Ұйым элементтері және басқару үрдісі

2. ДӘРІСТІК  КЕШЕН

 

1 БӨЛІМ

Ұйым элементтері және басқару үрдісі

Менеджер жұмысындағы жалпы  факторлар. Менеджерлердің негізгі  басқарушылық ролдері. Төменгі, орта, жоғары сатындағы менеджерлер. Менеджменттің  маңызы, оның дәйектері, әдістемесі, менеджмент саласындағы ғылыми зерттеудің негізгі кезеңдері, плюарлизм дәйегі.Ұйым, ұйымның негізгі сипаттамалары, түрлері, көлденеңнен және тігінен еңбек бөлінісі, ұйымның жетістігі.Басқару ойларының дамуын сипаттау. 1990 жылға дейінгі басқару және ұйымдар: ежелгі ұйымдар; басқарудың дамуы ғылыми пән ретінде. Менеджмент мектептері: ғылыми басқару мектебі, әкімшілдік мектебі, ,, адамдар қатынасы ” мектебі.Менеджментке қазіргі кездегі көзқарастар. Қазақстандағы менеджменттің проблемалары, міндеттері

Дәріс №1.

Менеджмент  ғылым ретінде. Басқару ойының эволюциясы

 

 

Дәрістің мақсаты Бүгінде нарықтық экономикалық қатынастар орнаған жағдайда кәсіпорында басқарудың мәнін, пәні мен міндеттерін ашып, олардың алатын орнын анықтау. Басқару ғылымының дамуына маңызды үлес қосқан негізгі тәсілдермен танысу.

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1. Менеджмент туралы түсінік және оның түрлері.

2. Менеджер және оның функциялары.

3. Басқару мен кәсіпкерліктің  өзара байланысы.

4. Америкалық және Жапон менеджменті.

5. Басқарудың дамуына үлес қосқан әртүрлі негізгі мектептер.

6.Басқаруды процесс ретінде  қарастыру. 

7.Басқарудағы жүйелік көзқарас.

8.Басқарудағы жағдайлық көзқарас.

 

Тақырыптың қысқаша  мазмұны

      Менеджмент ғылым  ретінде 19-ғасырдың аяғы мен  20 ғасырдың басында пайда болып, өзінің дамуында бірнеше кезеңді басынан кешірді. Экономикалық әдебиеттерде басқару ойының алғашқы қарқыны «тейлоризм» деген ағыммен байланысты екені айтылады.

   Алғаш рет ғылыми менеджмент  мектебінің негізін қалаған америка  инжинері Фредерек Тейлор (1856- 1915). Ол өндірісті ғылым тұрғысынан басқаруға болады деген пікір айтты. Кезінде ғажайып жаңалық болған бұл құбылысты ол кейін өзінің еңбектерінде ғылыми жағынан жан –жақты дәлелдеді. Ф.Трейлор кәсіпорынды басқару ісін өнер ретінде қарастыра келіп менеджер «нені жасауды дәл білуі және соны арзан, әрі ең тиімді тәсілмен қалай жасауға болатынын» зерттеу нысаны етті.

       Классик үлгідегі  мектептің үлгілері Анри Файоль, Линдал Урвик, Джеймс Муни, А.К.  Райли басқарудың әмбебап принциптерін  ойластырды. Сондай мектептің негізін салушы француз ғалымы Анри Файоль (1841-1925) практикалық тәжірбиені жинақтау негізінде мынадай қортындыға келді: «басқару кәсіпорынның мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып, оны белгілі бір мақсатқа жетелеу». Ол сондай-ақ, мемлекеттік басқару ісін ғылым жолымен ұйымдастырудың принциптерін қолдану мүмкін екендігіне алғаш рет ой жүгіртті.

         Бихевиористік  (мінез- құлық) мектебі XXғасырдың 20-шы жылдардың аяғы мен 50-ші  жылдардың басында қарқын белең  алды. Бұл бағыт психология мен социология ғылымдарын басқару жүйесінде қолданумен айналысты. Бұл мектептің негізін қалаушылардың бірі американ экономисі – Элтон Мейо (1880- 1949) болды. Осы ілім

Ш.Уәлиханов ағарту ісі мен жеке реформалардың рөлін асыра бағалай  отырып, басқару обылысындағы үкімет шаралары көшпенді ауылдар өмірінің қайта құрылуына ықпал етуі мүмкін деп жорамалдады.Ш.Уәлихановтың мемлекетті басқару жөнінде ұсынған демократиялық идеяларын қазақтың басқа ағартушы –демократтары Ы.Алтынсарин (1841-1889) мен А.Құнанбаев (1845-1904) әрі қарай дамытты.

     XX ғасыр мемлекеттік  басқару саласындағы қазақ зиялылары  өкілдерінің шоғырымен ерекшелінеді . Олар: Ә. Жангелдин, Ә. Бөкейханов, М.Тынышпаев, М.Шоқаев, Л. Мирзоян,  О. Исаев, Ұ. Құлымбетов, С.Меңдешов, Н.Нұрмақов, Т. Рысқұлов, Ғ.Тоқжанов, О. Жандосов, С. Сейфулин, Б. Малин, І. Жансүгіров және т.б. Торғай обылысында - Ә. Бөкехйанов, Жетісуда- М. Тынышпаев, Түркістанда- М. Шоқаев қазақ халқының өкілдері уақытша үкіметтің комиссарлары болып тағайындалды. Бірақ олар отарлаушы басқару жүйесінің шенеуніктері болып тағайындалғандықтан жергілікті қазақ тұрғындарының мәселелерін толық шеше алмады.

1. шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;

басқару органы, әкімшілік бөлігі.(1)   Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастыру өткен ғасырдың соңғы 10 жылдығында басталды. Бұл процесс тез арада әр жақты сипат ала тұрса да, оның ойағдайөрекендкеу отасы өнеркәсіптік өндіріс болады. Ғыым мен  тениканың дамуы өндііс шоырландыруға, ал соңғысы өз кезегінде жаратылыс –техникалық білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал етті

    ХІХ ғасырдың соғы 10жылығында  өнеркәсіптік электроникада энергетикалық  базасы және су энергетикалыцқ  негізінде құралды.

   80-жылдардың орт шегінде  Г.Даймлер мен К. Бенц автомабиль  қатынсының энергеткалық негізгі –іштен жанатын жеңіл бензин двигателін шығарады, ал 1896-1897 жылдары Р.Дизель сол елде энергетикаолық негізгі ауыр отынан тұратын іште жанатын двигательді ұсынад .Соңғысы социологиялық және кеме қондрғыларына жаппай қолданыла батады. 1877 жылы АҚШ-та тұңғыш телефон станциясы алынды. Метоллургия өнеркәсібі қайта жарақтандырылып, өнеркәсіпке химия аппай енгзіле бастады.    Химия саласыда 1869 жылы Д.М.Менделеев ашқан элементтерінің периодтық жүйесі әйгілі жаңалық ретіде енгізілді.

арасындағы жауапкершілік.

 Әімшілік мектеб  «1920-1950» 

   Ғылыми басқару  екілдері өз зерттеулерін негізінен өндірісті басқара алады. олар деңгейден төменгі сатыдағы еңбек өнімділігін артырумен шұғылданады. Әкімшілік мектептер пайда болғаннан кейін мамандар басқаруды ұдайы жетілдірумен әкімшілік қызмет ұйымдастыру принціпімен айналысты. Бұл проблемалар француз зерттеушісі 

Адамгершілік қарым-қатынас  мектебі. «1930-1950»

1933 жылы Э.Мэйо «индустриалдық  өркениеттегі адамгершілік қарым-қатнастар»кітабын  шығарды. «Адамгершілік қарым  қатнастар» мектебінің көрнекті өкілдері К.Аджерис, Ф. Лийкер, Д.Макгрегор, Р.Блейк тағы басқалар.

Басқару мектебі.

1.Модельдерді ойластыру және  қолдану арқылы күрделі басқару  проблемаларын түсіндіруді тереңдету.

2.Күрделі жағдайда шешім қабылдайтын басшыларға жәрдем ретінде сандық тәсілдерді дамыту.

Бақылау сұрақтары:

1.Менеджмент туралы түсінік және оның түрлері.?

2. Менеджер және оның функциялары.?

3. Басқару мен кәсіпкерліктің  өзара байланысы.?

4.Америкалық және Жапон менеджменті. ?

. Ғылыми менеджмент мектебі.?

2.Әуімшілік немесе класикалық  мектеп ?

3.Адамдар қарым қатынас мектебі?

4.Басқарудың ғылыми мектебі?

Әдебиеттер:

Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005

Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы:  КазГАУ, 1995

Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.

Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.

• Қосымша әдебиет :

Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.

 Игнатьева Л.В. Основы менеджмента.  — М., 1995

 Кнорринт  В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.

Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.

 

Дәріс №2

ҰЙЫМНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОРТАСЫ

Дәрістің мақсаты: Ұйымның ішкі және  сыртқы ортасына мінездеме.

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1. Ұйым ішкі құраушылары.

2.Ұйымнң  сыртқы ортасы

3.Сыртқы орта мінездемесі

Тақырыптың қысқаша  мазмұны

Ұйым дегеніміз – алға қойылған мақсатқа жету барысында адамдар  саналы үйлестіреді Ұйым – барлығы бірігіп бағдарламаны және іске асырғандығы белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде істейтін бірлестігі. « Ұйым» ұғымы құрлымдық және жүріс – тұрыс саласында қарастырылады. Ұйым ұғымы бүтіндегі мен ұқсастығын, әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерулердің негізгі ерекшеліктерін сақтауды объектілердің тұрақты байланысын қамтамасыз етеді. Құрлымдық ыңғайда ұйым ұйымдық құрлым сияқты бір немесе бірнеше мақсаттарға бағынышты өзара байланысты бөлімшелердің тұтастығы ретінде қатысады. Ұйымдық құрылым – алға қойған мақсаттарға тиімді жету үшін жұмыс істейтін адамдардан арнайы құрылған тұтастық жүйе. Ұйым деп көбінесе бірыңғай, тұтас организм болып саналатын бір идиологияны қолданатындар олар экономикалық, техникалық, технологиялық жұмыс істейді. Жүріс – тұрыс ыңғайында процесс ұйымда зерттеу орталығында ұйымдық құрлымның бөлігі ретінде адам квалфикациясымен, жеке ерекшеліктермен еңбекке деген қабілеттілігімен мотивациясы ретінде жобалады. өз кезегінде, ұым процессі бірнеше бағытқа диференцияланады.

1. Мақсат дегеніміз – нақты соңғы жағдай және қалаулы жетістік. Бұған жетугу әрбір топ ұмтылады. Мақсаттың негізгі мінездемелері:

      1. Мақсат нақты  және өлшенетін болуы керек

      2. Мақсат нақты  жетуге болатындай болуы керек

      3. Мақсат бір- бірінетәуелді  болуы керек

2. Құрылым  дегеніміз – басқару деңгейлерініңлогикалық қарым – қатынасы.

Бұл құрылым кәсіпорын мақсатына  жетуде тиімді формада және түрде  құрылуы шарт.Құрылымдар әртүрлі  болып келеді.Биік құрылым ірі  кәсшпорынға тән. Материалды өндіріс  саласында бірнеше қызмет түрлерімен айналысатын компаниялар.

міндет дегеніміз – белгілі  бір маманға және жүктеле тапсырылғанжұмыс. Ол белгілі бір тағайындалғантәсілмен  және алдын ала қойған уақытта  орындалуы керек. Жалпы кәсіпорында  міндеттер келесі топтарға бөлінеді:

1. Адамдармен жұмыс кей кезде орта деңгей басшыларының міндетіне кіреді.
2. Ақпараратпен жұмыс жоғары және ортаңғы деңгей басшыларына тән.
3. Құрал – жабдықтармен жұмыс жұмысшылардың міндеті.

 Технология бұл құралдардың  инфрақұрылымының жабдықтардың  квалификациялық дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы, материалдарда, ақпараттарда адамдарда қажетті өзгерістерді жүзеге асыруға қажетті анықталған өндіріс тәсілі.

Ең таралған екі түрі бар.1).Джон Вурвард. 2).Томсон бойвнша топтастыру.

Джон Вурвард бойынша технология 3 категорияға бөлінеді:

1. Бірлік өндіріс мысалы: Зергерлік бұйымдар, космос корабілі, салынған сурет.
2. Массалық технология және ірі өндіріс. Бірдей өнімніңкөп дайындауда қолданылады. Мысалы:Машина жасау.
3. Үздіксіз өндіріс. Мұнда автоматтандырылған жабдықтар қолданылады, тәулік бойы жұмыс істейді.Бірдей өнім дайындайды.

  Томсон бойынша технология 3 топқа бөлінеді:

1. Көп буынды технология.Мысалы: тағам дайындау.
2. Делдалдық технология. Мысалы: Банктік қызметкер.
3. Интенсивті технология. Арнайы тәсілдерменнышандарды қолдану. Нақты бір материалда белгілі бір өзгерістержасау. Мысалы: Фильм монтажы, атом электростанциясы.

Технология  – бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы материалда, материалда ақпаратта, адамдарда қажетті анықталған өндіріс тәсілі.

5.Кәсіпорында адамның үш негізгі  аспектісі болады.

1. Адамның тәртібі және әрекеті.

2. Тобындағы адамның қызметі.

3. Басқарушының әрекеті жеке  адамның әрекетіне белгілі бір  факторлар әсер етеді.

Құрлымдық қалыптастыру оның ішінде  жеке жетекшілер үшін мәселелерді шешу,

        Кәсіпорынның  сыртқы ортасына мына элементтер  кіреді: тұтынушулар, жабдықтаушылар,бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы, саяси жағдай, экономикалық жағдай, халықаралық  жағдай. Сырттқы ортасы: тура әсер етуші факторларға және жанама әсер етуші факторларға  бөлінеді. Жабдықтаушылар, тұтынушылар, бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы тікелей әсер етеді. Саяси жағдай, экономикалық жағдай, халықаралық жағдай жанама әсер етеді.

     1.Сыртқы орта факторының бір – бірімен байланыстылығы. Бір фактордың өзгерісі екінші фактордың өзгерісіне әсер етеді.

     2. Сырқы ортаның күрделілігі.

     3. Қоршаған ортаның  қозғалмалылығы

     4. Сыртқы ортаның  анықталмағандығы.

Бақылау сұрақтаы:

1. Мақсат, міндет, технология құрылым және адамдар?

2.Тура және жанама әсерлер жиынтығы?

Әдебиеттер:

Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005

Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы:  КазГАУ, 1995

Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.

Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.

• Қосымша әдебиет :

Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.

 Игнатьева Л.В. Основы менеджмента.  — М., 1995

 Кнорринт  В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.

Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.

 

Дәріс №3

Менеджменттегі коммуникация

Семинардың мақсаты:Ұйымдағы ақпараттын ролін анықтау

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1.Коммуникация мәні және түрлері.

2.Коммуникациялық процесс.

3.Ақпарат алмасы кезіндегі кедергілер

Тақырыптың қысқаша  мазмұны

Комуникация – бұл екі немесе бірнеше адамдар арасындағы ақпаратпен алмасу процесі. Комуникация түрлері:

1.Сыртқы комуникация бұл кәсіпорынның  сыртқы ортамен қатынасы.