетін  мықты тәсілдер болып отыр, ал ол тәсілдер тиімді болған сайын қоғам мен мемелекет соған сәйкес көбірек қор бөле түседі.

Әлеуметтік қамсыздандыруды реформалау, өнімді жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, халықтың тұрмыс деңгейін арттыру мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясаттың маңызды саясатының маңызды бағыттары болып табылады.

Тоқсаныншы жылдардың екінші жартысында басталған экономикалық өсу белсенді әлеуметтік саясат жүргізу үшін алғышарттар жасады. Жаңа жағдайларда әлеуметтік қорғау жүйесін реформалаудың еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі заңдар шығаруға және оларды іске асыруға, жұмыспен қамтуға белсене жәрдемдесуге, жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшуге және атаулы әлеуметтік көмек көрсетуге бағытталды.

Алайда әлі де орын алып отырған кедейлік, жұмыссыздық, халықтың қартаң тартқан қатарының көбеюі, рыноктарды жаһандандыру, сондай-ақ биресми сектордың көбеюі әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдете түсуді талап етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І - ТАРАУ.      ХАЛЫҚТЫҢ ӘРТҮРЛІ КАТЕГОРИЯЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

 

1.1 Халықтың әртүрлі категорияларымен әлеуметтік жұмысының істеудің            мәні мен мазмұны

Әлеуметтік жұмыс қоғамдық өмірдегі құбылыс ретінде, міне, 100 жылдан астам уақыттан бері әр түрлі ғылымдардың зерттеу объектісі болып келеді. ХІХ және ХХ ғасыр шегінде көптеген Еуропа мемлекеттерінде (Ұлыбритания, Германия, Нидерланды, Швеция және Франция және АҚШ-та) қайырымдылық ұйымдарымен қатар дамыған кәсіби қызмет ретінде әлеуметтік жұмыс пайда болды. Ол кәсіби қызмет ретінде қайырымдылықтың және мұқтаждарға мемлекеттік көмек жүйесін құрудың дамуы нәтижесінде мүмкін болды. Оның ХХ ғасыр басында туындауы – адамзаттың қарапайым идеясын түсінгендігінің нәтижесі: мұқтаждарға көмек нәтижелі болу үшін, ол кәсіби болуы керек, бірақ бұл қорытындыға келу үшін мыңдаған жылдар қажет болды. Мұқтаж адамдарға біліктілі көмек көрсете алатындардың  қажеттіліктері әлеуметтік қызметкерлердің пайда болуына алып келді. Мұқтаждарға кәсіби көмек көрсету мен адамдардың мейірімділік сезімінің дамуына үлесін қосқан қайырымдылық қызметі де қатар жүрді.

Ежелде туындаған қайырымдылық  қызмет әрқашан мұқтаждарға қайтарымсыз көрсетілетін көмек деп қарастырылады. Бұл қызмет пен айналысатын адамдар материалдық емес моральдық жағынан қанағаттанды. Сонымен қоса олардан арнайы дайындықтар талап  етілмеді,  көп уақыттар  шамасында  мұқтаж  адамдарға  көмек көрсетуді олар артық деп есептелді.   Мұқтаж адамдарға көрсетілетін қайырымдылық қызметі және мемелекеттік көмектер әлеуметтік жұмыстың мүмкін болуына жағдай жасады. Шын мәнінде де, әлеуметтік заңнама шегінде мұқтаждарға көмек көрсетумен айналысатын адамдар қызмет  етті,  оларға сол қызметтері үшін материалдық сый ақы алмаса да олардың дайындық деңгейлері өте жоғары дәрежеде болды. Әлеуметтік жұмыстың мүмкіндікке айналуы (немесе басқа сөзбен айтқанда оның мамандық ретінде пайда болуы) мамандар дайындаудан басталды. Мұндай дайындықтар келешек әлеуметтік жұмыскерлер  білім  ала алатындай арнайы оқу  орындарының ашылуын  қажет етті. Мамандарды дайындау  әлеуметтік жұмыстың  қалыптасуына деген алғашқы қадам болды, одан кейінгі қадам – оның ұйымдастырушылық құрылымын жасау. Алғашқы әлеуметтік қызметкерлер ұйымы толық дамымады. Бірақ  олар қоғамның дамуы үшін сонымен қатар әлеуметтік қызметкерлер құқықтары үшін өз еңбектеріне ақы алу үшін күресті. Кез келген мамандық сияқты әлеуметтік жұмыста өз еңбектері үшін материалдық емес сый ақы алған мамандар жиынтығын көрсетті.

Егер әлеуметтік жұмысты екінші дүниежүзілік соғыс алдында мұқтаждарға кәсіби көмектің қажеттілігін түсінген көптеген елдердің күнделікті өміріне мықтап енген жаңа әлемнің танымы болды десек артық айтқандық емес.

Әлеуметтік жұмыстың  тарихи шарттары жөнінде сөз еткенде ең алдымен өзінің түбірімен ежелгілікте қалып отырған қайырымдылық қызметін көрсету керек. Қайырымдылықтың қызметі болған тарихи формалардың бейнесі оның адам мәдениетінің бөлінбейтін элементі болғанын, батыс, шығыс деп бөлінбегеніне куәландырады. Қайырымдылық мұқтаж адамдарға көмек ретінде қазіргі таңда қоғамдық бір бөлігіне айналды және де адам келешегін онсыз елестету мүмкін емес. Әлеуметтік жұмыстың тарихи шарттарын қуатын мұқтаждарға көрсетілетін мемлекеттік көмекке келетін болсақ, ол Батыс елдерінде буржуаздық қарым-қатынастың түбегейлі бекінуіне әкелген өндірістік төңкеріс әсерінен белгілі бір деңгейде ынталанған болатын.

Сондықтан да айтылған тарихи  шарттар негізінде туындаған әлеуметтік жұмыс батыс мәдениетінің танымына айналды.

      Осы заманғы зерттеулердің теориялық аспектілерінде әлеуметтік жұмыс пәнаралық және интегративті сипатта көрінеді. Әлеуметтік жұмыстың дамуына психология социологияның әсері көп, сол сияқты педагогика, психиатрия, антропология, заң  және кейбір теориялық тұжырымдамалар мысалы: күнделіктілік теориясы әлеуметтік жұмыс қоғамдық құбылыс ретінде пайда болып, кейіннен нақты әлеуметтік институтқа, сөйтіп тану объектісіне, түрлі күнделікті жағдайдан ғылыми теориялық деңгейде қалыптасады. Әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік бағытталған теория моделінің классикалық позитивизмге әсері сезінеді. (О.Конт, Дж.Милль, Т.Спенсер). Социологиядағы позитивизм және әлеуметтік жұмыстың теориясы өзгермейтін заңдар қызметін және қоғам мен адамның дамуы, табиғи процесс немесе бөлік ретінде қарастырылады.

Құрылымдық функционализм және әлеуметтік жұмыс теориясының дамуына белгілі әсер етіп, әлеуметтік жұмыс былайша қарастырылады.

-   кең әлеуметтік жүйенің  бөлігі, өзінің қызметі мен рөлі;

-  кейбір мекемелердің іс-әрекетінің  жүйесі, әлеуметтік іс-әрекеттердің жиынтығы, әлеуметтік институт.

-   ішкі құрылымдар жүйесінің  сипаттамасы.

Әлеуметтік жұмыс ойлаудың әлеуметтік стилінің болуы және осы заманғы тұрмыс компоненттері әлеуметтік негізгі білімге негізделген.

Әлеуметтік жұмыстың социологиясы түрлі әлеуметтік топтардың және әлеуметтік институттар ретінде әлеуметтік жұмысты қоғам жүйесінде олардың өмірлік күштерін қолдау.

Қорғалмағандық пен осалдық әсерлесуі түрлі кезеңдерді сипаттайды. Қорғаусыздық – тәуекелге ұшырағыштыққа тәуекел ету: әлсізді, әл-ауқат  деңгейінің төмендеу мүмкіндігі осыдан шығады.

Мемлекет ресми құжаттарда әлеуметтік бағыттылық, яғни дамудың басты бағыттары, адамның қажеттіліктері қоғамның жоғарғы құндылықтары, мемлекеттік әлеуметтік саясатқа сәйкес құрылады. Халықты қорғаудың негізгі   элементтерінің  бағдарламасы:

         - халықтың негізгі категориясын әлеуметтік қорғауды жан-жақты талдау және әлеуметтік мақсаттар мен міндеттер аймақтық әлеуметтік қорғаудың жүйесі;

  - халықтың түрлі топтары мен әлеуметтік қорғау шаралары жағдайын талдауға кәсіптік бағдар мен кадрларды дайындаумен қайта даярлау кіреді;

- аймақтардың инфрақұрылымдарының  әлеуметтік қорғауды келешекте  дамыту мен оның жай-күйі;

- қосымша механизмдер шығын  көздері әлеуметтік қорғау жүйесін  қамтамасыз етудің болашағы мен  жай-күйі.

Қоғам, әлеуметтік топ, жеке адам, әлеуметтік статус, әлеуметтік рөл, социализация, аномия әлеуметтік жұмыстың негізгі теориясын және практикасын құрап, социологияның маңызды категориялары болып табылады. Әлеуметтік сала социологиясы, мәдениет социологиясы, әлеуметтік жұмыс социологиясы, гендер социологиясы (мемлекеттік емес әлеуметтік ұйымдарды білдіретіні – бұл салалар жаңадан құрылуда, бірақ олардың әлеуметтік жұмыс тәжірибесі үшін маңызы зор. Әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру және оны жан-жақты ғылыми сүйемелдеу, біртұтастығын  қамтамасыз ету әлеуметтік институт және әлеуметтік жұмыстың іс-әрекетінің даму мониторингін қамтамасыз ету ғылыми әлеуметтік білімнің принципті мағынасы бар.

Соңғы жылдары біздің республикамызда әлеуметтік жұмыс практикасы едәуір қарқынды дамыды. Әлеуметтік қызметкерлер дайындайтын кәсіби-педагогтік қызметтер дамытып, әлеуметтік жұмыс және көптеген ұйымдар жұмыс істейді.